پادکست شنو | سکوت، زبان خدا

مقدمه
سلام. آیا می‌دانستید که واژه‌ی «سلام» که ما امروز استفاده می‌کنیم، دقیقاً با همین حروف، حدود سه هزار سال قدمت دارد! سلامی به قدمت سه هزار سال بر لبخندتان.
(آهنگ ورود)
از لحظه‌ای که صبح چشمانمان را می‌گشاییم، همه‌جا آکنده از صداست؛ صدای گوشی، بوق خودروها، مکالمه‌های روزمره و حتی اندیشه‌هایی که در ذهنمان می‌چرخند. گویی جهان مجالی برای خلوت کردن باقی نگذاشته است.

به نظر می‌رسد این روزها، درک مفهوم سکوت و اندکی فاصله گرفتن از جامعه، اقدامی منفی تلقی می‌شود. اما برخلاف دنیای امروز، در تاریخ، بزرگانی وجود داشته‌اند که اهمیت سکوت را بسیار بهتر درک می‌کردند. به‌عنوان نمونه، مهاتما گاندی هر دوشنبه را به خلوت ذهنی خود اختصاص می‌داد تا فرصتی برای تفکر، شنیدن صدای درون و یافتن حقیقت بیابد. به همین دلیل، این قسمت از پادکست را به احترام سنت گاندی و به‌جای یکشنبه، در روز دوشنبه منتشر کردیم.
(ر.ک: کتاب «خودزندگی‌نامه، داستان تجربه‌های من با حقیقت» اثر مهاتما گاندی)

البته این تنها گاندی نبود که اهل سکوت و خلوت گزینی بود. افراد بزرگی همچون هلن کلر، نیچه، بودا و مولانا نیز در بخش‌هایی از آموزه‌های خود به ارزش سکوت اشاره کرده‌اند. همچنین، لئوناردو داوینچی گفته است: «هیچ صدایی نمی‌تواند از سکوتی که ذهن را بیدار می‌کند، بلندتر باشد.»
(ر.ک: «The Notebooks of Leonardo da Vinci» نوشته لئوناردو داوینچی، نسخه گردآوری‌شده توسط Jean Paul Richter)

بنابراین، در این قسمت از پادکست «شنو»، می‌خواهیم بررسی کنیم که سکوت چگونه می‌تواند به زندگی مدرن ما معنا ببخشد. این بررسی با الهام از آموزه‌های فلسفی گاندی، سخنان و اندیشه‌های بزرگان هنر و علم جهان و همچنین با نگاهی به تجربه‌های ارلینگ کاگه در کتاب «سکوت: قدرتی در دنیای پرهیاهو» و کتاب «قدرت سکوت» اثر سوزان کین صورت می‌گیرد. هدف ما نخست شناخت سکوت و سپس بهره‌گیری از آن به‌عنوان ابزاری برای آرام‌سازی ذهن و پاسخ‌دهی به پرسش‌هایی است که مدت‌ها در هیاهوی زندگی گم شده‌اند. در نهایت، به‌صورت عملی یاد خواهیم گرفت که سکوت را در زندگی خود به کار بگیریم.
(ر.ک: کتاب «سکوت: قدرتی در دنیای پرهیاهو» نوشته ارلینگ کاگه، کتاب «قدرت سکوت» نوشته سوزان کین)

لطفاً با من، فرهاد، در قسمت سوم پادکست «شنو» همراه باشید. شاید همین گفت‌وگو چیزی باشد که از یاد برده‌ایم.

متن ورود به موضوع
گاهی روند زندگی بدون آن‌که متوجه باشیم ما را تغییر می‌دهد. کم‌کم ساکت‌تر می‌شویم، کمتر سخن می‌گوییم و حتی کمتر احساساتی مانند رنج و غم در ما برانگیخته می‌شود. اما این تغییر چگونه رخ می‌دهد؟

گاهی تنها در آرامش است که می‌توانیم عکس واضح‌تری از خودمان ببینیم. هنگامی که صداهای بیرونی خاموش می‌شوند، صدای درونمان آغاز به سخن گفتن می‌کند. این لحظه‌ها همان فرصت‌های ناب هستند که می‌توانیم با پرسش‌هایی که همواره از آن‌ها می‌گریختیم، روبه‌رو شویم:
«من واقعاً که هستم؟»
«آیا مسیرم را خود انتخاب کرده‌ام یا از سوی دیگران تحمیل شده است؟»

بدیهی است که سکوت مستقیماً به این پرسش‌ها پاسخ نمی‌دهد، اما سکوت ویژگی‌هایی دارد که در یافتن پاسخ پرسش‌های عمیق زندگی به ما کمک می‌کند. سه ویژگی برجسته عبارتند از:

• گوش دادن به صدای درون
• ارتباط با ناخودآگاه
• نگاه از بیرون

آرامش ذهن در لحظات خلوت، همچون نسیمی تازه است که غبارهای روزمره را کنار می‌زند و جرقه‌های نوآوری را روشن می‌کند. در همین شرایط است که به‌گفته‌ی آلبرت اینشتین: «تنها در خلوت است که ذهن صدای خودش را می‌شنود و ایده‌ها در شلوغی پدیدار نمی‌شوند.»
(ر.ک: ویدئوی یوتیوب کانال Philosophical Quotes، عنوان: «Famous Einstein Quotes»)
همچنین در کتاب «قدرت اکنون» اثر اکهارت تول، به شکل مفصل درباره‌ی این موضوع صحبت شده است.
(ر.ک: کتاب «قدرت اکنون» اثر اکهارت تول، ترجمه مسعود لعلی، نشر آتیسا)

دومین ویژگی سکوت «ارتباط با ناخودآگاه» است. به گفته‌ی مولانا: «در سکوتی که درونت را فرا می‌گیرد، پاسخ‌ها نهفته‌اند.» چنین لحظاتی شبیه زمانی هستند که بی‌هیچ تفکر خاصی، ناگهان ایده‌ای در ذهن‌مان جرقه می‌زند. می‌توان گفت سکوت، پلی است میان خودآگاه و ناخودآگاه؛ جایی که بسیاری از پاسخ‌ها در انتظار آشکار شدن هستند.
(ر.ک: مثنوی معنوی، مولانا)

از دیگر مزایای فاصله گرفتن از هیاهو، توانایی نگریستن به خود از بیرون است. این تجربه مانند آن است که به‌جای درگیری مستقیم با مسائل، ناظر آن‌ها باشیم. همان‌طور که برای دیگران مشاور خوبی هستیم، این نگاه بیرونی به خودمان نیز در تصمیم‌گیری‌ها و شناخت بهتر خویشتن کمک می‌کند.

این سه ویژگی سکوت، همچون نوری در تاریکی، یاری‌رسان ما هستند تا با خلوت کردن و یافتن پاسخ‌های عمیق در حوزه‌هایی مانند خودشناسی، مدیریت روابط و مسائل معنوی پیش برویم. در این باره در صفحه اینستاگرام پادکست «شنو» نیز مطالبی منتشر خواهیم کرد.

اما این تمام ماجرا نیست. سکوت تأثیرات عمیق‌تری بر ذهن و زندگی ما دارد. در ادامه، درباره‌ی این جنبه‌ها سخن می‌گوییم و می‌بینیم سکوت چگونه روان ما را شفا می‌دهد و خلاقیت را به اوج می‌رساند.

سکوت و خلاقیت: جایی که ذهن شکوفا می‌شود
لحظات خلوت و بی‌صدا، مغز را به شکلی شگفت‌انگیز تقویت می‌کنند. آیا تاکنون تجربه کرده‌اید که در هنگام دوش گرفتن و در خلوت، ناگهان ایده‌ای عالی به ذهنتان برسد؟ دلیل این رخداد آن است که در چنین لحظاتی ذهن شما از شلوغی رها شده و مجال پر شدن با خلاقیت را می‌یابد.

پژوهشگران دریافته‌اند که تنها دو ساعت سکوت در روز می‌تواند رشد سلول‌های جدید در هیپوکامپ مغز را تحریک کند. هیپوکامپ بخشی از مغز است که مسئول یادگیری، حافظه و پردازش احساسات ماست. این بدان معنی است که آرامش ذهنی، نه‌تنها خلاقیت بلکه سلامت و توانایی‌های شناختی ما را نیز افزایش می‌دهد.

لحظات خلوت، حتی اگر کوتاه باشند، برای نوآوران مانند زمینی حاصلخیز عمل می‌کنند. تصور کنید جی. کی. رولینگ در فضایی آرام (مثلاً در یک سفر با قطار) و فارغ از هیاهو، دنیای جادویی هری پاتر را در ذهن خود خلق کرده باشد. در این شرایط، ذهن فرصت دسترسی به ناخودآگاه را می‌یابد؛ همان جایی که خلاقیت زاده می‌شود. از همین رو می‌گویند افراد ساکت دارای عمیق‌ترین ذهن‌ها هستند.
(ر.ک: کتاب «Quiet: The Power of Introverts in a World That Can’t Stop Talking» نوشته سوزان کین)

(صدای پرش)
قدرت سکوت می‌تواند ذهن را برای ایده‌پردازی باز کند. اما علاوه بر پرورش خلاقیت و عمق‌بخشی به ذهن، آیا این خلوت‌گزینی می‌تواند روان ما را نیز آرام‌تر و سالم‌تر سازد؟ پاسخ مثبت است. این تنها بعد مثبت سکوت نیست؛ خلوت و آرامش نه‌تنها ذهن را شکوفا می‌کند، بلکه به تسکین روان ما نیز یاری می‌رساند.

سکوت و سلامت روان: راهی به سوی آرامش درونی
سلامت روان ما با احساس آرامش و افزایش تمرکز حاصل از کاهش سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) بهبود می‌یابد. چنین وضعیتی سیستم عصبی بدن را به حالت تعادل نزدیک می‌کند. با کاهش کورتیزول، بدن از وضعیت «مبارزه یا فرار» بیرون می‌آید و به حالت طبیعی بازمی‌گردد.

دالای لاما، رهبر بوداییان تبت، می‌گوید: «در میان هرج‌ومرج، به دنبال سکوت باشید؛ آن‌جا جایی است که تعادل و سلامت دوباره به شما بازمی‌گردند.»
(ر.ک: کتاب «هنر شادمانی»، دالای لاما)
خود من نیز این جمله را در زندگی تجربه کرده‌ام؛ هنگامی که کلافه هستم، تمایل دارم اطرافم خلوت باشد. اندکی خلوت کردن با خود، حال مرا بهتر می‌کند. اکنون درک می‌کنم که تمایل به سکوت در میان آشفتگی‌ها، به کاهش کورتیزول و افزایش شفافیت ذهنی و خودآگاهی بازمی‌گردد.

اما این آرامش ذهنی و تأثیرات مثبت تنها زمانی حاصل می‌شود که بتوانیم سکوت را به بخشی از روال زندگی روزمره‌مان تبدیل کنیم. ازاین‌رو، در ادامه چند روش ساده و کاربردی برای تجربه‌ی سکوت و بهره‌گیری از آن در زندگی روزمره ارائه می‌دهیم.

روش‌های به‌کارگیری سکوت در زندگی روزمره
۱. اختصاص زمان کوتاه روزانه به سکوت:
هر روز ۵ تا ۱۰ دقیقه در مکانی آرام بنشینید و به صدای تنفس خود گوش دهید. این لحظات فرصتی برای بازسازی روان و فاصله گرفتن از شلوغی فراهم می‌کنند.

۲. نوشتن در آرامش:
در لحظات خلوت، احساسات و افکار خود را در دفترچه‌ای یادداشت کنید. این کار علاوه بر نظم‌دهی به ذهن، ممکن است ایده‌های خلاقانه‌ای نیز به شما ارائه دهد.

۳. تجربه سکوت در طبیعت:
هفته‌ای یک‌بار به دل طبیعت بروید و در آرامش قدم بزنید. صدای باد، پرندگان و سکوت کوهستان، ارتباط عمیق‌تری با محیط پیرامون ایجاد می‌کند.

۴. تمرکز بر تنفس (مدیتیشن ساده):
چند دقیقه بنشینید، چشمان خود را ببندید و بر تنفستان تمرکز کنید. اگر ذهنتان به افکار دیگر منحرف شد، مجدداً توجه خود را به تنفس بازگردانید. این تمرین ذهن را از اضطراب پاک می‌کند.

۵. روز بدون تکنولوژی:
چند ساعت در روز، از وسایل دیجیتال فاصله بگیرید. بدون گوشی، تلویزیون یا اینترنت، ذهن شما آزادتر و آرام‌تر می‌شود.

1. سکوت در مکالمات:
   گاهی به‌جای پر کردن فضا با کلمات، سکوت اختیار کنید و به طرف مقابل گوش دهید. این رفتار سبب می‌شود دیگران احساس کنند بهتر شنیده می‌شوند و ارتباطی عمیق‌تر شکل می‌گیرد.
2. لحظات کوچک سکوت در طول روز:
   در مسیر رفت‌وآمد یا هنگام انتظار، هدفون را کنار بگذارید و از این لحظات برای تجربه‌ی اندکی آرامش بهره ببرید.

این تمرین‌ها به شما کمک می‌کنند سکوت را بدون نیاز به تغییرات بزرگ، به بخشی از روتین روزانه خود بدل کنید.

حالا نوبت شماست:
اکنون که تا اینجا همراه بوده‌اید، یک چالش برای شما دارم: در طول این هفته، هر روز تنها چند دقیقه گوشی خود را روی حالت بی‌صدا (سایلنت) قرار دهید و در مکانی ساکت بنشینید. این لحظات را برای خود ثبت کنید؛ شاید متوجه شوید که همین سکوت کوتاه تا چه اندازه می‌تواند حالتان را بهبود بخشد.

گاهی سکوت همان صدایی است که در جست‌وجوی آن هستیم.

این قسمت از پادکست «شنو» را با این اندیشه به پایان برسانید: در زندگی خود، جایی برای این لحظات بی‌هیاهو باز کنید.

سپاس از همراهی شما. تا پادکستی دیگر و سفری دیگر، بدرود. 🌿