وضعیت اجتماعی مطربان و نوازندگان در تهران دوره‌ی قاجار (برگی از تاریخ)

دکتر علی نیکویی

... تارسازی که نهایت زحمت را به خرج میداد تا وسیله روح‌افزایی و نشاط افراد را فراهم آورد و تارزنی که با ضربات مضراب خود اطرافیان را مشعوف و سرخوش میکرد، چه عنوان داشته و چه مینامیدند؟ مطرب! یعنی کسی در حد بوزینه و میمون که با مسخرگی مردم را سرگرم میکند!
.
تارزن‌ها و تارسازها از زحمتکش‌ترین هنرمندانند که باید سال‌ها شب و روز عمر خود را صرف رنج و تمرین کنند و در آخر در نزد جامعه چه نام و مقامی داشته باشند؟! هیچ! و بلکه پست‌تر و پایین‌تر از هیچ!
.
دو حرفه کافرگونه‌ی حرام که در دوره قاجار آنرا اطاعت از شیطان میدانستند و دست‌اندرکاران آن میبایست طرد و تکفیر شوند!
.
هنرمندانی که با همه جان‌بخشی و هنر نه کسی دم‌خورشان شده نه کسی خود را تا آن حد میتوانست پایین آورد که بگوید دوست و مونسِ تارزن و تارساز است! با اعتقاد به اینکه صدای سازشان در هنگام تمرین، خانه را کفرستان و ملائکه را تا هفتاد خانه آنسوتر گریزان و شیاطین را در خانه جمع مینمود، نه کسی به آنها منزل میداد و نه کسی به آنها زن و همسر!
.
دختر به تارزن و ساززن و مطرب دادن اهانتی بس بزرگ بود و کسی نمیتوانست خود را چنان حقیر نماید که با مطرب وصلت کند!
.
تنها زمانی که میخواستند از مطرب کار کشیده و حظ نفس ببرند، هندوانه زیر بغلش میگذاشتند و از او تعریف میکردند.
.
هرگز تاری جز در کیسه و گونی و صندوقی که کاه و پوشال روی آن ریخته باشند نمیتوانست حمل شود که آلت فسق است و خاصه آنکه فاسق نیز همراهش بوده، باید تار شکسته و صاحبش کتک خورده لباسش پاره شود!
.
به همین دلیل هیچ تارزنی خاصه زمانی که تارش همراهش بود نمیتوانست به تنهایی از جایی به جایی گذر کند که دچار مزاحمت میگردید! همان مزاحمینی که با کمترین صدای تار و تنبوری که از خانه و مجلسی برمیخاست از در و بام آن بالا رفته و قبل از مهمانان حاضر میشدند به جهت تماشا و به وجد آمدن!
.
منبع
تاریخ اجتماعی تهران، جلد دوم، جعفر شهری