بازخوانی حقیقت در عصر اسطورهسازی سلطنت
تاریخ را از نو بنویس | بازخوانی حقیقت در عصر اسطورهسازی سلطنت
نویسنده: مجتبی غضنفری
چکیده
در سالهای اخیر، جریانهایی با تمرکز بر رسانههای فارسیزبان خارجنشین و شبکههای اجتماعی، پروژهای هدفمند برای بازنمایی نوستالژیک سلطنت پهلوی را دنبال میکنند؛ پروژهای که با حذف تاریکیهای تاریخی و بازسازی چهرهای تطهیرشده از رژیم پهلوی، در پی بازنویسی حافظه تاریخی ملت ایران است. این مقاله با تکیه بر نظریات ادوارد سعید، استوارت هال، بندیکت اندرسن و نیز بهرهگیری از اندیشههای رهبر انقلاب اسلامی، به تحلیل گفتمانی این پروژه میپردازد و نشان میدهد چگونه انقلاب اسلامی با روایتی مردمی، عدالتمحور و ضداستکباری در برابر این اسطورهسازیها ایستاده و نقش سیاست حافظه را در بازسازی هویت ملی ایفا کرده است.
مقدمه: آیا نوستالژی بیخطر است؟
نوستالژی، در نگاه اول، احساسی شخصی و بیخطر بهنظر میرسد؛ اما هنگامی که به ابزار رسانهای و ابزاری سیاسی بدل شود، میتواند حافظهی جمعی یک ملت را بازسازی کند. سلطنتطلبان با بهرهگیری از خاطرهسازیهای هدفمند، تلاش دارند چهرهای آرمانی از دوران پهلوی بسازند و از این رهگذر، مشروعیت انقلاب اسلامی را زیر سؤال ببرند. این یادداشت تلاشی است برای بازخوانی نقادانه این پدیده.
اسطورهسازی پهلوی: روایتی انتخابگرایانه از گذشته .
رسانههای سلطنتطلب با تکنیکهایی نظیر «روایت گزینشی» (Selective Storytelling) و «حذف تاریخی» (Historical Erasure)، تصویری زیباشناختی از پهلوی ارائه میدهند: مدرن، مقتدر، پیشرفته. اما در این بازنمایی، واقعیتهایی چون سرکوب، سانسور، فساد ساختاری، وابستگی به غرب و فاصلهی طبقاتی بهکلی نادیده گرفته میشود. به تعبیر ادوارد سعید، قدرتهای مسلط همواره میکوشند روایتهایی تولید کنند که در خدمت ایدئولوژی آنان باشد، نه حقیقت تاریخی [1].
گفتمان و بازنمایی: نبرد معنا در حافظه تاریخی
استوارت هال در نظریهی بازنمایی خود تأکید میکند که تاریخ، میدان نزاع گفتمانهاست. هر گروه، تلاش میکند با بازتولید روایتهایی خاص، معنای گذشته را به نفع حال بازسازی کند [2]. سلطنتطلبان نیز با خلق اسطورهی «ایران طلایی»، میکوشند انقلاب را حادثهای موقت و پرخطا جلوه دهند؛ حال آنکه انقلاب، گسستی تاریخی و معرفتی با نظم قبلی بود.
جنگ روایتها از نگاه رهبری انقلاب اسلامی
رهبر انقلاب اسلامی، مکرراً از «جنگ روایتها» بهعنوان نبردی واقعی و راهبردی یاد کردهاند. ایشان میفرمایند:
«امروز جنگ واقعی، جنگ روایتهاست. هرکس روایت خود را غالب کند، پیروز میدان است.» [3]
از این منظر، وظیفهی نسل انقلابی نه صرفاً پاسداشت گذشته، بلکه دفاع علمی و آگاهانه از حقیقت تاریخی انقلاب است.
ملت خیالی یا حافظهی انقلابی؟
بندیکت اندرسن در نظریهی «اجتماعات خیالی» توضیح میدهد که ملتها بر پایهی روایتها و حافظهی مشترک شکل میگیرند [4]. سلطنتطلبان تلاش دارند با بازتولید یک «ایران خیالی»، حافظهی انقلابی ملت ایران را به حاشیه ببرند. در مقابل، سیاست حافظهی انقلاب اسلامی با تأکید بر عدالتخواهی، مردممحوری، مقاومت در برابر استکبار و کرامت انسانی، روایتی بدیل و اصیل ارائه میدهد.
نتیجهگیری: بازنویسی تاریخ یا بازخوانی حقیقت؟
بازنویسی تاریخ، اگر از مسیر علم، وجدان، حافظهی جمعی و صدای مردم باشد، نهتنها تخریب نیست بلکه بازسازی هویت است. بازخوانی انقلاب اسلامی از دل فقر، استبداد، وابستگی و مقاومت مردم برآمده است. وظیفهی ما دفاع از حقیقتی است که به قیمت خون و ایمان بهدست آمده، نه تسلیمشدن به روایاتی پرزرقوبرق اما تحریفشده.
منابع | References
1. Said, Edward. Orientalism. Pantheon Books, 1978.
| سعید، ادوارد. شرقشناسی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، نشر طرح نو، ۱۳۸۰.
2. Hall, Stuart. Representation: Cultural Representations and Signifying Practices. SAGE, 1997.
| هال، استوارت. بازنمایی فرهنگی، ترجمه فریدون مجلسی، نشر آگاه، ۱۳۹۰.
3. Khamenei, Seyyed Ali. Official Speeches and Statements. KHAMENEI.IR
| خامنهای، سیدعلی. مجموعه بیانات (۱۳۷۹–۱۴۰۲)
4. Anderson, Benedict. Imagined Communities. Verso, 1983.
| اندرسن، بندیکت. اجتماعات خیالی، ترجمه محسن ثلاثی، نشر شیرازه، ۱۳۸۷.
5. Kachouyan, Hossein. Sociology of Knowledge and Cultural Politics in Iran. Tehran University Press, 2012.
| کچویان، حسین. مبانی جامعهشناسی معرفت و سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۱.
6. Afroogh, Emad. Critique of Culture and Identity. Institute for Humanities, 2007.
| افروغ، عماد. نقد فرهنگ و هویت ایرانی–اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی، ۱۳۸۶.
7. Najafi Rouhani, M.H. Politics of Memory in the Islamic Republic. Cultural Iran Studies Quarterly, 2021.
| نجفی روحانی، محمدحسین. سیاست حافظه در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه ایرانپژوهی فرهنگی، ۱۴۰۰.
8. Rahimpour Azghadi, Hassan. The Islamic Revolution and Narrative Battle. Center for Islamic Revolution Documents, 2021.
| رحیمپور ازغدی، حسن. انقلاب اسلامی و نبرد روایتها، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۴۰۰.
مطلبی دیگر از این انتشارات
عنوان: نقد بازنمایی نوستالژیک سلطنت پهلوی در ایران معاصر با تأکید بر اندیشههای رهبر انقلاب اسلامی
مطلبی دیگر از این انتشارات
تحلیل عملیات روانی دشمن و نقش سواد رسانهای در مقابله با جریان تحریف
مطلبی دیگر از این انتشارات
پهلویسم بهعنوان پروژهای استعماری-نئومدرن: تحلیل انتقادی ساختار قدرت، هژمونی فرهنگی و توقیف کنشگری تاریخی ملت ایران در عصر قدرت نرم