باید چیزهایی بدونیم تا سالمتر، درستتر و بهتر زندگی کنیم.
فصل اول-اپیزود پنجم (خودکشی تدریجی)
سلام. من آرش کلانتر دانشجوی سال آخر دکترای عمومی داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران هستم و این قسمت پنجم پادداروعه که در آذر 99 داریم منتشرش میکنیم. پاددارو یه پادکست سلامت محوره که قصد داره اطلاعاتی رو ارائه بده تا کمکمون کنه زندگی با کیفیت‌تر و سالم‌تری داشته باشیم. امیدوارم از این قسمت خوشتون بیاد و حال خوبی براتون رقم بزنیم. مخاطبان پاددارو تمام فارسی زبانان‌اند و تا جایی که بشه سعی میکنیم مطالب علمی با زبانی شیوا خدمتتون عرضه بشه.
هر ماده‌ای که بتونه حالت فیزیکی و یا روانی فرد رو بهبود ببخشه بهش میگن دارو؛ در دسته بندی‌های جدید غذا و مکمل‌هارو از دارو متمایز کردن اما بقراط میگه:" بگذار غذای تو داروی تو باشد و داروی تو غذای تو"
همین الان متوجه شدیم که رویکرد به دارو از سلیقه‌های مختلف چقدر متفاوته اما نقطه مشترک همه‌ی سلیقه‌های علمی مصرف درست و منطقی داروعه.
دارو از راه‌های مختلفی مصرف میشه:
- از راه خوراکی مثل خوردن شربت و قرص که ساده ترین و رایج ترین راه مصرف داروعه و توسط دستگاه گوارش جذب صورت میگیره.
- راه استنشاقی که دارو از راه بینی و دهان مصرف میشه مثل اسپری‌های ضد آسم
- تزریقی که موجب ورود سریعتر دارو به جریان خون میشه مثل داروهای بخش اورژانس
- داروهای موضعی مثل انواع کرم و پماد
- دارورسانی از راه رکتال و واژینال مثل انواع شیاف ها
دارو به هر روشی که مصرف شه چه خوراکی باشد چه تزریقی چه استنشاقی در آخر وارد جریان خون میشه و به محل اثر خود که سلولهای مختلف بدن هستن میرسه و اثر درمانی خودش رو ایجاد میکنه و ایجاد این اثر درمانی در سلول هدف به کمک یک سری واسطه هاست، این واسطه‌ها در اصل یک‌سری رسپتور یا گیرنده هستن که با اتصال دارو به اون‌ها، دارو اثر خودش رو میگذاره حالا این اثر میتونه مستقیم باشه یا غیر مستقیم یا میتونه باعث افزایش یک عملکرد یا کاهشش یا هر چیز دیگه بشه؛ که دارو به دارو فرق داره مثلا متفورمین که برای بیماران دیابتی تجویز میشه با اثر روی سلول‌ها باعث افزایش حساسیت سلول به انسولین ، و کاهش قند خون میشه یا مثلا دارو آتوروواستاتین با کاهش ساخت چربی باعث کاهش چربی خون میشه.
اگر یادتون باشه گفتیم در مورد تعریف دارو دیدگاه های مختلفی مطرح بود اما همه به اتفاق می کفتن دارو باید به میزان مشخص و درستی مصرف شه.
- اگر دوز مصرفی دارویی کمتر از میزان موردنیازش باشه، اصطلاحا میگیم under treatment رخ داده؛ مثلا برای درمان سرماخوردگی عادی در بزرگسالان از adult cold استفاده میشه که فاصله مصرف آن هر 6 ساعت عه. اگر بیمار با صلاحدید خودش به جای هر 6 ساعت هر 12 ساعت قرص را بخورد چه اتفاقی می‌افتد؟ بله دوز مناسب درمان به فرد نمی‌رسد و فرد خوب نمی‌شود و ممکن است در اثر مزمن شدن بیماری حالش بدتر هم بشه.
حالت دیگه Undertreatment به این معنی است که ما بیماری فرد را جدی نگرفته و درمان را شروع نمی‌کنیم یا مثلا اگر هم درمان را شروع کنیم داروهای موثری هم نمی‌دهیم مثلا برای فرد تشخیص دیابت نوع دوم گذاشته شده و ریسک فاکتور‌های بیماری رو هم داره اما دارو براش شروع نمی‌شه و به درمان های غیر دارویی اکتفا میشه؛ خب در این وضعیت زمان طلایی کنترل دیابت رو از دست دادیم و بعد‌ها باید شرایط بدتر بیماری رو با داروهای بیشتر به کنترل کنیم.
- اگر ما برای مشکل ساده‌ای، درمانی را پیشنهاد بدیم که لازم نیست؛ مثلا فردی دچار کمردرد ساده است که با استراحت و مسکن‌های ساده دردش کنترل میشه اما براش تجویز میکنیم بره بیمارستان مورفین تزریق کنه، در این شرایط ما دچار over treatment شدیم.
یک مثال دیگر مثلا وقتی یک فرد عطسه می‌کند همه زود بهش میگن سرما خوردی و باید کپسول چرک خشک کن بخوری! آخه چراااااا واقعا؟
اولا بالای 80 درصد سرماخوردگی ها ویروسی ان و نیاز به آنتی‌بیویک ندارن
دوما اگر هم نیاز داشته باشن تو از کجا فهمیدی باید چه نوع آنتی بیوتیکی مصرف شه آخه؟
کاش دوستان پژوهشگر روانشناس و جامعه شناس بررسی کنن ببینن این پدیده صاحب نظر بودن توی همه زمینه‌ها ریشه اش چیه؟
مثال دیگه over treatment اینه که برای یه بیمار جراحی رو پیشنهاد کنیم در حالی اصلا نیاز به جراحی نداره و در این روش بیشتر از اینکه منفعت گیرش بیاد دچار ضرر مالی و حتی جانی هم میشه.
Over treatment و under treatmentدر اصل اصطلاح علمی همون افراط و تفریط خودمونن. پس برای اینکه دچار این اشتباهات نشیم، نه فقط توی بحث سلامت تو هر زمینه‌ای اول از همه با کارشناس‌ها و کاربلدهای اون زمنیه مشورت کنیم.
حالا فرض کنیم که دچار همچین مشکلی شدیم، به نظرتون بدن وایمیسه و نگاه میکنه؟ اصطلاح مقاومت دارویی رو احتمالا قبلا شنیدید؛ بدن موجودات به خصوص انسان هوشمند عمل میکنه مثلا میبینه شما زیادی از یه داروی فشار خون استفاده کردید خودش متوجه میشه که اوه اوه داره فشار خون زیادی میاد پایین و دچار افت فشار میشم برای اینکه تا حدی جلوی این به هم خوردن تعادل رو بگیره میاد گیرنده‌های اون دارو روی سطح سلول‌ها کم میکنه تا دارو کمتر اثر بذاره و فشار خون بیش از حد کاهش پیدا نکنه به این پدیده که توی بدن اتقاف میقته میگن down regulation اگر ترجمه تحت لفظیش رو بخوام بگم میشه تنظیم به سمت پایین. یعنی الان مثلا با 3 تا قرص همون اثر دوتا قرص رو مشاهده میکنیم این یه نوع مقاومت دارویی عه مفیده که بدن برای جلوگیری از خطرات مصرف بی رویه دارو اعمال میکنه، حالا فرض کنید مقاومت دارویی رخ بده ولی ما نیازمند اثر دارویی باشیم!
اساسا داروها بر اساس مکانیسم اثر به دو دسته تقسیم می‌شوند:
دسته اول داروهای موثر بر میکروارگانیسم ها ان که بیشتر برای عفونت‌ها و انگل‌ها استفاده میشن؛ مثل:
- آنتی بیوتیکها که داروهای اصلی درمان بیماریهای باکتریایی هستن و بهشون توی زبان عامیانه چرک خشک کن هم گفته میشه.
- آنتی وایرال‌ها یا آنتی ویروس‌ها که برای درمان بیماری ها و عفونت‌های ویروسی استفاده میشن مثل آنفلونزا یا همین کرونای خودمون.
- ضد قارچ ها که برای درمان انواع عفونت های قارچی استفاده میشن مثل بیماری عفونت لای انگشتان ورزشکاران
- و ضد انگل‌ها که برای درمان بیماری های انگلی و کرمی استفاده میشن مثل بیماری کرمک.
این دسته از داروها فقط بر روی میکروارگانیسم خاص خودشون اثر میگذارن؛ مثلا آنتی بیوتیکها فقط و فقط باکتریها رو از بین می‌برن و روی ویروس‌ها و ... تاثیر نمیذارن. البته استثناهایی مثل مترونیدازول هم داریم که روی برخی انگل‌ها هم اثر میگذاره.
دسته دوم، داروهایی ان که ضد میکروارگانیسمها نیستند و بیشتر یک فعالیت فیزیولوژیک را تحت اثر قرار میدن: مثل انواع های داروهای کاهنده فشار خون و ضد دیابت و داروهای ضد سرطان و ...
داروهای آنتی‌میکروب استفاده میشن تا میکروارگانیسم های مختلف را از بین ببرن اما نکته‌ای که خیلی مهمه اینه که تمام این میکروارگانیسم مضر و بیماری زا نیستند و عده‌ی زیادی از اون‌ها در بدن ما زندگی میکنن وحتی برای بدن مفید هستن.
جالبه بدونید که در بدن هر فرد حدود 10 برابر تعداد سلول های بدنش میکروارگانیسم موجوده؛ تعداد کل سلولهای بدن یک انسان معمولی حدود 37 تریلیون عدده حالا شما این عدد رو در 10 ضرب کن تا مشخص شه چه تعداد میکروارگانیسم به صورت مسالمت آمیز دارن با ما زندگی میکنن. این تعداد میکروارگانیسم به علت اندازه ریزشان فقط 2 تا 3 درصد وزن بدن را تشکیل میدن.
شک نکنید بعضی از ماها داریم حساب میکنیم چقدر دارو بخوریم تا این یکی دو کیلو میکروب رو هم بکشیم و وزنمون کم شه. خواهر من برادر من از خیر این یه مورد بگذر، برای زندگیمون اینا ضروری ان.
پس تا اینجا داشته باشیم که همه ما یکی دو کیلو میکروب (یعنی موجود ریزی که توی ابعاد میکروسکوپیه) تو بدنمون داریم و این یکی دو کیلو از لحاظ تعدادی میشن به ازای هر یه سلول ما 10 میکروارگانیسم که بهشون میگیم فلور نرمال بدن.
این تعداد میکروارگانیسم که در بدن ما زندگی می‌کنند برای بدن یک سری فواید اساسی دارن :
1- مثلا باکتری های موجود در روده به خصوص روده بزرگ می‌توانند برای بدن ویتامین های K و B مثل تولید کنن که این دو ویتامین اهمیت بسزایی در سلامت انسان دارن؛ ویتامین K در انعقاد خون و ویتامین B برای ایمنی بدن ضروری عه.
2- علاوه بر آن می‌تونن سبب تقویت سیستم ایمنی بدن بشن؛ دیده شده حیوانی که در شرایط عاری از میکروب به دنیا بیاید و بزرگ شود در مقابل بیماریها بسیار حساس عه در صورتی که اگر همان حیوان را در شرایط عادی زندگی کند به علت رشد این میکروارگانیسم های مفید در نواحی مختلف بدن در مقابل پاتوژن ها تا حدی مصون می‌گردد.
3- آنزیم هایی را تولید می‌کنند که در هضم و جذب غذا کمک می‌کنند.
4- مهم ترین فایده آنها جلوگیری از عفونت زایی پاتوژنها است که به چند روش این کار را انجام می‌دهند:
- برخی میکروب‌های مفید ترکیباتی تولید میکنن به اسم باکتروسین که این ترکیبات میتونه باکتری های خاصی را که برای ما بیماری زا ان رو نابود کنه ؛ البته این میکروب‌های خوب برای شادی دل ما اینکارو نمیکنن‌ها؛ اونا برای بقا با میکروب‌هایی که برای ما مضرن رقابت دارن. یعنی دشمن دشمن تو میشه دوست تو، به این رابطه زیبا میگن همزیستی.
- میکروب های مفید مواد مغذی ای که پاتوژن یا میکروب بیماری‌زا برای رشد خودش به آن نیاز داره رو مصرف میکنه و این باعث متوقف شدن رشد پاتوژن میشه.
این همه داستان براتون داریم میگیم تا به اینجا برسیم که رویکردمون نسبت به این میکروارگانیسم ها حذفی نباید باشه بلکه باید ازشون نهایت استفاده رو هم بکنیم. (همینجا توی پرانتز میگم میکروب های مضر حتما باید باهاشون برخورد بشه به قول دوستمون باید به زبان فارسی سخت هم باهاشون برخورد شه ولی انقدر درگیر برخورد سخت شدیم که یادمون میره میکروارگانیسم های مفید خیلی بیشتر از میکروارگانیسم های مضر ان)
مثال بارز این رویکرد میشه فراورده های پروبیوتیک که برای مشکلات زنان و اسهال در کودکان و بزرگسالان مورد استفاده قرار می گیرن تا به کمک باکتری های مفید به درمان عفونت ها کمک شه.
پروبیوتیک ها، میکروارگانیسم های مفیدی هستند که در غذاها موجود هستند که اثرات مفیدی دارند و می‌توانند سیستم ایمنی و گوارشی بدن را سالم نگه دارن مثل باکتری لاکتوباسیل و مخمر ساکارومیسز بولاردی و بیفیدیو باکتر.
البته با این که فواید خوبی دارن نباید در مصرف آنها هم زیاده روی شه. به این دلیل که در شرایط نادری ممکن است فرد دچار عفونت با آنها شود یا اصلا ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی کنند یا ممکن است فرد به آنها حساسیت داشته باشد پس باید در مصرف انها اعتدال را رعایت کنیم. کلی همه چیز در حد اعتدال هم مصرف آنتی بیوتیک هم مصرف پروبیوتیک ها.
سلام عرض می‌کنم خدمت همه‌ی همراهان و شنوندگان عزیز پاددارو؛ من دکتر فرزانه شمشیرگران هستم داروساز. اینجا هستم تا چند دقیقه‌ای رو در مورد مقاومت‌های آنتی بیوتیکی باهاتون صحبت کنم.
همونطور که می‌دونین در عصر حاضر آنتی‌بیوتیک‌ها نقش خیلی مهمی در کنترل عفونت‌ها دارن ولی مشکلی که اینجا به وجود میاد اینه که مصرف بی‌رویه و سرخود آنتی‌بیوتیک‌ها میتونه منجر به پدیده‌ا‌ی به اسم مقاومت آنتی بیوتیکی بشه که حالا در مورد اینکه چطوری رخ میده بیشتر با هم صحبت میکنیم.
این مقاومت آنتی بیوتیکی اگر کنترل نشه و اگر جلوش گرفته نشه به مرور زمان میتونه باعث ایجاد باکتریها و میکروب‌های بسیار مقاوم بشه که می‌تونن سبب ایجاد عفونت‌های وسیع و خطرناکی در انسان بشن که انسان‌ها رو در حقیقت از پا در بیارن و هیچ دارویی هم موثر برای اون‌ها وجود نداشته باشه که بتونن میزان این عفونت رو کم کنه یا جلوش رو بگیره. اگه بخوام در حقیقت در این مورد بهتر و ساده‌تر توضیح بدم، ترجیح میدم اول در مورد آنتی‌بیوتیک‌ها و در حقیقت نحوه‌ی عملکردشون براتون بگم.
آنتی بیوتیکها به طور کلی به دو دسته‌ی اصلی باکترسید و باکتریواستاتیک تقسیم‌بندی میشن. آنتی‌بیوتیک‌های باکترسید آنتی‌بیوتیک هایی هستند که باعث از بین رفتن و نابودی اون میکروب و باکتری میشن و آنتی‌بیوتیک‌های باکتریواستاتیک هم اون‌هایی هستن که بر روی فرایندهای در حقیقت سلولی دخیل در باکتری تاثیر دارن. مثلا بر روی متابولیسمش و آنزیم‌هایی که باعث در حقیقت حیات باکتری میشه تاثیر می‌ذارن، روی ماده می‌تونن تاثیر بگذارن و همینطور بر روی در حقیقت پروتیین‌های ضروری که باکتری میاد تولید میکنه می‌تونن تاثیر بذارن و از این طریق بر روی متابولیسم باکتری و رشد و فعالیت باکتری تاثیر می‌ذارن و در حقیقت اونو متوقف میکنن.
باید حواسمون باشه که آنتی‌بیوتیک‌ها فقط بر روی باکتریها موثر هستند و بر روی ویروس‌ها هیچ تاثیری ندارند و اگر گاهی در بعضی از عفونت‌های ویروسی می‌بینین که پزشک براتون آنتی‌بیوتیک تجویز کرده به خاطر این که شما در حین اینکه درگیر و عفونت ویروسی هستین، عفونت باکتریایی دیگه‌ای در گیرتون نکنه و در حقیقت به عبارتی بر روی این عفونت حاضر در حال حاضر شما در حقیقت قرار نگیره و اوضاع شما رو بدتر نکنه.
سلام خدمت دوستان عزیز، من دکتر امیر حسین لطفی هستم متخصص آی سی یو و رییس دپارتمان آی سی یو بیمارستان لاله هستم و همینطور مدیرگروه دیپارتمان بیهوشی و مراقبت‌های ویژه بیمارستان نیکان اقدسیه.
ما در پونزده سال پیش یه گروه‌های آنتی‌بیوتیکی داشتیم که بسیار آنتی‌بیوتیک‌های قوی بودن و در درمان بیمارانی که با وضعیت عفونت شدید بستری میشدن استفاده می‌کردیم. ولی الان میکروب‌هایی وجود دارن، باکتری‌هایی وجود دارن که بسیار باکتریهای سخت، ناجور، کشنده و مقاومی هستن و ما نمیتونیم اون آنتی‌بیوتیک‌های ده سال قبل رو استفاده بکنیم و مجبوریم با هزینه‌های سنگین، هزینه‌های بالاتر برای بیماران آنتی بیوتیک‌هایی که قوی‌تر از اونا هستن و به همون نسبت پرعارضه تر از آنتی‌بیوتیک‌های دوره‌ی قبل هستن استفاده بکنیم.
یا همینطور مثلا یه آنتی‌بیوتیکی مثل ونکومایسین که یکی از بهترین آنتی بیوتیک‌هایی هست که تو دنیا ایجاد شد الان ما حدود چهار پنج ساله که با یه سری باکتری‌هایی در کل دنیا مواجه هستیم و توی ایران هم این اتفاق افتاده که به ونکومایسین مقاوم هستن و ما مجبوریم به جای وانکومایسین یک داروی بسیار مناسب و با قیمت مناسب بیایم از نسل‌های جدید استفاده کنیم با عارضه‌های بیشتر و همینطور هزینه‌ی خیلی بیشتری که به مریض تحمیل میشه.
بنابراین نکته‌ای که می‌خوام بگم خواهش می‌کنم که چندتا نکته رو حتما مردم عزیز رعایت بکنن که ما گرفتار این بحث مقاومت آنتی‌بیوتیکی و مشکلات ناشی از مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی نشیم. لطفا به هیچ وجه به حرف همسایه و خاله یا اقوام یا افراد دیگه‌ای که توصیه میکنن که من همچون بیماری شبیه شما گرفته بودم و این آنتی‌بیوتیک مصرف کردم و خوب شدم حتما با یه همچین چیزایی به هیچ‌وجه درمان آنتی‌بیوتیکی رو شروع نکنین یا یه نکته‌ی دیگه‌ای که خیلی تو جامعه باهاش برخورد میکنیم، تجربه‌ی شخصیه.
که یه نفر میگه که من هر بار اینطوری میگن مثلا گوشه‌ای از گلوم درد میگیره یا گوشم میخاره یا این کار رو می‌کنم یا نمی‌دونم این مشکل گوارشی رو پیدا می‌کنم میرم سفکسین می‌خورم و خوب میشم و دو تا سه تا مثلا دارو دو روز سه روز مصرف میکنن و احساس میکنن که خوب شدن و همون مصرف ناقص، همون مصرف اشتباه و همون مصرف تکراری باعث میشه که ایجاد این مقاومت‌های آنتی بیوتیکی رو در بدن افراد و در جامعه ایجاد میکنه.
شاید تعجب کنید اگه بگم ما دهه‌ها پیش از وقوع یک پاندمی ویروسی مطلع بودیم و سال‌هاست که دانشمندا دارن به ما اخطار میدن که یه روز این اتفاق میفته. شاید تعجب کنید اگه بگم اولین بار در سال ۱۹۹۰ میلادی عبارت ویروس‌های نوظهور توسط ویروس‌شناسی به نام استفان مورس به کار برده شد. وارد جزئیات نمیشم ولی بهتون قول میدم که بعدا بیشتر در این مورد بهتون بگیم.
ولی سوالی که پیش میاد اینه که پس چرا با وجود سابقه طولانی مطالعات در این زمینه و هشدار دانشمندا، پاندمی ویروس جدید کرونا رخ داد و زندگی تمام مردم کره زمین رو تحت‌الشعاع قرار داد؟
به خاطر جدی نگرفتن اخطار‌ها و هشدار‌ها. به خاطر این که خیلی از پیشبینی‌ها انقدر ترسناکن که ذهن نمیخواد باورشون کنه و براشون کاری انجام بده.
مثال بارزش همین زلزله تهران، دیر یا زود این اتفاق میفته ولی چقدر توی ساخت و سازهامون و شهرسازیمون به این مسئله توجه میکنیم؟
دوستان بحث مقاومت آنتی بیوتیکی یا اگه کلی‌تر بخوام بگم مقاومت آنتی میکروبی خیلی جدی‌تر از این حرفاست. شاید بپرسید چرا؟
چون بر خلاف پاندمی کرونا که بیشتر برای افراد مسن و کسانی که بیماری زمینه‌ای دارن کشنده‌ست، مقاومت آنتی بیوتیکی و آنتی میکروبی جون تمام مردم کره زمین ، چه کودک، چه جوون، چه مسن، چه زن و چه مرد رو به خطر میندازه.
بذارید اینجا یه پرانتز باز کنم و یه سوالی ازتون بپرسم. گفتم مقاومت آنتی بیوتیکی و آنتی میکروبی. این دو تا عبارت فرقی با هم دارن؟ باید بگم بله! آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستن که عفونت‌های باکتریال رو درمان میکنن ولی عبارت آنتی میکروب مفهوم گسترده‌تری داره و هر دارویی ضد میکروبی رو شامل میشه از جمله داروهای ضد ویروس و ضد قارچ وضد باکتری و ضد انگل.
سال‌های ساله که دانشمندا دارن به ما هشدار میدن که با مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیکها ما با مشکلی جدی مواجه می‌شیم. مشکلی اونقدر جدی که میشه گفت دیر و زود داره ولی سوخت و سوز نداره. مشکلی که دیگه نمیتونیم براش از عبارتایی که با اگر و اما شروع میشن استفاده کنیم بلکه باید از خودمون سوالایی بپرسیم که با کِی و چه زمانی شروع میشن.
در حال حاضر دانشمندا باکتری‌‌‌ای رو کشف کردن که به هیچ آنتی بیوتیکی پاسخ نمی‌ده. این باکتری میتونه مهارت‌های دفاعی خودش رو به باکتریهای دیگه منتقل کنه.
میدونید این یعنی چی؟ یعنی با به وجود اومدن باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک در آینده‌ای نه چندان دور به دوران قبل از کشف آنتی بیوتیکها برمیگردیم.
بیاید با هم به قبل از سال 1928 بریم. سالی که الکساندر فلِمینگ برای اولین بار پنی‌سیلین رو کشف کرد.
قبل از به وجود اومدن آنتی بیوتیکا یکی از ییماری‌های بسیار رایج در تمام دنیا سل بود. بیماری‌ای که بیشتر شش‌هارو درگیر میکنه ولی میتونه به هر قسمت‌دیگه‌ای از بدن از جمله استخوان‌ها، غده‌ها و سیستم عصبی آسیب برسونه.
فکر می‌کنید قبل از کشف پنی‌سیلین اگر کسی دچار سل می‌شد درمانش چی بود؟ هوای تازه. همین!
هیچ دارویی برای مقابله باهاش نبود و در اغلب موارد سل برابر بود با مرگ. سن و سال هم سرش نمیشد.
یه مثال دیگه بیماری مننژیت باکتریاییه. بیماری‌ای که باعث التهاب پرده‌ای که مغز و نخاع رو در بر میگیره میشه و بسیار خطرناک و کشنده‌ست. به حدی که در عرض چند ساعت میتونه باعث مرگ بیمار بشه. پس تعجبی نداره اگه بگم ۹۰ درصد کودکانی که در اون زمان مننژیت میگرفتن جونشون رو از دست میدادن و اون ۱۰ درصد باقی‌مونده هم دچار آسیب‌هایی دائمی میشدن مثل آسیب‌‌های مغزی، از دست دادن شنوایی و ناتوانی در یادگیری.
البته نگران نباشید این روزا سل و مننژیت به بیماری‌هایی نادر تبدیل شدن. به لطف آنتی بیوتیکها و واکسن ها!
بیمای‌های مخوفی بودن نه؟
قبل از کشف آنتی‌بیوتیک‌ها اگه کسی خوش‌شانس بود و درگیر سل یا بیماریهای خطرناک دیگه‌ای مثل وبا و طاعون و سیفلیس نمیشد بازم احتمال اینکه دستشو با لبه کاغذ ببره زیاد بود نه؟ یا هر خراش و سوختگی سطحی دیگه‌ای.
در این صورت اگه دست اون فرد توسط باکتری استافیلوکوک اورئوس عفونت می‌کرد اون شخص به احتمال ۸۰ درصد جون خودش رو از دست می‌داد. به همین سادگی. این باکتری الان توسط ساده ترین داروها از بین میره.
هر عفونتی به هر شکلی که ایجاد می‌شد می‌تونست به راحتی باعث مرگ افراد بشه. ساده‌ترین موقعیت‌هایی که به لطف این داروهای ارزشمند در حال حاضر برای ما فوق‌العاده بی خطر محسوب میشن، در اون زمان چالش‌‌های بزرگی بودن که مردم برای مقابله باهاشون هیچ کاری از دستشون برنمیومده.
یکی از این موقعیت‌ها زایمانه. در اون زمان احتمال مرگ مادر و نوزاد در اثر عفونت پس از زایمان ۵۰ الی ۶۰ برابر بیشتر از الان بوده. ساده از کنار عدد‌ها نگذریم. یه کم بهش فکر کنیم. ۵۰ تا ۶۰ برابر واقعا میزان کمی نیست. حالا تصور کنید اونایی که بخت باهاشون یار بود و از زایمان جون سالم به در می‌بردن، در آینده به احتمال ۵۰ درصد دلیل مرگشون ابتلا به یکی از باکتریهای سال بود.
دوران طلایی آنتی‌بیوتیک‌ها از اواخر دهه ۳۰ میلادی شروع شد. زمانی که دانشمندای آمریکایی و انگلیسی راهی که توسط فلمینگ کشف شده بود رو ادامه دادن و با آزمایشای زیادی که روی حیوانات آزمایشگاهی و انسان‌ها انجام دادن، در سال ۱۹۴۱ متوجه شدن که حتی مقدار بسیار کمی از پنی‌سیلین برای درمان جدی‌ترین و خطرناک‌ترین بیماریهای عفونی کافیه!
در جنگ جهانی دوم هم به طور گسترده‌ای از پنی‌سیلین استفاده شد و تعداد کشته‌های جنگ رو به طور قطع به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش داد.
در اواسط دهه ۴۰ میلادی بود که پنی‌سیلین در دسترس عموم مردم قرار گرفت. این دارویی که ممکنه الان به نظر ما پیش پا افتاده بیاد زمانی در روزنامه‌ها ازش به عنوان داروی معجزه آمیز یاد می‌شد. و بعضی کشف اون رو مساوی میدونستن با پایان تمام بیماریهای عفونی.
در واقع کشف اتفاقی پنی‌سیلین توسط فلمینگ باعث نجات جون انسان‌های بی‌شماری شد. کشفی که پس از ۱۷ سال برای اون جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی رو در سال ۱۹۴۵ به ارمغان آورد.
با موفقیت چشمگیر پنی‌سیلین، رقابت برای ساخت آنتی بیوتیکهای جدید شروع شد و ده‌ها آنتی بیوتیک جدید ساخته شد به طوری که کم و بیش تمام بیماریهای عفونی پوشش داده میشن و ما نگرانی‌ای از این بابت نداریم.
براتون از دنیای قبل از کشف آنتی بیوتیکا گفتم. از فضای اون موقع حرف زدم که مرگ بر اثر بیماریهای عفونی، مرگی شایع بوده. الان برای ما تصورشم دشواره ولی این اتفاقایی که گفتم کمتر یک قرن پیش اتفاق افتادن نه پیش از میلاد مسیح!
ولی مشکل از کجا شروع شد؟ مشکل از اونجا شروع شد که مصرف بی‌رویه یا غیرمنطقی و خودسرانه دارو صورت گرفت.
سوالی که پیش میاد اینه که مصرف خودسرانه دارو چه مشکلی رو به وجود میاره؟ جواب این سوال رو خود الکساندر فلمینگ در سخنرانی جایزه نوبلش بهمون گفته. اون گفت خطری پیش رومونه. که زمانی که در آزمایشگاه باکتریها در معرض غلظتی ناکافی از پنی‌سیلین برای از بین بردنشون قرار گرفتند طولی نکشید که نسبت به اون یه سویه ازشون مقاوم شدن.
و این اتفاق محدود به آزمایشگاه نیست و در بدن انسان هم میتونه رخ بده. اون گفت زمانی میرسه که هرکسی میتونه از مغازه‌ها پنی‌سیلین بخره و باکتریهای موجود در بدنش رو در معرض دوز ناکافی از پنی‌سیلین قرار بده و به جای اینکه اونا رو از بین ببره مقاومشون کنه.
ترسناکه که اون موقع چقدر دقبق تونسته وضعیت الان ما رو پیش‌بینی کنه.
حالا سوالی که پیش میاد اینه که باکتریها با چه مکانیسمی نسبت به آنتی بیوتیکها مقاوم میشن؟ جواب ساده‌ش با توجه به سخنرانی فلمینگ اینه که هرچی نتونه بکشتت قوی‌ترت میکنه.
بذارید دقیق‌تر بهتون بگم. ترجمه تحت‌الفظی کلمه آنتی بیوتیک عبارت "ضد زندگی" هست. ولی نه زندگی ما، زندگی باکتریها. حالا اگر با مصرف ِغیر منطقی آنتی بیوتیکها توسط ما باکتریها به طور بی‌رویه در معرض این داروها قرار بگیرن چه اتفاقی میفته؟ مثل بدن ما باکتریها هم یاد میگیرن چطور خودشون رو با این شرایط سخت تطبیق بدن و به بقاشون ادامه بدن. در واقع مکانیسم‌های دفاعی جدیدی کسب میکنن. از جمله این مکانیسم‌های دفاعی میشه به جلوگیری از ورود دارو به باکتری، خارج کردن داروی وارد شده ، ترشح آنزیم‌هایی برای خنثی کردن دارو و در آخر تغییر گیرنده‌های دارو بر روی باکتری اشاره کرد.
اینطوری میشه که این داروهای سابقا معجزه آسا، خاصیتشون رو از دست میدن و نمیتونن از رشد باکتریها جلوگیری کنن یا اونارو از بین ببرن. البته باید بگم مشکل مقاومت آنتی بیوتیکی مشکل جدیدی نیست. این پدیده از زمانی که پنی‌سیلین وارد بازار شد شروع شده و تا به امروز ادامه داشته. از همون ابتدا پزشکا متوجه شده بودن که پنی‌سیلین در برابر سویه‌های خاصی از استافیلوکوک اورئوس‌ها که نوعی باکتری هستن که باعث عفونت‌های پوستی میشن، موثر نیستن.
از اون زمان پدیده مقاومت بدتر و گسترده‌تر شده و میکروب‌ها و آنتی میکروب‌های بیشتری رو در بر گرفته. وقتی که یک عفونت باکتریایی به آنتی بیوتیک مربوط به خودش دیگه پاسخ نده، پزشک‌ها مجبور میشن که آنتی بیوتیک دوم یا سوم رو به درمان اضافه کنن. و اگر همین آنتی بیوتیکها هم باز بی رویه مصرف بشن دچار سرنوشتی مشابه با داروی اول میشن.
شاید این سوال براتون پیش بیاد که خب چرا آنتی بیوتیکهای جدیدی نمیسازن؟! ساخت آنتی بیوتیک جدید اونقدری که به نظر میاد ساده نیست! در واقع ساخت هیچ داروی جدیدی ساده نیست. ولی جالبه که بدونید بعد از دهه ۸۰ میلادی دیگه کلاس جدیدی از آنتی بیوتیکها کشف نشده.
از دلایلی که کمپانی‌های داروسازی علاقه‌ای به توسعه آنتی بیوتیکهای جدید ندارن اینه که پروسه ساخت این داروها بسیار هزینه بره و انرژی و زمان بسیار زیادی میبره. از طرف دیگه برای جلوگیری از مقاومت به داروهای تازه، پزشک‌ها فقط به عنوان انتخاب آخر از اون‌ها استفاده خواهند کرد. در نتیجه سرمایه و هزینه‌ای که صرف توسعه اون دارو شده به کمپانی تولید کننده‌ش برنمیگرده. و بیاید با هم رو راست باشیم. تو دنیایی زندگی میکنیم که هرکس فقط به فکر سود خودشه. شرکتهای داروسازی هم از این قاعده مستثنی نیستن و تا وقتی می‌تونن روی داروهای پرسودی مثل داروهای بیولوژیک کار کنن چرا این کارو نکنن؟
ما نمیتونیم انتظار داشته باشیم که سلامت ما برای این شرکتهای خصوصی ارزشمندتر از سود خوشون باشه.
پس چی کار می‌تونیم بکنیم؟ کاری که ما می‌تونیم انجام بدیم اینه که این داروهای ارزشمند رو با دقت و عاقلانه مصرف کنیم. یعنی چی؟ یعنی تا سرما خوردیم نریم داروخانه بگیم جرک خشک کن میخوایم. و اگه بهمون ندادن نگیم اشکال نداره میرم از داروخانه بغلی میگیرم!
یعنی وقتی که دکتر بهمون آنتی بیوتیک میده و میگه سر ساعت مصرف کن و ما هم با مشغله‌های متعددی که داریم احتمالش هست این سر ساعت مصرف کردن رو فراموش کنیم، با همین گوشی ای که الان دستمونه آلارم تنظیم کنیم و واقعا سر ساعت دارومونو مصرف کنیم.
یعنی حتما حتما و حتما دوره درمانمون رو کامل کنیم. اگر دکتر دو تا آمپول پنی‌سلین برامون تجویز کرد و اولی رو زدیم و خیلی اذیت شدیم به هیچ وجه نباید بیخیال دومی بشیم. چون با این کارمون باکتریهای ضعیف تر رو از بین میبریم و باکتریهای قوی تر که نیاز بوده دوبار در معرض دارو باشن تا از بین برن رو زنده نکه داشتی.
یعنی هرگز، هرگز و هرگز از آنتی بیوتیکهای باقی مونده از دفعه قبلی که خودتون یا یکی از اطرافیانتون مریض شدید، با توجیه اینکه دکتر تجویز کرده و الانم همون بیماری رو دارم پس میتونم بازم همین دارو رو مصرف کنیم استفاده نکنید!
این چیزایی که گفتم وظیفه هر کدوم از ماها به وقت بیماری بود.
حالا اگه شما جزو کادر درمان هستید چه وظیفه‌ای دارید؟ شما وظیفه دارید که آنتی بیوتیکها رو با دقت بسیار بالا تجویز کنید. به روز باشید و آخرین گایدلاین‌های مربوطه رو دنبال کنید.
باید بیماراتون رو آگاه کنید و بهشون در مورد مقاومت آنتی‌بیوتیکی و آنتی میکروبی آموزش بدید.
و وظیفه‌ای که بر عهده دولت‌ها و سازمان‌های بهداشتی هست اینه که بر مصرف درست آنتی بیوتیکها و آنتی میکروب‌ها نظارت داشته باشن.
بر مصرف بی رویه آنتی بیوتیکها در صنایع دامداری و کشاورزی که باعث مقاومت گسترده آنتی‌بیوتیکی میشه. چرا که در بعضی کشورها مصرف آنتی بیوتیک دام‌ها حتی بیشتر از انسان‌هاست.
بذارید یه آمار وحشتناک بدم بهتون ما دومین کشور مصرف کننده بی‌رویه آنتی‌بیوتیک تو دنیاییم.
همچنین نظارت دقیقی باید بر نحوه دفع پسماندهای شرکتهای تولید داروهای ضد میکروب و آنتی بیوتیکی صورت بگیره چرا که اغلب این ضایعات وارد آب‌ها میشن و باعث مقاومت بسیار وسیع ضد میکروبی میشن.
و در آخر دادن کمک هزینه‌های مالی به کمپانی های خصوصی داروسازی برای توسعه آنتی بیوتیکهای جدید از کارهای دیگه‌ایه که دولت‌ها و سازمان‌هایی مثل who باید انجام بدن.
بقیه قسمت‌های پادکست پاددارو را می‌تونید از طریق CastBox هم گوش بدید:
مطلبی دیگر از این انتشارات
فصل دوم-اپیزود چهارم(کد نورنبرگ)
مطلبی دیگر از این انتشارات
فصل دوم-اپیزود سوم( داستان افسردگی)
مطلبی دیگر از این انتشارات
فصل دوم-اپیزود پنجم(بیماری زیبایی)