تاریخ ایران‌ باستان (۴)

ایلام

... در جنوب‌غربی فلات ایران حکومت ایلام قرار گرفته بود که در دوران شکوه خود گستره‌ی وسیعی شامل خوزستان، ایلام، لرستان تا کناره‌های کویر مرکزی و خلیج فارس را تحت کنترل خود داشت و در مدت سه هزار سال مهمترین حکومت در فلات ایران و از بزرگترین قدرت‌ها در منطقه بود. با پیدایش حکومت در بابل، ایلام به دشمنی با او برآمد و با آشور نیز سر رقابت داشت. بابلیان در دوران کهن با دو ابرقدرت در نبرد بودند، در مشرق دامنه‌های زاگرس با ایلام و در مغرب این رشته کوه با آشور.

ایلامیان از فرهنگ و تمدن بسیار غنی برخوردار بودند، مهمترین راه‌های تجاری در اختیار ایشان بود بشکلی که محدوده‌ی عملیات بازرگانی آن از سویی تا دریای مدیترانه و از سوی دیگر تا چین گسترده شده بود؛ شوش پایتخت آن از جنبه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی و بخصوص فرهنگی از مهمترین شهرهای جهان بحساب می‌آمد و با نینوا پایتخت آشوریان رقابتی تنگاتنگ داشت.

عصر طلایی تمدن ایلام در دوره‌ی شاهان "انشان" و شوش در بین سال‌های 1300-1100 پیش از میلاد مسیح بود. "اونتاش‌گال[1]" از شاهان نام‌دار ایلام در نیمه‌ی اول هزاره‌ی دوم پیش از میلاد چنان حکومت ایلام را به شکوه رسانید که این دوره به قرن اونتاش‌گال معروف گشت، این پادشاه بود که در شهر "دوراونتاش[2]" که امروزه به "چُغارزنبیل[3]" شهره است معبدی برپا نمود که تا امروزه پابرجاست و بزرگترین خدای ایلام به نام "شوشیانگ[4]" بر فراز این معبد جای داد و خدایان دیگر را در رده‌های پایینتر.

شاهی در میان ایشان بشکل موروثی بود، زنان در میان ایلامیان دارای احترام و اهمیت بسیار برخوردار بوند و در امور سیاست به روشنی دخالت می‌نمود؛ شاه ایلامی در میان مردمانش جنبه‌ی تقدس داشت و در معبد در کنار خدایان جایگاهی به او و ملکه اختصاص داده شده بود. نژاد ایلامی‌ها نژاد بومی آسیانی بود، خط و زبان آنان در آن دوره جنبه‌ی بین‌المللی داشت و چنان انسجامی برخوردار بود که بعدها هخامنشیان در کتیبه‌ها، فرمان‌ها و نامه‌های خود از آن زبان و خط بهره بردند. آثار فراوانی از انواع گوناگون مجسمه‌ها، ظروف، مجسمه‌ها،کاخ‌ها و معابد ایلامی در دست است، آجرهای لعاب‌دار رنگین که در هزاره‌ی دوم پیش از میلاد ابداع شد برای تزئین دیوار کاخ‌ها، معابد و نقش‌برجسته‌ها بکار گرفته شد که بعدها الهام بخش هر هخامنشی گردید.