کرونا و آئین مهری که قربانی شد!

دکتر علی نیکوئی
بی‌شک همه‌گیری بیماری کرونا بر ارکان زندگی بشری تاثیر نهاده است، بسیاری از رسوم و آئین‌ها را تحت‌تاثیر خود قرار داده یکی از کهن‌ترین رسوم بشری که به واسطه‌ی کرونا دیگر تمایل جمعی بر انجام آن نیست دست‌دادن است! در یادداشت زیر به ریشه‌های این آئین و خاستگاه آئینی آن تا شرایطی که به واسطه‌ی کرونا بر وی رخ داد پرداخته می‌شود.

یکی از اساطیر کهن ایرانشهری، اسطوره‌ی مهر است که با یک جهان‌شمولی در تمام ارکان آئینی، هنری، معماری مردمان ایران و جهان اثرگذارده است، حتی پس از درآمدن ایرانیان به اسلام نشانه‌های آیین مهرپرستی با دگردیسی در دین اسلام بقای خود را ادامه داد و با گسترش دین عیسوی در غرب باز مهرپرستی با دگردیسی نشانه‌های خود را در مسیحیت حفظ نمود. مهر از واژه‌ی میتره یا میثره از ریشه‌ی هند و ایرانی است. در اوستا میثره، پهلوی (میتر)، میترا یکی از ایزدان ایران باستان شناخته می‌شود و امروزه در پارسی به نام مهر و میترا از آن نام برده می‌شود. دهخدا برای واژه‌ی مهر، معانی زیر را در کتابش آورده است: عشق، محبت، حب، دوستی، داد ، عهد، پیمان و در جای دیگر معانی دوستی، محبت، رب‌النوع آریایی نیز برای معنی مهر به کار رفته است؛ در فارسی پسین واژه‌ی مهر شکل متأخر واژه‌ی میترا است که به معنی خورشید است. یک نکته‌ی ظریف در مورد خورشید و مهر شایان توجه است که نزد ایرانیان باستان خورشید مقام والایی داشته اما ایزد آن هور، مقام چندان مهمی نداشته است؛ بنابراین ستایش آفتاب در حقیقت ستایش مهر یا میثره بوده است؛آن چیز که در میان ایرانیان باستان به خورشید درجه‌ی بالای تقدس می‌داد صرفاً خورشید بودنش نبود بلکه انوار خورشید بود و مهر ایزد نور است، بهترین تفسیر از ارتباط خورشید و میترا می‌تواند این باشد که: میترا خود خورشید نیست، بلکه نور و روشنایی است که تاریکی را زایل می‌کند و زندگی و شادمانی را به زمین هدیه می‌کند و با گرما و انوارش طبیعت را بارور می‌سازد، دیوهایی که در تاریکی به سر می‌برند و سبب انتشار گناه و نافرمانی و ناپاکی و خشکی و بی برکتی زمین می‌شوند را دور می‌کند. در اسطوره‌های ایرانی ؛ نخستین ایزدی که با میترا زور آزمایی می‌کند خورشید است، و چون در این نبرد میترا بر خورشید پیروز می‌شود، ناچار خورشید با میترا پیمان همکاری می‌بندد و در ازای این پیمان از نشان دوستی برخوردار می‌شود. پس میترای پیروزمند بر اثر این توافق تاج درخشانی بر سر خورشید می‌نهد که از آن پس در مسیر گردش روزانه‌ی خود همواره این تاج را بر سر حفظ می‌نماید؛ پس از غلبه در نبرد با خورشید، میترا بر پا می‌ایستد و دست راست خویش را به سوی خورشید دراز می‌کند و پیمان دوستی را با فشردن دست او استوار می‌نماید، از آن پس این دو پشتیبان هم و همواره یار وفادار برای یکدیگر مانده‌اند. ( کومن،1383: 134) از جایی که هیچ سندی کهن‌تر از این روایت مذهبی برای دست‌دادن ذکر نشده، می‌توان اندیشید خاستگاه دست‌دادن امروز بین افراد همین رفتار میترا و خورشید در اساطیر دینی ایرانیان بوده.

دست دادن امروز بین افراد گونه‌ای تاکید بر پیمان‌بستن است معمولا سیاستمداران بعد از عقد پیمانی به نشانه‌ی تائید آن پیمان با یکدیگر دست می‌دهند یا افراد عادی برای نشان دادن مهر و دوستی خود با یکدیگر دست می‌دهند؛ این آئین جهان‌شمول ایرانی هزاره‌ها توانست خود را در پیچ و خم تاریخ از ایلغارهای فرهنگی برهاند و پویا بماند اما گویا دیو کرونا از این رسم آریایی به مراتب قوی‌تر بود چیزی که هزاره‌‌ها پایدار بود اکنون برای حفظ سلامتی ممنوع گردیده است.