وعده چیست ؟

وعده چیست؟ برنامه کدام است؟

وعده فی نفسه چیز بدی نیست. برخی از معانی آن عبارتند از: بشارت، مژده، پیمان، عهد، قول، قرار، میثاق و .... آنچه در اینجا راجع به ویژگی های وعده گفته شده است نظرات و تجارب زیسته نویسنده بوده و ناظر به کاربردهای مختلف این واژه در سپهر مدیریتی ایران، دلایل و پیامدهای آن است.

۱ .وعده، توهمات و انتظارات غیرمنطقی را شعله ور می کند؛ برنامه، به ساخت و شکل دهی توقعات و مطالبات منطقی کمک می کند.

۲.برنامه ما را به تفکّر و تحلیل وا می دارد؛ وعده هوش از سر ما می رباید و قوّه تفکّر را تحلیل می برد.

۳. وعده، سوار بر احساسات و عواطف می شود؛ برنامه مبتنی بر محاسبه و عقلانیّت است.

۴.وعده، رتق و فتق امور و گذران امروز را هدف می گیرد؛ برنامه ساخت آینده را.

۵. وعده ما را مسحور و محصور خویش می سازد؛ برنامه، افق دید ما را گسترش می دهد و دنیای جدیدی فراروی ما می گشاید.

۶. ارباب وعده ها معمولا" مکّارند و مُزوّر امّا، خود را مُصلح جامعه خطاب می کنند؛ صاحبان برنامه ها، مدیرند و مدبّر.

۷.خالقان برنامه، مدبّرند و سیاستمدارند؛ بافندگان وعده مزوّرند و سیاست باز!

۸. وعده، با هدف عوام فریبی، طرح و تولید می شود و دایره فهم مردم را محدود می کند؛ برنامه با هدف آگاهی بخشی به عامه مردم و محدود کردن دایره جهل آنها.

۹.برای اهل خِرَد و اندیشه، برنامه مایه امید است؛ وعده اسباب تاسف و ناامیدی.

۱۰. برنامه تحقّق چشم انداز و سیاستها را سرعت می بخشد؛ وعده توقّف و تخریب آنها را.

۱۱.برنامه مسئولیت پذیری، پاسخگویی و رصد عملکرد را تسهیل می کند؛ وعده بستر مسئولیت گریزی، پاسکاری و کارنامه سازی را فراهم می نمایند.

۱۲.برنامه ارزش هایی چون صراحت، صداقت و شفافیّت را تروج می نماید؛ وعده ضد ارزش هایی چون ابهام، فریب و نیرنگ را.

۱۳. برنامه جامعه را به سمت انسجام و یکپارچگی پیش می برد و تلاشها را هدفمند می کند؛ وعده به سمت تفرّق، فروپاشی و تلاش های پراکنده.

۱۴. برنامه اسباب تخصیص بهینه منابع است؛ وعده ابزار تاراج همه جانبه.

۱۵. برنامه محصول مطالعه، آینده پژوهی و خِرَد جمعی است؛ وعده زائیده مغالطه، آینده پریشی و نظر شخصی.

۱۶.برنامه نقدپذیر است و به مردم در انتخاب درست کمک می کند؛ وعده نقدگریز است و فرصت انتخاب صحیح را از مردم سلب می کند.

۱۷. وعده فرهنگ سفله نوازی و پخمه پروری را اشاعه می دهد؛ برنامه بستر نخبه گرایی و خبره پروری را.

۱۸. وعده، خالق هیجان های گذراست؛ برنامه بنیانگدار جریان های اصیل و پایدار.

۱۹.برنامه فرصت ساز است، وعده فرصت سوز. وعده آسایش گذرا و زجر بی پایان را به ارمغان می آورد. امّا، برنامه نیازمند تحمّل سختی مقطعی فعلی جهت نیل به رفاه قطعی آتی است.

۲۰. متولّیان وعده مدّعی اند و پرهیاهو؛ دست اندرکاران برنامه، محترم اند و مجرّب و عملگرا.

۲۱. اجرا و تحقق برنامه نیازمند تلاش و مشارکت جمعی آحاد و اقشار مختلف جامعه است؛ عمل به وعده مستلزم اراده فردی، حزبی و گروههای ذینفع.

۲۲. برنامه دارای افق زمانی تعریف شده و مقیّد به محدودیت هاست. تحقق برنامه منوط به تخصیص بهینه منابع انسانی، مالی، امکانات و ... است؛ وعده عاری از هرگونه محدودیت و پایبندی است و حدّ و مرزی ندارد.

۲۳. برنامه با هدف حل مسائل و مشکلات فعلی، پیشگیری از مسائل آتی، مواجهه موثر با چالشها، بهره برداری از فرصت ها، رفع یا کاهش تهدیدها و ... تهیه و اجرا می شود؛ وعده یک هدف بیشتر ندارد و آن عبارت است از فریفتن و همراه سازی افکار عمومی جهت کسب و حفظ قدرت.

۲۴. جامعه وعده محور غرق در سراب، خواب و تخیّلات توسعه است؛ جامعه برنامه محور در حال تجربه منافع توسعه و در مسیر آن.

۲۵.معیارهای انتخاب یک وعده خوب شامل توانایی اغواءکنندگی، جلب توجه، سرایت پذیری به آحاد جامعه، جنبه های روان شناختی و ... است؛ امّا یک برنامه خوب با ویژگی هایی چون قابلیّت اجرا، توانایی حلّ مساله، نداشتن عوارض آتی و ... شناخته می شود.

۲۶.هدف و جامعه هدف هر برنامه مشخص است. برنامه در چارچوب سیاست ها، قوانین و مقررات تدوین می گردد. استراتژی ها و راهکارهای تحقق برنامه از قبل تعریف شده است. وعده حائز بسیاری از این ویژگی ها نیست.

۲۷. فلسفه وجودی، چگونگی اجرا، نتایج و دستاوردهای حاصل از برنامه شفّاف، مشخص، مثبت، محدود به یک حوزه مشخص و قابل رصد و پایش است؛ پیامدها و آثار بلندمدت وعده غالباً مبهم، مخرّب، گسترده، غیرقابل پیش بینی و غافلگیر کننده است.

۲۸.برنامه ریز در زمان برنامه ریزی، به منابع و امکانات در اختیار توجه دارد و متناسب با آنها، برنامه را تنظیم و ارائه می کند؛ وعده پرداز خود را بی نیاز از هرگونه محاسبه و برآورد می پندارد.

۲۹. برنامه ریز خود را بی نیاز از مشورت و تخصّص اهل فنّ نمی داند؛ اهل وعده خود را عقل کُل می پندارند.

۳۰. وعده پردازها با طرح وعده های فریبنده، در پی حفظ و استمرار وضع موجودند؛ برنامه ریزان خواهان تحوّل و تغییر شرایط فعلی.

۳۱. برنامه با احتمال شکست همراه است و موفقیّت آن، صد در صد نیست. هر چند تمام تلاش برنامه ریز آنست که شانس موفقیت برنامه را حداکثر سازد. لذا، همیشه سناریوهای جایگزین نیز تعریف می شود. وعده ها از نظر فرد وعده پرداز، تضمین شده اند، هر چند که در عمل، ریسک عدم تحقق آنها از برنامه ها بسیار بیشتر است.

۳۲. برنامه در دوره های زمانی مشخص، بازنگری شده و تکامل می یابد؛ وعده از همان ابتدا به امری مقدّس تبدیل می شود بگونه ای که هیچکس، حتّی صاحب وعده نیز در ادامه، توان و شجاعت تغییر و اصلاح آنرا ندارد.

۳۳. وعده به شکلی اغراق آمیز بر نیازهای فوری فعلی مردم متمرکز است امّا برنامه، واقع گرایانه بر نیازهای مهم آتی استوار است. وعده ها بیشتر جلب توجه می کنند چون روی چیزهایی دست می گذارند که مردمان در حال حاضر، گرفتار آنها هستند. وعده ها نقش مُسَکّن را دارند امّا برنامه ها به پیشگیری و درمان می پردازند.

۳۴. تمام تلاش برنامه ریزان در فرایند نیازسنجی، طراحی، تدوین، ویرایش، انتخاب و اجرای برنامه، کاهش ریسک ها و عدم اطمینان هاست. امّا، اهل وعده همنشین یقین اند. آنها با اطمینان کامل از تحقق وعده ها حرف می زنند و مانعی در برابر آن نمی بینند.

۳۵. برنامه ها اهدافی روشن و آشکار را دنبال می کنند. این اهداف صراحتا" به اطلاع عموم رسانده می شود. منافع اصیل و بلندمدت برنامه شامل حال اکثریّت جامعه و نسل های آتی می شود؛ وعده ها دارای اهداف پیدا و پنهان اند. اهداف پیدا در پی گمراه سازی و فریب مردم اند؛ اهداف پنهان، در راستای تامین منافع گروههای خاص.

۳۶.هر گونه شکست یا عدم تحقق احتمالی اهداف برنامه در فرایند برنامه ریزی و اجرا، ریشه یابی، پیگیری و اصلاح می شود؛ امّا عدم تحقق وعده ها، در وهله اول، انکار می شود و سپس، به عوامل بیرونی از جمله سنگ اندازی رقبا، بدخواهان و دشمنان نسبت داده می شود.

۳۷. برنامه ها، محدود(از منظر تعداد و قلمرو)، مشخص و مکمل یکدیگر بوده و یک کل یکپارچه را شکل می دهند؛ اما وعده ها نامحدود، پراکنده و غیرمنسجم اند(فاقد پیوند و پیوستگی ).

۳۸. کلام آخر اینکه: وعده تا تبدیل به ایده و سپس، برنامه قابل دفاع نشود قابلیّت اجرا و تحقق پیدا نخواهد کرد.

گردآوری و تدوین : دکتر حامد کرمانیون مشاور اقتصادی و اجرایی صنایع و معادن ۰۹۱۲۷۸۰۴۲۱۳