از ناهید تا پیام؛ تاریخچه ماهواره های ایرانی - بخش اول

بی شک برای معرفی فاکتور های علمی ایران، یکی از مهم ترین آن ها بعد از موشک های نظامی، تحقیقات صورت گرفته بر روی سلول های بنیادی و بانک های اطلاعاتی، پروژه های تحقیقاتی نانو و...، ماهواره هایی است که به دست دانشجویان و محققان ساخته و اجرایی شده است.

پروژه ی ماهواره ای ایران مانند پروژه های هسته ای، در پیش از انقلاب اسلامی پایه گذاری شد و پس از چند سال تاخیر، مجددا این قطار شروع به حرکت کرد. اولین نشانه های فعالیت ایران در زمینه ی ساخت ماهواره، در سال 1356 نمایان شد؛ ایران با ثبت سه نقطه مداری (ناهید1، ناهید 2، ناهید 3)، نام خود را به عنوان نهمین کشور پرتاب کننده ماهواره ثبت کرد اما هیچ یک از این سه نقطه ی مداری به سرانجام نرسید و ماجرا از جای دیگری دنبال شد. در اصل فاصله ی حقیقی این ماجرا تا پرتاب اولین ماهواره از ایران، بسیار زیاد است.

مصباح 1

ماهواره ی مصباح 1 را به عنوان اولین پروژه ی ماهواره ای ایران می شناسیم که آغازگر مسیری بود که سال ها پس از انقلاب، کسی در آن قدم بر نداشته بود. البته باید گفت که 95 درصد طراحی و ساخت این ماهواره توسط هوش متخصصان داخلی صورت گرفت و تنها برای دریافت تاییدیه های بین المللی، شرکت ایتالیایی Carlo Gavazzi Space (CGS)، در این پروژه با ایران شریک شد.

پی نوشت : شرکت CGS که در این پروژه شریک ایران بود، در زمینه ی پرتاب ماهواره های مدار پایین فعالیت می کند از این رو مصباح 1 هم قرار بود در همین مدار قرار گیرد.

طراحی و ساخت مصباح 1 از سال 1375 تا 1380 به طول انجامید و در سال 1384 به صورت رسمی نوید پرتاب آن داده شد اما ادامه ی مسیر به این خوبی پیش نرفت. در آن سال ها ایران از تکنولوژی پرتاب ماهواره در خاک خود محروم بود و مسئولین در پی عقد قراردادهایی بودند تا این ماهواره از پایگاه فضایی پلستسک در روسیه پرتاب شود. با تاخیر های چند ساله ای که در تصمیمات طرفین صورت گرفت، ایران توانست خود به تکنولوژی پرتاب ماهواره مجهز شود اما باز هم دست دست های بی مورد، باعث شد تا رویای مصباح 1 رنگ واقعیت به خود نگیرد. این زمان به قدری طولانی شد که وعده ی ساخت نمونه های دوم و سوم مصباح هم مطرح شد.

پس از این که ماجرای پرتاب مصباح 1 به فراموشی وزرای مختلف سپرده شد، تصمیم گرفته شد تا به دلیل نبود توجیح اقتصادی، این ماهواره به موزه منتقل شود اما باز هم به دلیل نبود همچین موزه ی تخصصی و برخی بند های ناعادلانه در قرارداد اجرایی مصباح 1 و ایتالیا، این ماهواره به ایتالیا منتقل شد و در آن جا ماند!

مصباح 2

سایه ی شوم اتفاقاتی که گریبان گیر ماهواره مصباح 1 شد، شامل حال نسل دوم هم شد. مصباح 2 تا سال 1388 تولیدش زمان برد و تصمیماتی گرفته شد تا به واسطه ی موشک ماهواره بر سیمرغ 2 در سال 1389 به فضا پرتاب شود. اما باز هم به دلیل بازنگری های متعدد، این پروژه هم به قدری طول کشید که سرنوشتش، گذران عمر در موزه شد.

مصباح 2 با هزینه ی 10 میلیارد تومانی تولید شد و با این که دیگر شریک فرنگی نداشت، به عنوان یک تحول علمی به حساب می آمد که توانایی های زیادی مانند بهره وری از تکنولوژی های Store & Forward (ذخیره و انتقال اطلاعات)، Data Collection System DCS (جمع آوری و پخش اطلاعات به صورت کلی)، Remote Sensing (سنجش اطلاعات از راه دور) و Navigation (ناوبری) را داشت.

ماهواره ی ملی و نافرجام مصباح 2 در باند فرکانسی بسیار بسیار بالا کار می کند.

سینا 1

رویای نیمه کاره ی ماهواره های ایران با سینا 1 رنگ واقعیت به خود گرفت. ماهواره و کاوشگر نیمه ایرانی سینا 1، اولین محصول فضایی بود که پس از کش مکش های قبلی، به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در شرکت های پالیوت و آیتک ساخته شد تا در سال 1384 از پایگاه فضایی پلستسک (Plesetsk) روسیه پرتاب شود.

جالب است بدانید در سال 1388 اعلام شد که بر اساس ادعای روسیه، سینا 1 پس از پرتاب و قرار گرفتن آن در مدار، گم شد! در اینجا می توانید مشخصات کلی ماهواره و کاوشگر سینا 1 را مطالعه کنید :

• طول عمر: 3 سال
• وزن: 170 كيلوگرم
• مأموريت: تصويربرداري، مخابراتی
• دقت نشانه‌روی: 2 درجه
• دقت پايدارسازی: 004/0 درجه بر ثانیه
• مدار: نزديک قطبی و خورشيد آهنگ با ارتفاع پرواز 700 كيلومتر
• منابع تأمين توان: باتری شيميايی و پانلهای خورشيدی باز و بسته شونده
• كنترل وضعيت: سه‌محوره با بوم گراديان جاذبه‌ای
• سازه : پلتفرم ذوزنقه ای با ساختار پوسته ای تقويت شده
• ايستگاه زمينی: ايستگاه TT&C، مركز كنترل پرواز (FCC) و ايستگاه دريافت تصوير

اگر مایل به دریافت موقعیت فعلی این ماهواره هستید، می توانید آن را از اینجا دنبال کنید.

ماهواره امید

واقعی ترین و شیرین ترین بخش ماجرای ماهواره های ایرانی، امید است که از ابتدا تا انتهای آن در خاک ایران تولید شد و از همین جا به فضا رفت. فرایند تولید 2 ساله ی ماهواره امید، از سال 1384 آغاز شد و با کم ترین دردسر، سال 1388 بود پای این ماهواره ی تماما ایرانی به آسمان باز شد.

بعد از تجربه ی ماهواره سینا، امید را می توان بهترین تجربه ی ایران در ساخت و پرتاب ماهواره در آن زمان دانست. البته نقش پررنگ ستاد کل نیروهای مسلح ایران در تجهیز این ماهواره را نمی توان نادیده گرفت. ماهواره امید به واسطه ی موشک ماهواره بر سفیر امید پرتاب شد. در ادامه با مشخصات کلی این ماهواره آشنا شوید :

• نوع ماهواره : مخابرات
• ابعاد کلی سازه در حالت بسته : ۴۰ در ۴۰ در ۴۰ سانتیمترمکعب
• وزن : ۲۷ کیلو گرم
• کنترل حرارات : پسیو
• باند فرکانس : UHF

هدف از ساخت و پرتاب ماهواره امید، تعیین مشخصات مداری و دورسنجی مشخصات زیرسامانه ها می باشد. از اینجا می توانید موقعیت فعلی این ماهواره را تماشا کنید.

پی نوشت

بی شک مسیر علم و فناوری در ایران، یک پل بسیار باریک است که دره ی جهالت و کهنگی، دانشمندان این مسیر را تهدید می کند. تغییر مسئولین وابسته به علوم ماهواره ای، عدم داشتن سواد کافی تصمیم گیرندگان و... باعث شد تا در سال های ابتدایی شکوفایی این علم در ایران، رکود بزرگی شامل حال تولیدات ماهواره ای مان شود اما با به حقیقت پیوستن ایده ای به نام امید، مسیر تولید ماهواره در ایران تبدیل به یک حقیقت باورپذیر شد. این موضوع به حدی اهمیت داشت که رسانه ها و دولت های دیگر کشور ها را متعجب و بعضا نگران کرد!

بی شک ایران یکی از مهم ترین 9 ابر قدرت سازنده و پرتاب کننده ی ماهواره های تماما بومی در جهان است.

این مقاله رو از سایت تیله سافت بخونید

این پادکست رو از شنوتو بشنوید

این ویدیو رو از آپارات تماشا کنید