دکتر مهدی خورسند، سرپرست اداره دیپلماسی شهرداری تهران، در گفتگو با ریشه‌ها: بازیگر اصلی تنش اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان قطعا کشور ترکیه است/ ایران از مواضع ارمنستان دفاع می‌کند

? چند روزی است که بحران چندین ساله و زخم قدیمی منطقه جنوب غرب آسیا یعنی تنش‌های مرزی بر سر قره‌باغ افزایش یافته و به حدی رسیده که نگرانی‌های زیادی را مبنی بر مداخله نظامی از سوی ایران در این منطقه ایجاد کرده است؛ ر این مصاحبه می‌خواهیم به موضوع تنش‌آفرینی جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ بپردازیم. برای بررسی این موضوع، با دکتر مهدی خورسند، کارشناس مسائل قفقاز، به گفتگو نشسته‌ایم.

? این کارشناس روابط بین الملل در پاسخ به این سوال که پیشینه مشکل قره‌باغ از کجا شروع شده و چرا به اینجا رسیده است گفت:« مشکل در قره باغ از جایی آغاز شد که در زمان اتحاد جماهیر شوروی برای اینکه حاکمیت مرکز بر پیرامون گسترده جغرافیای اتحاد جماهیر شوروی بتواند رهبری و سلطه خود را حفظ کند، تلاش کرد تا در مناطق مختلف مرزی گسترده از راهبردهای Frozen conflict یا مناقشات فریز شده یا به اصطلاح استخوان لای زخم استفاده کند. این کشور با جابه‌جایی قومی بین جمهوری‌های همجوار با هم، اختلافات مرزی چه در حوزه قومی و چه جغرافیایی را ایجاد کرده و تلاش کرد از این طریق با مداخله در امورات جمهوری‌ها، رهبری و بزرگتری خود را بر جمهوری‌های موجود در این جغرافیای سیاسی حفظ کند. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این اختلافات عیان شد و روسیه نیز در طول 30 سال گذشته تاکنون بی‌میل نبوده و سعی کرده با تکیه بر همان مدار و حفظ و بالا نگه داشتن تنش بین جمهوری‌های استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی، بزرگتری خودش را در این منطقه حفظ کند.
یکی از این مناطق قره باغ است که در اواسط عمر اتحاد جماهیر شوروی با کوچ اجباری ارامنه به جغرافیایی در ضلع جمهوری آذربایجان، تلاش کرد این منطقه حساس و راهبردی را به دست آورد. راهبردی بودن این منطقه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و کشف منابع نفتی و گازی در حوضچه خزر به وجود آمد.»

? وی همچنین درباره دلایل اهمیت استراتژیک و ژئوپلیتیکی منطقه‌ی قفقاز اظهار داشت:«با توجه به طرح‌های خاص ترانزیتی که اخیرا از شرق عالم به غرب عالم کشیده شده و نگاه ویژه‌ای که غربی‌ها به حوزه شرق پیدا کرده‌اند، این منطقه اهمیت بیشتری یافته و داغ بودن تنش در این منطقه توانسته شرایط را برای بازیگران منطقه‌ای بالاتر نگه دارد.»
علاوه بر مسائلی که در گذشته ریشه دارد، شاهد این مسئله بودیم که روسیه به عنوان بازیگری حساس و راهبردی در این منطقه بازی کرده و در مدیریت تنش‌ها، ایجاد، پایان یا نگه داشتن موقتی تنش‌ها، تعیین کننده بوده است. نمونه آن تنش قره باغ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان است که گرچه کشورهای متعدد و مختلفی در این تنش ورود کردند اما تا خواست و اراده روسیه نبود، این جنگ‌ها به پایان نرسید. نمونه‌ی آن جنگ قره باغ 2020 است و روس‌ها برای حفظ Frozen conflict در مفاد آتش‌بس قره باغ 2020 عملا راه تنش دوباره را باز گذاشتند. روس‌ها در بند 9 یا 10 این مفاد اعلام می‌کنند باید راهی در اختیار جمهوری آذربایجان برای رسیدن به نخجوان قرار بگیرد که این بند محل اختلاف امروزی جمهوری آذربایجان و ارمنستان است. جمهوری آذربایجان اعلام می‌دارد که با استناد به این بند، باید مسیر کاملا در اختیار این کشور باشد؛ در صورتیکه ارمنستان اعلام می‌کند این مسیر نباید در اختیار شما باشد بلکه شما می‌توانید از یکی از مسیرهای موجود یا با ایجاد مسیری جدید از این محل عبور کنید اما مالکیت این مسیر در اختیار جمهوری آذربایجان قرار نخواهد گرفت.

? بحث امروز جمهوری آذربایجان و ارمنستان مالکیت کریدور زنگزور است. ارمنستان پذیرفته که کریدور خود را برای دسترسی مستقیم جمهوری آذربایجان به نخجوان اختصاص دهد اما جمهوری آذربایجان با توجه به کریدور لاچین اعلام می‌دارد که باید کریدور زنگزور نیز در اختیار این کشور باشد. همچنین ایران در حال دفاع از مواضع ارمنستان بوده و با ایجاد کریدور مسئله‌ای ندارد زیرا ارمنستان همه جا پذیرفته، اما موضوع ما درباره مالکیت بر کریدور زنگزور است که نباید در اختیار و تحت مالکیت ترک‌ها و آذری‌ها قرار گیرد.»

? آقای خورسند در پاسخ به اینکه نقش نیروهای خارجی در این منطقه به خصوص ترکیه چه شکلی است؟ عنوان کرد:«در خصوص بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هم باید اشاره بکنم .بازیگر اصلی یا سوء استفاده کننده اصلی از تنش اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان قطعاً کشور ترکیه است. هم ایجاد جنگ قره باغ ۲۰۲۰ هم تنش چند روز اخیر به خواست و اراده روسیه بوده است نه اراده ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان.»

? کارشناس مسائل اوراسیا درباره اینکه ایران در تحولات قفقاز بازنده بوده و نتوانسته آن‌طور که شایسته است منافع خود را تامین کند گفت:«در جنگ قره باغ ۲۰۲۰ اتفاقی که رخ داد چراغ سبزی بود که روسیه از طریق سرگئی لاوروف به باکو نشان داد که شما می‌توانید سرزمین‌های خودتان را آزاد کنید، سرزمین‌هایی که توسط ارمنستان اشغال شده است. اکنون نیز بارها و بارها رسانه‌ها و مقامات روسیه نسبت به رزمایش‌های اخیر بین آمریکا و ارمنستان و بیشتر ارمنستان به سمت آمریکا جلوگیری و پرهیز می‌کنند و هشدار می‌دهند نسبت به این قضیه. من معتقدم اگر بخواهد دوباره جنگ اتفاق بیفتد بدون اجازه روسیه نخواهد بود. اما نکته اساسی و مهمی که در این بین وجود دارد سوء استفاده ترکیه است که تلاش می‌کند از این فضای سیاسی که بین روسیه و ارمنستان وجود دارد استفاده بکند و به دنبال این هم است که کریدور را تحت که تحت مالکیت خودش یا جمهوری آذربایجان باشد باشد را تحمیل بکند البته با ایستادگی جمهوری اسلامی ایران مواجه شده است
برخی تحلیل‌هایی مبنی بر اینکه ایران بازنده بوده وجود دارد که، خیر، صراحتاً مدیریت این تنش ایستادگی ایران و برای عدم تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی مخصوصا استان جنوبی ارمنستان سینونیک کاملا در راستای مواضع و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران بوده و کما اینکه اندک انفعال فعلی ما برمی‌گردد به دوران جنگ قره باغ ۲۰۲۰ و که دولت غرب در کشورمان بر سر کار بود و نتوانست بازیگری فعال در حوزه سیاست خارجی خودش در حوزه جنگ قره باغ ٢٠٢٠ باشد و کمی ما از معادلات کنار ماندیم و تکیه ایران بر طرح ٣+٣ (ایران، ترکیه و روسیه + ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان) می‌تواند راهگشای مسائلی باشد که در منطقه وجود دارد.

? اما عرض می‌کنم چه جنگ و چه صلح در این منطقه به دلیل حوزه نفوذ و عمق استراتژیک روسیه، بودن این منطقه به خواست و اراده روسیه بوده و خواهد بود و به دلیل اینکه قدرت برتر منطقه نیز است، بازیگری دیگر کشورها و حتی غربی ها را هم نمیتوانیم برتر ببینیم اما نکته‌ای که می‌توانم اینجا عرض کنم این است که من فکر می‌کنم ایجاد یا عدم ایجاد یا اعطای مالکیت یا عدم مالکیت چه از روی زور و اجبار و چه به خواست طرف‌های درگیر جنگ قره‌باغ ۲۰۲۰ در حوزه کریدور زنگزور جمهوری اسلامی ایران مواضع بسیار منطقی را داشته و ما کلاً با جنگ مخالف هستیم، اما چیزی که در این جنگ مخالف امنیت و منافع ملی کشور ماست بحث سپردن این کریدور به کشور جمهوری آذربایجان یا ترکیه می‌باشد.