نقش یک فعال حوزه IT در حل معضلات اجتماعی و محیط زیستی چیست؟

اگر با یک برنامه نویس از نزدیک آشنا باشید، حتما با این موقعیت برخورد داشتید که برای رفع یک مشکل سریعا پیشنهاد نوشتن یک اپلیکیشن، یک بات و یا ... را میدهد. ذهن برنامه نویسان به واسطه ماهیت کاری که میکنند برای حل خلاقانه مشکلات آماده است. آنها یاد گرفته اند که چطور باید حل مساله کرد و چطور مساله ای که در ابتدا به نظر می آید که لاینحل باشد، بعد از بررسی روشها و ابزارهای مختلف می تواند به راحتی حل شود. بیشتر آنها یاد گرفته اند که در مسائل، خارج از باکس فکر کنند(Think out of the box) و این یعنی نصف بیشتر راه که داشتن یک مدل ذهنی مناسب برای ایجاد تغییر است را رفته اند.

حال سوال اینجاست که چرا از این توانمندی و مدل ذهنی، برای بهتر شدن دنیایی که در آن هستیم و پیشرفت به سمت توسعه پایدار قدم برنداریم؟

در این مطلب میخواهیم دو مسیری که برنامه نویسان، ITman ها و ITwoman ها می توانند برای انجام مسئولیت اجتماعی خود داشته باشند معرفی کنیم. مسیر اول مسئولیت اجتماعی فردی هر یک از آنان است و مسیر دوم مسئولیت اجتماعی شرکتی که حوزه فعالیت اصلی آن IT می باشد.

مسئولیت اجتماعی فردی

امروزه بوتکمپ های مختلفی با موضوعات متفاوت مثل توریسم، بهداشت و درمان، کشاورزی و ... اجرا می شود که در آنها تیم ها با ترکیبی از یک متخصص در آن حوزه مرتبط و تعدادی از برنامه نویسان تشکیل شده و فرایند خلق ایده تا محصول را برای حل یک معضل و یا جوابگویی به یک نیاز بررسی میکنند.

در سال های اخیر تعدادی بوتکمپ هم با موضوع کارآفرینی اجتماعی و با هدف رفع معضلات اجتماعی مختلف برگزار شده است. در این فرایند، مهمترین قسمت، درک نیاز واقعی مخاطب است. در دنیا استارتاپ هاب بسیاری بودند که با وجود مهارت و توانمندی بالای خود به دلیل اشتباه تشخیص دادن نیاز اصلی مشتری محکوم به شکست شدند. در حوزه کارآفرینی اجتماعی نیز برای فهم درست نیاز واقعی گروه هدف، بهترین راه مراجعه به NGO ها است که ارتباط مستقیم با جامعه هدف نهایی دارند و با فرایندهای مددکاری، تحقیقاتی و مشاهده های میدانی خود بهترین منبع برای ارائه اصلی ترین نیاز جامعه می باشند. از آنجا که در حال حاضر با وجود NGO های فعال بسیار در ایران، اطلاع رسانی و آگاه سازی در خصوص مشکلات اجتماعی به دلایل مختلف صورت نگرفته است، بهترین روش برای پی بردن به این نیازها حضور داوطلبانه در NGO ها و لمس مستقیم نیازها است.

برای روشن تر شدن مساله فرض کنید که به عنوان یک IT-man میخواهید برای حل معضل بی سوادی در یک روستای دورافتاده ولی دارای اینترنت، کاری انجام دهید. طی تحقیقات اولیه ای که از اخبار و یا حتی حضور مستقیم در روستا انجام میدهید متوجه میشوید که تعداد معلمان و مدرسه های آن روستا خیلی کمتر از تعداد دانش آموزان است و این موضوع یکی از مهمترین دلایل درس نخواندن بچه هاست. برای رفع این معضل تصمیم میگیرید یک پلتفرم آموزش آنلاین ایجاد کرده و با جذب اسپانسر برای هر یک از دانش آموزان یک تبلت خریده و با معلمان داوطلب در شهرها، مطالب آموزشی رایگان در اختیار اهالی روستا قرار دهید...بنظر جذاب می آید، نه؟ اما آیا فقر خانواده باعث نمی شود که تبلت در همان ابتدا فروخته شود؟ آیا فرهنگ استفاده از تبلت و اینترنت در آن خانواده هست؟ آیا فشارهای مربوط به فقر و اعتیاد والدین کودک را مجبور به کارکردن و بی استفاده شدن تبلت نمیکند؟

مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)

اندیشمندان مختلفی با استفاده از مدل های متفاوت سعی در توضیح مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی داشتند و می توان گفت مواردی که بین تمام آنها مشترک است تمرکز این مفهوم بر دستیابی به توسعه پایدار است. اینکه در یک شرکت صرفا به دنبال کسب سوداقتصادی نباشیم و در راه رسیدن به ماموریت سازمانی، نسبت به اجتماع و محیط زیست خود نیز مسئولانه بیاندیشیم. فعالیت هایی CSR چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟

• فعالیتی که داوطلبانه باشد و شرکت صرفا به دلیل رعایت محدودیت های قانونی و دولتی مجبور به اجرای آن نباشد. مانند رعایت حداقل دستمزد پرداختی به کارگران، یا رعایت قوانین محیط زیستی در تولید.
• پروژه های CSR باید در راستای ماموریت نهایی سازمان باشد. اگر شرکتی تولید کننده نرم افزارهای حسابداری است، پروژه کمک هزینه خرید تجهیزات درمانی برای یک خیریه حمایت از بیماران سرطانی نمیتواند جزء فعالیت های CSR او باشد.
• شرکتی مسئولیت اجتماعی شرکتی دارد که نه تنها به پروژه های مسئولانه خود در خارج از شرکت اهمیت دهد بلکه تمام فعالیت های داخلی از فرایندهای ورودی کسب و کار، خود کسب و کار و خروجی های آن نیز با مسئولیت اجتماعی همراه باشد.

مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها صرفا انجام یک کار خوب نیست، بلکه خوب انجام دادن کلیه کارها و فعالیت های شرکت است.

مسئولیت اجتماعی شرکتی مفهومی است که بر اساس آن، شرکتها دغدغه های اجتماعی و محیط زیستی را به وسیله مکانیزمی که این به طور مستقیم در راستای برنامه ها و فعالیتهای شرکت هستند به طور داوطلبانه در عملیات کسب و کار خود و در تعامل با ذینفعانشان دخیل می کند.

مسئولیت اجتماعی شرکتی دارای ابعاد داخلی و ابعاد خارجی است. بدین معنا که علاوه بر اجرای پروژه هایی که مخاطب آن ذینفعان خارجی سازمان مانند مشتریان و جامعه می باشد، CSR باید به عنوان DNA سازمان در تمام فرایندها و پروژه های داخلی سازمان نیز دیده شود و IT در هر دوی آنها نقشی حیاتی و اثربخش دارد.

نقش IT در مسئولیت اجتماعی داخلی

یکی از جنبه های مسئولیت اجتماعی داخلی عدم تبعیض نژاد، شایسته سالاری در جذب کارکنان و توانمندسازی کارکنان موجود برای رسیدن به اهداف فردی و شرکتی است تا بتوانند از مزایای تعادل کار و زندگیبهره مند شوند. کانون های ارزیابی و توسعه یکی از ابزارهایی هستند که برای رسیدن به این جنبه ی مسئولیت اجتماعی شرکتی می توانند استفاده شوند.

کانون ارزیابی و توسعه فرایندی است که به وسیله آن افراد مختلف بر اساس یک مدل شایستگی تعریف شده به وسیله تکنیک های مختلف مانند مصاحبه، تمرینات گروهی، بازی های مدیریتی، آزمون ها شخصیتی و ... به وسیله چندین ارزیاب آموزش دیده، ارزیابی شده و نمره دهی می شوند.

ایجاد فرصت برابر برای تمام نفراتی که می توانند در یک موقعیت شغلی قرار گیرند، بدون استفاده از IT نشدنی است. زمان و هزینه ارزیابی هر متقاضی بصورت دستی و غیرمکانیزه برای یک سازمان به قدری زیاد است که هیچ سازمانی حاضر به انجام آن نیست و این باعث شده که هنوز تعداد زیادی از سازمان ها جذب و استخدامی سنتی و بر اساس سعی و خطا داشته باشند. چیزی که در مورد آن صحبت میکنیم فراتر از پلتفرم های آنلاین مصاحبه و جستجو و ارسال رزومه است که در سالهای اخیر به وفور دیده میشود. بلکه داشتن یک مدل شایستگی است که از شاخص های مختلف مرتبط با هر شغل تشکیل شده است مثلا شاخصی که مشخص کند فرد از نظر تیپ شخصیتی با شغلی که برای وی در نظر گرفته ایم تطابق دارد یا خیر، آیا به خاطر برخی ویژگی های شخصیتی که یک فرد دارد، درست است که در یک شغل پراسترس یا با ارتباطات گسترده قرار گیرد یا ما با قراردادن وی در شغل نامناسب باعث میشویم وی تحت فشار قرار گرفته و کیفیت زندگی فردی اش نیز از بین برود. وجود نگاه فردی و انسانی در مدل های ارزیابی یکی از نکاتی است که سازمان های دارای مسئولیت پذیری اجتماعی باید به آن توجه داشته باشند.

آموزش و توانمندسازی کارکنان نیز، با وجود پلتفرم های آموزشی آنلاین بسیار ساده تر و کم هزینه تر شده است. امروزه یکی از نارضایتی های اصلی کارکنان در شاخص های رضایت شغلی، عدم پیشرفت و ارتقا و به بیانی درجا زدن می باشد، این موضوع در مشاغل امروزی که به knowledge worker نیاز دارد بسیار پررنگتر است. پیشرفت سریع علم و تکنولوژی این احساس را به کارمندان می دهد که در این مسابقه همگانی در حال جا ماندن هستند. سازمان دارای مسئولیت اجتماعی با فراهم کردن زیرساخت سنجش دقیق مهارت های کارکنان و آموزش و توانمندکردن آنها باعث بالا بردن رضایت افراد در کار می شوند که این رضایت می تواند در جنبه های زندگی غیرکاری فرد نیز نمایان شود.

مورد بعدی استفاده از ابزارهای مدیریت پروژه آنلاین و امکانات گسترده ارتباطی است که باعث شده است تا امروزه بسیاری از فعالان IT بصورت ریموت یا دورکاری با شرکتها همکاری داشته و این موضوع در برقراری تعادل بین کار و زندگی آنها مفید بوده است.

جنبه دیگر مسئولیت اجتماعی داخلی، شفافیت عملکرد، مدیریت مصرف بهینه منابع، تولید و ارائه خدمات بدون آسیب به محیط زیست و تمامی ذینفعان است. یکی از امکاناتی که تکنولوژی و IT برای اینکار به ما هدیه می دهد بهره گیری از سیستم های مدیریت فرایند کسب و کار یا همان BPMS ها هستند.

امروزه BPMS ها، یکی از کارآمدترین ابزارها برای مدیریت و سنجش و بهینه سازی فرایندهای یک کسب و کار هستند. به وسیله BPMS شما می توانید تمام جزئیات یک فرایند، فعالیت های آن، زمان لازم برای اجرای آن و بسیاری از اطلاعات دیگر را داشته باشید و با استفاده از داده کاوی یا همان Data mining گزارشات شفاف عملکرد را به ذینفعان خود ارائه کرده و از نتایج آن برای بهبود سودآوری اقتصادی (که پایه ای ترین سطح هرم CSR در یک شرکت است) بهره برید. با بهره گیری سیستم های BPMS می توان اطمینان حاصل کرد که عملیات یک شرکت در راستای اهدافی است که برای موفقیت شرکت تعریف کرده ایم.

نقش IT در مسئولیت اجتماعی خارجی

با توجه به اهمیت نقش IT در حل مشکلات اجتماعی و همچنین تسهیل پرداختن به مسئولیت اجتماعی داخلی شرکت ها، مسلما یک شرکت حوزه IT با انتخاب درست پروژه CSR خود می تواند نقش اهرم در حل موانع اجتماعی داشته و کاتالیزوری برای جامعه در راستای رسیدن به توسعه پایدار باشد. البته همانطور که در تعریف CSR گفته شد، نمیتوان برای تمام شرکت ها نسخه مشابه برای پروژه های CSR بیرونی شان پیچید. هر شرکت بنابر ماموریت نهایی و تحلیل ذینفعان خود باید پروژه های مرتبط را تعریف نماید. با اینحال در اینجا چند پیشنهاد برای یک شرکت که ماموریت حوزه IT دارد بیان میکنیم:

• ارائه کد های اپن سورس برای استفاده عموم
• سایت فروش محصولات روستایی
• اجرای کمپین های تبلیغاتی آنلاین برای حل معضلات اجتماعی
• ارائه راهکارهای اتوماسیون برای زندگی روستایی
• آموزش برنامه نویسی و دیگر علوم کامپیوتر بصورت رایگان به افراد با پتانسیل و هموار کردن راه پیشرفت و درآمدزایی آنها

سود برای شرکت مانند اکسیژن برای انسان است. اگر بقدر کافی از آن نداشته باشی، بیرون از بازی هستی ولی اگر می اندیشی که زندگی تو تنها نفس کشیدن است، واقعا چیزی گم کرده ای.
پیتر دراکر