ویراستار یا دایۀ مهربان‌تر از مادر؟

گاهی می‌بینیم که برخی کارفرماها توقع زیادی از ویراستاران دارند و بر این باورند که ویراستار باید چوب جادوی خود را به حرکت درآورد و طوری متن‌ها را جراحی کند که تصویر قبل و بعد عمل آن‌ها قابل‌تشخیص‌ نباشد. از طرفی دیگر، برخی نیز نام شخصی را به‌عنوان ویراستار می‌نویسند که احتمالاً فقط وظیفۀ خواندن مجدد متن‌ها و نهایتاً پیدا کردن غلط‌های املایی را داشته و حتی برای درست کردن نیم‌فاصله‌ها وقت نگذاشته است.

هیچ‌کدام از این دو مورد صحیح نیستند. به‌نظر من، ابتدا خود ویراستار باید جایگاهش را پیدا کند و شرح روشنی از وظایفش در ذهن داشته باشد. ویراستار در جایگاه نویسندۀ متن نیست و وظیفه‌ای برای زیباتر، ادبی‌تر و علمی‌تر کردن متن یا بازنویسی آن ندارد.

وظیفۀ ویراستار ساده و سریع‌کردن روند انتقال معنا به مخاطب است و در این مسیر نباید سلیقۀ شخصی خود را دخالت و مفهوم مدنظر نویسنده را تغییر دهد. همچنین ویرایش اصطلاحات تخصصی متن به ‌عهدۀ ویراستار نیست. مدتی پیش مشغول ویراستاری متن‌های یک نشریۀ دانشجویی مربوط به ریاضیات بودم و به‌محض مواجه‌شدن با تعدادی از اصطلاحات تخصصی مربوط به این رشته، به مسئولین نشریه اطلاع دادم که پس از اتمام کار، املا و محتوای اصطلاحات تخصصی متن‌ها را بررسی کنند؛ چون من هیچ سررشته‌ای ندارم و نمی‌توانم این بخش از کار را انجام دهم.

ویراستار با ایجاد کمترین تغییر و بیشترین استفاده از کلمات موجود در متن، کار تسهیل انتقال معنا را انجام می‌دهد تا مخاطب بتواند متن را صحیح‌تر بخواند. گاهی پیش می‌آید که جمله یا جملاتی از متن به‌قدری نامفهوم نوشته شده‌اند که چاره‌ای جز بازنویسی آن‌ها نیست، اما همین مورد هم نباید خارج از سفارش نویسنده یا ناشر باشد یا منظور نگارنده را تغییر دهد.

اگر ما درک مشخصی از وظایف و جایگاهی که در آن قرار داریم نداشته باشیم، نمی‌توانیم ارتباط مؤثری با مسئولان نشریه یا انتشارات برقرار کنیم و کار را به‌درستی انجام دهیم؛ بنابراین بخشی از این تبیین به‌عهدۀ خود ماست که باید به مرور زمان انجام شود.

ویراستار مسئول محتوای متن هم نیست. قبول‌کردن یا نکردن کار به اختیار شماست، اما اگر قبول کردید، باید آمادگی مواجهه با هرنوع محتوای موافق یا مخالف عقاید شخصی‌تان را داشته باشید و کاری را که از شما خواسته‌اند انجام دهید. تعامل داشتن با نویسنده خوب است، اما نقد و اصلاح محتوای متن وظیفۀ ویراستار نیست.

همواره به یاد داشته باشید، شما ویراستار هستید و قرار است ارتباط بین نویسنده و خواننده را از طریق قوانین حاکم بر دستور زبان معیار تسهیل کنید. برای متن دیگران دایه باشید، اما نه مهربان‌تر از مادر!