روز عشاق به سبک ایرانی "اسپندارمذ"

علی نیکوئی

اسپندارمذ یا سپندارمذ، نام پنجمین روز از ماه است و پنجمین امشاسپند از میان امشاسپندان است و به معنی اخلاص، فروتنی مقدس، مهر پاک می‌باشد، در اوستا "ارمیتی" گفته می‌شود؛ ارمیتی به معنی اندیشه و فداکاری است و سپند به معنی مقدس یا برکت بخشنده که صفت اوست.

زمین زیر نظر اوست می‌گویند به چهارپایان چراگاه می‌بخشد؛ امشاسپند اسپندارمذ وقتی دزدان و مردان بد و زنان بدکار بی‌ملاحضه و آزادانه روی زمین راه می‌روند آزرده می‌شود اما هنگامی که پارسایان به کشت و کار و پرورش چهارپایان می‌پردازند شادمان است و شادمانی وی فزونتر می‌گردد اگر از پارسایی فرزندی زاده شود؛ دشمنان او "ترومتی دیو" (دیو گستاخی) و "پرومتی دیو" (دیو کج‌اندیشی) هستند. نام او مترادف زمین است، زامیاد یا زم که اله زمین است و نام بیست و هشتمین روز ماه است همان سپندارمذ است.

• جشن سپندازمذ
  

پنجم اسفند متعلق به فرشته‌ی اسپندار یا آرمئی‌تی است و چون این روز نام روز و ماه موافق هم قرار می‌گیرد ایرانیان پارینه آن را جشن می‌گرفتند؛ این فرشته در عالم مینویی مظهر عشق، محبت، تواضع، بردباری، جانبازی و فداکاری است و در جهان مادی پاسبان و حامی زنان نیک و پارسا است و تمام خوشی‌های روی زمین در دست او می‌باشد او پنجمین امشاسپند و دختر اهورامزدا است که در سوی چپ او می‌نشیند و بهمن پسر اهورامزدا در سمت راست او می‌نشیند. این فرشته گذشته از پاسپانی زنان پارسا، نگهبان و حامی زمین نیز می‌باشد؛ به این جشن بدلیل نزدیکی کشت و کار و فصل بهار "برزگران" نیز می‌گویند.

بیرونی در آثارالباقیه می‌گوید:

"اسفندارمذ ماه روز پنجم آن روز اسفندارمذ است و برای اتفاق دو نام آ« را چنین نامیده‌اند و معنی آن عقل و حلم است و اسفندارمذ فرشته‌ی موکل به زمین است و نیز بر زن‌های درست‌کار، عفیف و شوهردوست و خیرخواه موکل است و در زمان گذشته این ماه به ویژه این روز عید زنان بوده و در این عید مردان به زنان بخشش می‌نمودند و هنوز این مراسم در اصفهان و ری و دیگر بلدان پهله باقی مانده و به فارسی مردگیران می‌گویند؛ در این روز افسون می‌نویسند و عوام مویز را با دانه‌ی انار می‌کوبند و تریاقی خواهد شد که زیان گزند گژدم‌ها دفع می‌کند و از آغاز سپیده‌دم تا طلوع آفتاب این رقیه (افسون) به کاغذی چهارگوش می‌نویسند و بر سر دیوار خانه می‌چسبانند..."

اگرچه تمام منابع کهن از جمله ابوریحان این جشن را در روز پنجم اسفند یاد کرده‌اند، اما با توجه به تغییر ساختار گاهشمار ایرانی و سی و یک روزه شدن شش ماه نخست سال در گاهشماری خورشیدی، برخی به اشتباه این جشن را در ۲۹ بهمن برگزار می‌کنند! که تاریخ درستی نیست، زیرا بر پایه منابع کهن و همان‌طور که از نام آن پیداست این جشن به روز اسپند یعنی پنجمین روز ماه از ماه اسفند اشاره دارد.