آیا وگان بودن تنها یک مد زودگذر است؟

مقدمه

این روزها در سطح جهانی و حتی در ایران، صحبت از رژیم‌های گیاهی و به‌ویژه وگان زیاد شده است. از نوجوانان گرفته تا میانسالان، گروه‌هایی هستند که به دلیل مسائل سلامتی، اخلاق زیستی، محیط زیستی یا صرفاً کنجکاوی، به سمت محیط غذایی «بدون گوشت و لبنیات و تخم‌مرغ» حرکت کرده‌اند. اما آیا این حرکت، عمق دارد یا صرفاً یک انتخاب موقت، جذاب یا نمایشی است؟ آیا پس از چند ماه، میلیون‌ها نفر دوباره به رژیم سنتی بازمی‌گردند؟ آیا این روند تنها یک مد است یا بخشی از تغییر بلندمدت در فرهنگ تغذیه؟

باید گفت پاسخ ساده ندارد؛ اما می‌توان با بررسی شواهد، مزایا و چالش‌ها، به درک بهتر این پرسش رسید.

چرا ممکن است تصور شود وگان بودن یک مد زودگذر است؟

چند دلیل وجود دارد که ممکن است افراد این برداشت را داشته باشند:

رشد سریع و ناگهانی گرایش‌ها

آمارها نشان می‌دهد مصرف محصولات گیاهی و بازارِ «گیاه‌پایه» رو به رشد است. برای مثال، بررسی‌ها حاکی از این است که حدود ۱ نفر از هر ۳ مصرف‌کننده‌ای که مورد بررسی قرار گرفته، حداقل هفته‌ای یک‌بار محصولات گیاهی می‌خرد.

Coolest Gadgets+2

وقتی چیزی این‌قدر سریع بالا می‌رود، ممکن است تصور شود که صرفاً «ترند» است.

بازگشت به رژیم سابق یا ترک کردن کامل وگان بودن

در برخی انجمن‌های گیاه‌خواری یا وگان، گزارش‌هایی وجود دارد از افرادی که بعد مدت کوتاهی رژیم را ترک کرده‌اند به‌دلایل مختلف (فشار اجتماعی، هزینه، کمبود مواد مغذی، تنوع پایین). این امر می‌تواند به این برداشت دامن بزند که وگان بودن انتخابی ناپایدار است.

کمبود زیرساخت و فرهنگ عمومی

در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، زیرساخت‌های مناسب (دسترسی به محصولات جایگزین، تنوع غذایی، آگاهی عمومی، پذیرش اجتماعی) به‌طور کامل شکل نگرفته است. وقتی شرایط برای پایداری کم باشد، احتمال دارد افرادی که صرفاً «تجربه‌ای» وارد شده‌اند، زود از مسیر خارج شوند.

تمرکز رسانه‌ای بر «مد» و «سبک زندگی»

رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی گرایش به وگان بودن را به‌عنوان بخشی از سبک زندگی سالم یا «ترند» نشان می‌دهند، که این خود ممکن است باعث شود برخی تحت تأثیر فضای مجازی وارد شوند بدون برنامه و آمادگی، و سپس ترک کنند.

با این حال، صرف وجود این دلایل به معنای این نیست که وگان بودن لزوماً یک امر زودگذر است. در ادامه می‌خواهم دلایلی بیاورم که نشان می‌دهد این انتخاب ممکن است پایدار و معنادار باشد.

دلایل برای آنکه وگان بودن ممکن است پایدار باشد

۱. شواهد علمی از سلامت بلندمدت

مطالعات گسترده نشان داده‌اند که رژیم‌های گیاهی یا وگان، اگر با برنامه‌ریزی صحیح انجام شوند، با کاهش خطر بیماری‌هایی مانند بیماری قلبی، دیابت نوع ۲، چاقی، و حتی برخی سرطان‌ها همراه هستند. مثلاً یکی از مطالعات مروری بزرگ نشان داد که جایگزینی غذاهای حیوانی با گیاهی با کاهش ریسک بیماری‌های قلبی و مرگ‌ومیر همراه است.

OUP Academic+3

BioMed Central+3

PubMed+3

این یعنی حساسیتی عمیق‌تر از یک «مد» دارد و می‌تواند به تغییر الگوی تغذیه‌ای بلندمدت منجر شود.

۲. رشد بازار مواد غذایی گیاهی

پیش‌بینی‌ها حاکی‌اند که بازار مواد غذایی گیاهی (plant-based) به‌سرعت در حال رشد است و تأمین‌کنندگان و تولیدکنندگان بیشتری به این سمت می‌روند. (مثلاً پیش‌بینی شده است که ارزش بازار تا سال‌های آتی به چند ده میلیارد دلار برسد).

Coolest Gadgets+2

زمانی که تقاضا افزایش یابد و بازار رشد کند، زیرساخت‌ها برای پایداری بیشتر فراهم می‌شود.

۳. عوامل اجتماعی و زیست‌محیطی

افزایش آگاهی درباره تغییرات اقلیمی، حقوق حیوانات، مصرف مسئولانه، سالم‌تر بودن غذا ـ همه اینها باعث شده‌اند که رژیم گیاهی برای برخی افراد فراتر از مد باشد و به انتخابی مبتنی بر ارزش‌ها تبدیل شود. این نوع از انتخاب ارزش‌محور، احتمال ماندگاری بیشتری دارد.

۴. هزینه‌های طولانی‌مدت کمتر؟

اگرچه در کوتاه‌مدت ممکن است جایگزین‌های گیاهی هزینه بیشتری داشته باشند، اما با افزایش تولید و مقیاس، هزینه‌ها در حال کاهش است. ضمن اینکه مزایای سلامت بلندمدت ممکن است هزینه‌های درمانی را کاهش دهد. بدین ترتیب، برای برخی افراد، رژیم وگان ممکن است انتخابی اقتصادی‌تر در طول زندگی باشد، نه فقط یک تجربه گذرا.

اما موانع و ریسک‌هایی که می‌توانند پایداری را تهدید کنند

برای اینکه وگان بودن به انتخابی پایدار بدل شود، باید برخی چالش‌ها برطرف یا مدیریت شوند:

نیاز به برنامه‌ریزی تغذیه‌ای: همان‌طور که در مطالعات آمده، رژیم گیاهی یا وگان اگر به‌خوبی طراحی نشود، ممکن است منجر به کمبود ریزمغذی‌ها شود؛ مثلاً ویتامین B12، آهن، زینک، اسیدهای چرب امگا-۳ و کلسیم.

OUP Academic+1

بنابراین، برای پایداری، نیاز به آگاهی، تهیه منابع جایگزین، یا مکمل‌سازی هست.

تطبیق با فرهنگ غذایی و اجتماعی: در کشورهایی که غذای سنتی بر پایه گوشت و لبنیات است، ممکن است فرد احساس جداسازی کند یا در جمع خانوادگی یا مهمانی‌ها با چالش مواجه شود. این می‌تواند باعث شود افراد بعد از مدتی از رژیم صرف‌نظر کنند.

دسترسی به گزینه‌های گیاهی متنوع و مقرون‌به‌صرفه: اگر فرد قادر نباشد به راحتی مواد گیاهی متنوع، مخصوصاً در مناطق کمتر شهری، تهیه کند، پایداری کاهش می‌یابد.

ترس از «بخشی یا همهٔ» بازگشت به رژیم سابق: برخی افراد ممکن است پس از مدتی احساس بانگی یا ضعف کنند یا به دلایلی تصمیم بگیرند بخشی از محصولات حیوانی را مجدداً وارد نمایند. این موضوع نشان می‌دهد که صرف «مد شدن» برای چند ماه کافی نیست، بلکه سازگاری بلندمدت نیاز است.

بررسی مضرات مصرف محصولات حیوانی

برای درک بهتر اینکه چرا برخی افراد به سمت وگان شدن می‌آیند و این ممکن است بیشتر از یک مد باشد، لازم است به مضرات مصرف محصولات حیوانی بپردازیم:

مصرف گوشت قرمز و گوشت فراوری‌شده با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی، برخی سرطان‌ها، دیابت نوع ۲ و مرگ‌ومیر کلی مرتبط است. برای مثال، مطالعه‌ای نشان داده است که مصرف گوشت فراوری‌شده ۵۰ گرم در روز با افزایش خطر دیابت همراه بوده است.

Cambridge University Press & Assessment+1

رژیم‌های پرگوشت معمولاً حاوی چربی اشباع، کلسترول و ترکیبات فرآوری‌شده بیشتری هستند که می‌توانند عامل آسیب به رگ‌ها، التهابات مزمن و بیماری‌های متابولیک باشند.

OUP Academic+1

از دید زیست‌محیطی، تولید گوشت و محصولات حیوانی بار بالای آب، زمین، گازهای گلخانه‌ای دارد، بنابراین کاهش مصرف حیوانی از جنبه محیطی نیز منطقی به نظر می‌رسد.

بنابراین، از دید سلامت عمومی و محیط زیست هم دلایل منطقی وجود دارد که چرا بسیاری افراد رژیم گیاهی یا وگان را «گزینه‌ای دائمی» یا حداقل «بخش بزرگی از زندگی» می‌بینند، نه صرفاً مد.

مزایای منابع جایگزین گیاهی

حال که مضرات مصرف محصولات حیوانی روشن شد، بد نیست به مزایای انتخاب منابع گیاهی به‌عنوان گزینه جایگزین بپردازیم:

منابع گیاهی مانند حبوبات، غلات کامل، مغزها، دانه‌ها، میوه‌ها و سبزی‌ها عموماً فیبر بالا، چربی اشباع پایین، مواد گیاهی مفید (آنتی‌اکسیدان‌ها، فیتوکمیکال‌ها) دارند که برای سلامت قلب، دستگاه گوارش، تنظیم وزن و کاهش التهاب مفیدند.

American College of Cardiology+1

مطالعات نشان داده‌اند بهتر شدن شاخص‌های سلامت مانند کاهش کلسترول LDL، فشار خون، شاخص توده بدن در افرادی که رژیم گیاهی دارند، نسبت به گوشت‌خوارها. مثلاً مطالعه‌ای بر دوقلوهای همسان که یکی گیاه‌خوار بود، بهبود فاکتورهای قلبی-عروقی را در گروه گیاه‌خوار یافت.

از نگاه پیشگیری نیز، متابولیسم بهتر، کاهش ریسک بیماری‌های مزمن، و حتی افزیش امید به زندگی در گروه‌هایی که بیشتر به گیاه‌پایه بودن پایبندند، دیده شده است.

BioMed Central+1

علاوه بر سلامت فردی، تأثیر مثبت زیست‌محیطی دارد: کاهش تولید گوشت به کاهش گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب کمتر، تخریب کمتر زیستگاه‌ها منجر می‌شود .

جمع‌بندی

خلاصه اینکه، آیا وگان بودن تنها یک مد زودگذر است؟ پاسخ من این است: نه لزوماً. اگرچه برخی عوامل وجود دارد که ممکن است باعث شود برخی افراد رژیم وگان را به‌عنوان یک تجربه کوتاه‌مدت انتخاب کنند، اما شواهد علمی، بازار رو به رشد، نیازهای سلامت و محیط زیست، نشان می‌دهند که این گزینه می‌تواند بخشی از یک تغییر بلندمدت در سبک زندگی باشد. اما با تاکید بسیار: این پایداری مستلزم آگاهی، تنوع تغذیه‌ای، دسترسی به مواد جایگزین، و سازگاری فرهنگی و اجتماعی است.

به بیانی دیگر: اگر کسی به وگان بودن به‌عنوان «یک موج گذرا» نگاه کند، احتمال اینکه بعد از مدتی ترک کند زیاد است؛ اما اگر با نگاه ارزش‌محور، برنامه‌ریزی‌شده و با تأمین مواد اولیه مناسب وارد شود، این انتخاب می‌تواند به یکی از ستون‌های تغذیه و زندگی تبدیل شود.

منابع

“Evidence of a vegan diet for health benefits and risks – an umbrella review of meta-analyses of observational and clinical studies.” PubMed, 2022.

PubMed

“Vegetarian and vegan diets ‘cut cancer risk by up to a quarter’.” The Times, 2025.

“Vegetarian, vegan diets and multiple health outcomes: A systematic review with meta-analysis of observational studies.” PubMed, 2016.

PubMed

“Vegetarian and vegan diets: benefits and drawbacks.” European Heart Journal, Oxford Academic, 2023.

OUP Academic

“Substitution of animal-based with plant-based foods on cardiometabolic health and all-cause mortality: a systematic review and meta-analysis.” BMC Medicine, 2023.

BioMed Central

“5 key insights on plant-based consumption – Taste Tomorrow” (industry consumer data).

“Plant-based diets and cardiovascular disease risk in individuals following plant-based dietary patterns.” MDPI, 2024.

#vegan #وگان #plantbased #گیاهخواری #veganlife #زندگی_وگان #crueltyfree #بدون_ظلم #animalrights #حقوق_حیوانات #vegansofig #وگان_ایران #govegan #وگان_شو #veganfood #غذای_وگان #healthyvegan #وگان_سالم #vegancommunity #جامعه_وگان #veganrecipes #دستور_غذای_وگان #veganlifestyle #سبک_زندگی_وگان #veganfitness #ورزش_وگان #veganlove #عشق_وگان #veganfamily #خانواده_وگان #veganfriendly #دوستدار_وگان #veganforlife #وگان_برای_زندگی #plantpower #قدرت_گیاهی #veganeats #غذای_گیاهی #veganhealth #سلامت_وگان #veganinspiration #الهام_وگان #vegangirl #دختر_وگان #veganboy #پسر_وگان #vegantravel #سفر_وگان #vegansofig #وگان_اینستاگرام #veganworld #جهان_وگان #vegandiet #رژیم_وگان #veganrecipesideas #ایده_غذای_وگان #veganchef #سرآشپز_وگان #vegancommunitylove #عشق_به_جامعه_وگان #plantbaseddiet #رژیم_گیاهی #veganforanimals #وگان_برای_حیوانات #veganfamilylife #زندگی_خانوادگی_وگان #veganhair #موهای_وگان #veganbeauty #زیبایی_وگان #vegankids #کودکان_وگان #veganyoga #یوگا_وگان #veganfriends #دوستان_وگان #veganeveryday #روزمره_وگان #veganfit #تناسب_اندام_وگان #veganprotein #پروتئین_وگان #veganmindset #ذهنیت_وگان #veganbody #بدن_وگان #veganfoodshare #به_اشتراک_گذاری_غذای_وگان #veganstyle #سبک_وگان #veganart #هنر_وگان