چطور یک مروج خوب علم باشیم؟

اندیشگران علم را تولید می‌کنند اما مروجان علم، یافته‌های علمی و نظریه‌ها را به زبان ساده شرح می‌دهند.

من در دانشگاه فلسفه و حکمت اسلامی خوانده‌ام. همیشه دوست داشته‌ام دانسته‌های خودم را به دور از اصطلاحات علمی برای مخطابانم بنویسم. به تازگی مقاله‌ای دیدم که حاوی چند توصیه‌ از طرف مروجان مشهور برای فعالیت‌های علمی ترویجی بود. خلاصه آن را بخوانید:

ساده‌سازی مفاهیم

ترویج علم در بدیهی‌ترین معنی‌اش ساده سازی مفاهیم علم است به گونه‌ای که یک کودک هم بتواند آنرا بفهمد و مشتاقش شود. حقایقی که مروج علم می‌گوید باید باورپذیر و قابل فهمباشد.√مروج علم باید انتخاب کند که می‌خواهد اطلاع رسانی کند یا آموزش بدهد یا مروری بر یک بحث علمی داشته باشد.

به عنوان یک مروج علم، اصطلاحات و تعابیر علمی را کنار بگذارید. ترویج علم با میزگردهای علمی، تفاوت دارد. این مهم است که در ترویج علم با نگرانی‌ها و موضوعات مورد توجه عامه مردم مرتبط بمانیم.√ مروج علم باید انتخاب کند که می‌خواهد اطلاع رسانی کند یا آموزش بدهد یا مروری بر یک بحث علمی داشته باشد.

مروج علم باید به روز باشد

مروج علم خوب بودن تنها زمانی رخ می‌دهد که شخص از پیشرفت‌ها و تحولات علم موردنظر اطلاع کامل داشته باشد. مقالات جدید را مطالعه و یادداشت برداری کند و بتواند نتایج و روش‌های مطالعات مورد نظر را نقادانه بررسی کند. مروجان علم باید مطالعه بسیار وسیعی داشته باشند.

وقت شناس باشد

سادگی محتوا، مرتبط بودن و نکته‌ی مهم، سروقتبودن از فاکتور‌های یک فعالیت ترویج علمی خوب است.

صادق باشد

یک مروجِ علم موفق کسی است که با اتکا به داده‌ها پیش برود، دقیق باشد و وقتی داده‌ای اشتباه باشد شجاعت پذیرفتن خطا را داشته باشد. √ مروج علم باید به درستی آنچه می‌گوید توجه داشته باشد و البته یک نکته‌ی مهم این است که گاهی درست این است که بگوییم: ما در اینباره چیزی نمی‌دانیم.

از آنچه تخصصش را دارد منحرف نشود

فقط به آنچه می‌دانید و تخصص دارید بچسبید و تنها از مطالعات اصیل و اسناد دست اول استفاده کنید.

پوست کلفت باشد

شبکه‌های اجتماعی علم را از حالت رسمیت درآورده و در دسترس همگان قرار داده است. √ مروجان علم پتانسیل این‌را دارند که در شبکه‌های اجتماعی مخاطبان گسترده‌ای پیدا کنند اما اگر مورد حمله ترول‌ها قرار بگیرند کار چندانی برای نجات خودشان از دستشان بر نمی آید.

غیررسمی بودن رسانه‌های اجتماعی این معنی را در خود دارد که مردم می‌توانند شما را ترول یا حتی تهدید کنند. بنابراین لازم است یاد بگیرید با نویزها و سرو صداهای مزاحم کنار بیایید و تمرکزتان را از دست ندهید. √ از هر رسانه‌ای برای ترویج علم استفاده کنید. رسانه‌های کلاسیک را فراموش نکنید. هیچ پلتفرم واحدی نمی‌تواند جوابگوی همه‌ی مخاطبان باشد.

مخاطبانش را بشنود

اینکه نظراتشان و دیدگاهشان چیست؟ آنها از شرایط چه می‌دانند؟ آنها از موضوع صحبتتان چه حسی دارند؟ اعتمادسازی می‌تواند با یک گفتگوی واقعی درباره موضوعاتی که شنونده‌ها می‌دانند و می‌شناسند آغاز شود به خصوص با پرسش‌های هدایت شده از مخاطبین و بعد به سوی گفتگو و ارائه اصلی بروید که بیشتر داده محور است و اطلاعات علمی ارائه می‌دهد.

1. یک مروج علم باید با صبر و حوصله نظرات مختلف و مخالف را بشنود و از آن مهمتر در صورت نیاز نظرات خود یا طرف مقابل را تغییر دهد.
2. یک science communicator می‌گوید هدف من آن است که با مخاطبانی که اصلا با «موضوع من» آشنا نیستند صحبت کنم و اطلاع رسانی کنم.
3. یکscience communicator می‌گوید من تمام تمرکزم را روی پیغامی که می‌خواهم بدهم و بسازم می‌گذارم و محتوای دقیق و درست تحویل مخاطب می‌دهم.

از سیاست دوری ‌کنند

نه به این دلیل که هیچ سوگیری و ترجیح سیاسی ندارند. بلکه به این دلیل که برخی مروجان علمی هشدار می‌دهند: اولین موضعگیری سیاسی مروج همان و به خطر افتادن موقعیت علمی و ترویج علمی‌اش همان. (کاش حرف همسرم را گوش نمی‌کردم و مطلب سیاسی نمی‌نوشتم و به همان فیشنگاری ادامه می‌دادم)

سریع بروید سر اصل مطلب

1. در فرآیند ترویج علم خیلی سریع بروید سر اصل مطلب و خیلی و پیچ و تاب نسازید.
2. در هر جلسه فقط یک موضوع را باز کنید و شرح دهید.
3. مفاهیم متنوع و قاطی کردن ایده‌ها و افکار گیج کننده می‌شوند و گاه می تواند به بدفهمی منجر گردند.

منبع: How to be a good science communicator? نوشته Meenakshi j. منتشر شده در Nature medicine 27, pages 1656–1658 (2021) با تشکر از@norouzi.more بابت ترجمه اصل مقاله در virgool.io

این نکات از مصاحبه با مروجان علم مشهور به دست آمده. در وبلاگ قبلی خودم بعضی از این نکات را رعایت می‌کردم ولی کاش این مقاله را زودتر خوانده بودم؛ مثلا ده سال پیش که بعد از خواندن کتاب‌های ریچارد داوکینز علاقه به ترویجی نویسی در من تشدید شد. داوکینز از مطالب علمی برای نقد الهیات استفاده می‌کرد! امیدوارم از خواندن این مطلب لذت برده باشید. andishgar@chmail.ir