جایگاه ارزهای دیجیتال در زندگی ایرانی‌ها کجاست؟

قانونی بودن یا نبودن ارزهای دیجیتال یکی از بزرگترین دغدغه‌های سرمایه‌گذاران رمزارزی در سراسر دنیاست. محدودیت‌هایی که قانون‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در بازار ارزهای دیجیتال همچون بیت کوین و سایر رمزارزها ایجاد کرده‌اند، اشتیاق خیلی از سرمایه‌گذاران را بیشتر کرده و در عین حال سبب شده تا تعداد زیادی از علاقه‌مندان این حوزه با احتیاط وارد این بازار شوند. سرمایه‌گذاران ایرانی ارزهای دیجیتال هم از این قاعده مستثنی نیستند، برای همین همایش‌های بسیاری در زمینه قانون‌گذاری رمزارزها یا همان رگولاتوری برگزار می‌شود.

سوالی که ذهن خیلی از فعالان رمزارزی را به خود مشغول کرده، این است که آیا ارزهای دیجیتال در ایران قانونی می‌شوند؟ و جایگاه ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین در زندگی ایرانی‌ها کجاست؟

ایران سال‌هاست که تحت ‌فشار تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده توسط ایالات‌متحده قرار دارد و این موضوع یکی از دلایلی است که کشور ما به‌آرامی به سمت ارزهای دیجیتال و پیش‌بینی این بازار حرکت می‌کند. برای اینکه بدانیم آیا بالاخره ارزهای دیجیتال در ایران قانونی می‌شوند یا نه، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را تا انتها بخوانید. ما در ادامه این مقاله، درباره آینده ارزهای دیجیتال در ایران با شما صحبت خواهیم کرد.

وضعیت ارزهای دیجیتال در ایران چگونه است؟

چند سال است که ارزهای دیجیتال در ایران بر سر زبان‌ها افتاده‌اند و دولتمردان ایرانی نیز نظرات متفاوتی درباره‌ی این موضوع دارند. در این سال‌ها تعداد سرمایه‌گذاران رمزارزی افزایش چشمگیری داشته است و همزمان با آن، کسب‌وکارهای بسیاری در این زمینه شکل گرفته است. این در حالی است که محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ درباره‌ی رمزارزها گفته بود: «در حال حاضر ارز دیجیتال ملی در کشور طراحی نشده است و بر اساس داده‌های موجود تعداد کمی از مردم ایران مشتری ارزهای دیجیتال هستند. بیش از ۲/۵ میلیارد دلار برای خرید ارزهای دیجیتال به خارج از کشور ارسال شده است. فعالان ارزهای دیجیتال به دلیل مزایای بسیار زیاد و سفته‌بازی وارد این عرصه می‌شوند.»

قوانین بانک مرکزی ایران (CBI) به چه صورت است؟

بانک مرکزی به‌طور رسمی همه مؤسسات مالی را از کار با ارزهای دیجیتال منع کرده است. این تصمیم در سی‌امین جلسه شورای عالی مبارزه با پول‌شویی در تاریخ ۹ آذر ۱۳۹۶ اتخاذ شد. این تصمیم شامل بانک‌ها و مؤسسات اعتباری می‌شود و همچنین صرافی‌ها را از خرید و فروش ارزهای دیجیتال یا استفاده از روش‌هایی برای ترویج آن‌ها منع می‌کند. تنها صرافی‌هایی که مجوز داشته باشند می‌توانند معاملات ارزهای دیجیتال را انجام دهند. صرافی آنلاین اکسبیتو یکی از این صرافی‌هاست.

پیش‌ازاین، بانک مرکزی ایران تنها به دنبال هشدار دادن به مردم در مورد خطرات ذاتی ارزهای دیجیتال بود، زیرا این بازار توسط هیچ نهادی کنترل و نظارت نمی‌شود. ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی در آن زمان اعلام کرد که ارز بیت کوین را به‌هیچ‌وجه تأیید نمی‌کند. همچنین اظهارات گذشته خود را تکرار کرد و گفت که مردم باید بسیار محتاط باشند، زیرا خطرات زیادی در بازار ارز دیجیتال وجود دارد. او بیان کرد: «گزینه‌های مطمئن‌تری برای سرمایه‌گذاران وجود دارد و انجام چنین قمار و ریسک غیرمنطقی اصلاً سودمند نیست».

همچنین بانک مرکزی ایران در اواخر فروردین سال ۱۳۹۶ اعلام کرد که همه موسسات مالی ایرانی را از کار با ارزهای دیجیتال منع می‌کند. در این بیانیه آمده است که بیت کوین می‌تواند به وسیله‌ای برای پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم و همچنین ابزاری برای انتقال پول توسط مجرمان تبدیل شود. تصمیم بانک مرکزی در راستای تلاش‌های اخیر ایران برای رفع نواقص در سیاست‌های خود در زمینه مبارزه با پول‌شویی و مبارزه با تأمین مالی تروریسم بود. تلاش‌های انجام‌شده برای انطباق با برنامه عملیاتی گروه ویژه اقدام مالی (FATF) درزمینه پول‌شویی است. FATF یک سازمان بین دولتی است که برای مبارزه با پول‌شویی بین‌المللی و تأمین مالی تروریسم تاسیس شده است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز اعتراض شرعی خود را نسبت به ارزهای دیجیتال اعلام کرد. او گفت: «معاملات انجام‌شده از طریق بیت کوین به‌هیچ‌وجه منطبق بر مبانی اسلامی و اقتصادی نیست، بنابراین دستگاه‌های ذی‌ربط به‌ویژه بانک مرکزی باید نظارت لازم را بر این معاملات داشته باشند.»

اردیبهشت سال ۱۴۰۰، رئیس مجلس یازدهم با ارسال نامه‌ای به وزارت امور اقتصاد و دارایی و بانک مرکزی، این بانک را مسئول قانون‌گذاری در زمینه ارزهای دیجیتال کرد، اما هیچ اقدام مثبتی در این مورد صورت نگرفت. چند ماه بعد در شهریور ۱۴۰۰، محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی از قانونی شدن رمزارزها در نیمه دوم این سال برای استفاده از فرصت‌های آن در اقتصاد ملی و از بین بردن تهدیدات در شرایط تحریمی خبر داد.

آیا مقررات ارز دیجیتال در ایران تغییر می‌کنند؟

بانک مرکزی ایران پیش‌نویس اولیه مقررات خود را در مورد ارزهای دیجیتال منتشر کرد. در این پیش‌نویس ممنوعیت قبلی لغو شده است، اما همچنان محدودیت‌هایی برای استفاده از ارزهای دیجیتال در داخل جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌شود. بااین‌حال، بانک مرکزی اعلام کرد: «استفاده از ارزهای دیجیتال جهانی به‌عنوان روش‌های پرداخت در داخل کشور ممنوع است.» در همین اوضاع، برخی از مردم از راه‌اندازی یک عرضه اولیه ارز دیجیتال (ICO) در ایران خبر می‌دهند.

ارز دیجیتال ایرانی چیست؟

محمدجواد آذری جهرمی، وزیر پیشین فناوری اطلاعات و ارتباطات در بهمن ۹۶ از طرحی برای توسعه ارز دیجیتال ایرانی خبر داد. این پروژه همچنین توسط مقام امنیت سایبری ایران پشتیبانی می‌شود. این شخص گفته که اگر ارزهای دیجیتال به‌درستی تنظیم شوند، از آن پشتیبانی می‌کند، اما بانک مرکزی با این موضوع موافقت نکرد. در تیرماه ۱۳۹۷، علیرضا دلیری، معاون مدیریت و سرمایه‌گذاری معاونت علمی و فناوری از در دست داشتن برنامه‌هایی برای ایجاد ارز دیجیتال ملی خبر داد: «در تلاش هستیم تا زمینه استفاده از ارز دیجیتال داخلی را در کشور فراهم کنیم. این ارز انتقال پول را در هر نقطه از جهان تسهیل می‌کند. علاوه بر این، این ارز در زمان تحریم نیز می‌تواند به ما کمک کند».

در واقع، یکی از انگیزه‌های توسعه چنین ارزی این است که می‌تواند به‌عنوان دفاعی در برابر تحریم‌های آمریکا بر ایران مورد استفاده قرار بگیرد. محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی از ارزهای دیجیتال به‌عنوان روشی امیدوارکننده برای جلوگیری از معاملات دلار آمریکا یاد کرد. این ارز همچنین می‌تواند جایگزینی برای سیستم پرداخت بین‌بانکی سوئیفت باشد.

پورابراهیمی در دیدار با دیمیتری مزنتسف دبیرکل سازمان همکاری شانگهای در اردیبهشت سال ۹۷ گفت که آمریکایی‌ها بانک مرکزی ایران را برای شروع توسعه پیشنهادها برای استفاده از ارزهای دیجیتال متعهد کرده‌اند. ظاهراً ایران در این زمینه با روسیه همکاری می‌کند. پور ابراهیمی در همین راستا افزود: «ما با روسیه هم‌عقیده هستیم و در گفتگویی که داشتیم به این نتیجه رسیدیم که اگر بتوانیم این کار را پیش ببریم، اولین کشورهایی خواهیم بود که از ارز دیجیتال در مبادلات کالا استفاده می‌کنند.»

مسعود خاتونی، یکی از اعضای ارشد بزرگ‌ترین بانک ایران هم که طرفدار ارزهای دیجیتال است، خواستار شناخته شدن و استقبال گسترده ارزهای دیجیتال در سیستم بانکی شد. او گفت: «ایران باید به‌طور رسمی استفاده از ارزهای دیجیتال را به رسمیت بشناسد، زیرا در حال حاضر آینده بانکداری را ارزهای دیجیتال شکل می‌دهند. خود بانک‌ها نیز باید برای استفاده از ارزهای دیجیتال وارد عمل شوند.»

خاتونی همچنین اظهار داشت: «آینده بانکداری در سراسر جهان با ارزهای دیجیتالی در هم آمیخته است و این ارزها در سکوت وارد بانک‌ها می‌شوند، زیرا اکثر بانک‌ها از حضور آن‌ها غافل هستند.» او همچنین از مسئولان بانک مرکزی تقاضا کرد که از ایجاد محدودیت برای ارزهای دیجیتال از طریق قوانین و مقررات خودداری کنند، زیرا این ارزها بر اساس واقعیت‌های روز دنیا شکل گرفته و مردم ایران نیز به سمت آن حرکت کرده‌اند.

ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس شورای عالی فضای مجازی ایران از ایده بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال درصورتی‌که توسط مقررات مشخص‌شده استفاده شوند، استقبال کرده است. او یکی از عوامل اصلی تعیین‌کننده سرنوشت ارزهای دیجیتال در ایران است. او می‌گوید: «ما در شورای عالی فضای مجازی از بیت کوین استقبال می‌کنیم، اما باید مقرراتی برای بیت کوین و ارزهای دیجیتال دیگر وضع شود. انجام مطالعات برای در نظر گرفتن ارزهای جدید ضروری است.»

حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران از کشورهای مسلمان خواست تا همکاری‌های مالی و تجاری را برای مبارزه با تحریم‌های اقتصادی آمریکا انجام دهند. وی در مراسم افتتاحیه یک کنفرانس سه‌روزه که شامل رهبران ترکیه، قطر و مالزی میزبان بود گفت: جهان اسلام باید تدابیری را برای نجات خود از سلطه دلار آمریکا و رژیم مالی آمریکا طراحی کند. برخی این جملات را به‌عنوان اشاره‌ای به ارزهای دیجیتال تعبیر می‌کنند. صالح آبادی، رئیس کل بانک مرکزی هم اعلام کرد که راه‌اندازی رمز ریال تا شهریور سال ۱۴۰۱ انجام خواهد شد.

استخراج ارزهای دیجیتال در ایران

دولت ایران استخراج ارزهای دیجیتال را به‌عنوان یک صنعت به رسمیت شناخته است. عبدالناصر همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی گفت: «سازوکار استخراج ارزهای دیجیتال در کمیسیون اقتصادی دولت تصویب شد و متعاقباً در جلسه هیئت دولت مطرح می‌شود.» استخراج ارزهای دیجیتال در داخل ایران تحت شرایط خاصی مجاز است، اما دولت و سیستم بانکی به ارزهای دیجیتال به‌عنوان ارز قانونی نگاه نمی‌کنند و بانک مرکزی ایران ارزش آن را تضمین نمی‌کند. حتی دولت هیچ‌گونه فعالیت تجاری انجام‌شده در داخل ایران را که شامل ارزهای دیجیتال باشد قانونی نمی‌داند.

برای استخراج بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال در ایران، ماینرهای داخلی باید از وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران تاییدیه بگیرند. همچنین استخراج‌کنندگان باید اطمینان حاصل کنند که تأسیسات ماینینگ آن‌ها ۳۰ کیلومتر با تمام مراکز استان‌های کشور فاصله داشته باشد. در نهایت به نظر می‌رسد که دولت ایران نسبت به فناوری زیربنایی ارزهای دیجیتال خوش‌بین است.