کلمه ای به نام آگاهی

اتاق تاریکی را فرض کنید که کاملا تاریک است، از چراغ‌قوه خود می‌خواهید خود را روشن کند و به دنبال نور بگردد، و اگر آن را پیدا کرد به شما خبر بدهد. او این کار را می‌‌کند و به شما پاسخ مثبت می‌دهد، اما آن نور فقط نور خودش بوده.

این تمثیل شما را به یاد چه چیزی می‌اندازد؟ توهمی به نام آگاهی

جولیان جینز، روانشناس آمریکایی، پرسشی را مطرح کرد با این عنوان که: آگاهی چیست و چه چیز نیست؟ از نظر او خیلی از کارکرد‌های مغز و بدن کاملا از دید آگاهانه انسان پنهان هستند، مثلا نحوه نشستن یا حرکت کردن و ...، اما گویا زمانی آگاهی ایجاد می‌شود که تمامی ساز‌ و کار‌ها به شکل زبانی و کلمات در می‌آیند. این کلمات می‌توانند گفته شوند و یا تنها در ذهن باقی بمانند. اما به هر حال بدون تبدیل عملکرد ها به زبان، آگاهی به صورتی که آن را می‌شناسیم شکل نخواهد گرفت.

از طرفی دیگر، او ادعا می‌کند که بدون آگاهی هم عملکرد ها وجود دارند، یعنی مغز توسط کارکرد های خودش مدام در حال بازساخت جهان است و خودش روتین های و اطلاعاتی که نیاز به یادگیری دارند را تجزیه و تحلیل می‌کند. و این مسئله گویی وجود آگاهی را به طور کلی برای استدلال کردن غیرضروری می‌داند. همان طور که یک فیزیکدان فرانسوی، هنری پوانکاره، ادعا کرده است که ایده های خلاقانه پس از تاملات نا‌آگاهانه به ذهنش خطور می‌کرده است.

بنابراین او نتیجه می‌گیرد که آگاهی یک خطای حسی یا illusion بیش نیست. و از آن جایی که خیلی از کارکردهای مغز بدون نیاز به آگاهی همچنان ادامه دارند، نتیجه می‌گیرد که احتمالا در گذشته کلمه ای به نام آگاهی اصلا در ذهن انسان ها خطور نمی‌کرده و برای این فرضیه کتاب ایلیاد هومر را مثال می‌زند که گویی قهرمان های این کتاب مانند ماشین های خودکار هستند، که واجد زبانی ساده اما فاقد آگاهی بوده‌اند و اعمال و افکارشان صرفا توسط خدایان کنترل می‌شود. نکته بسیار جالب این است که در روایت های ایلیاد هیچ واژه ای به نام آگاهی، ذهن و روح پیدا نشده است.

به طور کلی، از نظر او تکامل زبانی نقشی بنیادی در به وجود آمدن آگاهی و "من" داشته است و نمی‌توان آن را با روش های بیولوژیک بررسی کرد. و درواقع آگاهی نوعی استفاده رادیکال از زبان بوده است.

آیا می‌توان تصور کرد واقعا بدون وجود زبان آگاهی وجود داشته باشد؟ و آیا تا به حال فکر کرده‌اید اصلا کلمه آگاهی چیست و واقعا اجداد ما آن را می‌شناختند یا صرفا ساخته ذهن و زبان بشر امروزی است؟

منابع:

Jones J(1976) the origin of consciousness in the breakdown of the bicameral mind