ارتباط مصرف گوشت با افزایش اسید اوریک و بروز نقرس؛ بررسی علمی و راهکارهای تغذیه‌ای گیاهی

مقدمه

بیماری نقرس یا «قِس» یکی از انواع آرتریت التهابی است که ناشی از رسوب کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل و بافت‌هاست. وقتی سطح اسید اوریک در خون (SUA) بالا رود، احتمال بروز حملات نقرسی افزایش می‌یابد. یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در افزایش سطح اسید اوریک، رژیم غذایی به‌ویژه مصرف گوشت، به‌ویژه گوشت قرمز و فرآورده‌های حیوانی است. در عین حال، رژیم‌های گیاهی و تغییر سبک تغذیه می‌توانند نقش حمایتی در پیشگیری و کاهش این اختلال داشته باشند.

بخش اول: چرا مصرف گوشت با افزایش اسید اوریک و نقرس مرتبط است؟

۱. مفاهیم پایه

اسید اوریک محصول نهایی تجزیه پورین‌ها (purines) در بدن است. پورین‌ها ترکیباتی هستند که در سلول‌های بدن ما وجود دارند و همچنین در بسیاری از غذاها یافت می‌شوند.

Discover Real Food in Texas+4

MDPI+4

Darcy & Roy Press+4

وقتی پورین‌هایِ غذایی زیاد وارد بدن می‌شوند، ممکن است میزان اسید اوریک تولیدی زیاد شود؛ به‌ویژه اگر دفع کلیویِ آن مختل شده باشد، سطح خون بالا می‌رود و زمینه برای رسوب کریستال‌ها در مفاصل فراهم می‌شود → بروز نقرس یا تشدید آن.

۲. شواهد پژوهشی

چندین مطالعه نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی گوشت و غذاهای حیوانی، به‌ویژه گوشت قرمز، گوشت فرآوری‌شده و اندام‌های داخلی حیوانی (مثل کبد، کلیه) با افزایش خطر سطح بالای اسید اوریک یا بروز نقرس همراه هستند:

مطالعه‌ای ۱۲ ساله روی بیش از ۴۷ هزار مرد نشان داد که کسانی که در «بالاترین پنجک» مصرف گوشت داشتند، نسبت به پایین‌ترین پنجک، حدود ۱٫۴۱ برابر (RR = 1.41) احتمال بیشتری برای نقرس داشتند.

PubMed

مطالعه‌ای دیگر نشان داده است که الگوی غذایی «گوشت + کربوهیدرات» در کودکان و نوجوانان با سطح بالاتر اسید اوریک همراه بوده است؛ که نشان می‌دهد منبع حیوانی پورین نقش مهمی دارد.

MDPI

در یک مرور سیستماتیک آمده است که مصرف پورین‌های غذایی از منابع حیوانی با سطح بالای اسید اوریک و بروز نقرس همبستگی دارد؛ در مقابل، رژیم‌های گیاهی (به‌ویژه گیاه‌خواری) معمولاً با کاهش خطر همراه بوده‌اند.

PubMed+1

۳. مکانیسم‌ها‌ی ارتباط

چند مسیر واقعی و نظری برای توضیح این ارتباط پیشنهاد شده‌اند:

افزایش تولید اسید اوریک: گوشت و به‌ویژه اندام داخلی حیوانات، دارای پورین‌های زیاد هستند؛ پس ورود زیاد آن‌ها به بدن می‌تواند تولید اسید اوریک را بالا ببرد.

کاهش دفع کلیوی اسید اوریک: برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند رژیم غذایی پرگوشت ممکن است فشار دفع اسید اوریک توسط کلیه‌ها را بالا ببرد یا شرایط را برای دفع مناسب سخت‌تر کند.

MDPI+1

التهاب و وضعیت متابولیک: مصرف زیاد گوشت قرمز و فرآوری‌شده معمولاً با سایر عوامل ریسک مانند چاقی، مقاومت به انسولین، افزایش چربی‌های خون همراه است؛ این وضعیت­ها خود می‌توانند باعث افزایش اسید اوریک شوند یا پیامد آن را تشدید کنند.

MDPI+1

تأثیر ترکیب مواد غذایی: مثلاً مصرف گوشت همراه با الکل، شکر و غذاهای فرآوری‌شده می‌تواند خطر را بیشتر کند.

MDPI

۴. نوع گوشت و تفاوت‌ها

نکته مهم این است که همه انواع گوشت به یک اندازه خطر ندارند:

اندام داخلی حیوانات (کبد، کلیه) دارای پورین بسیار بالا هستند و در لیست غذاهای با ریسک بالا قرار می‌گیرند.

گوشت قرمز معمولاً پورین بالاتر دارد نسبت به گوشت سفید؛ اما گوشت سفید نیز اگر مصرف شود ممکن است تأثیر داشته باشد.

THEKITCHENTODAY

گوشت‌های لِین (کم چربی) اگر با دقت مصرف شوند، فشار پورین را کاهش می‌دهند، اما راه‌حل کامل نیست.

بخش دوم: مضرات مصرف محصولات حیوانی

۱. افزایش خطر نقرس و عوارض ناشی از آن

همان‌گونه که در بخش قبل توضیح داده شد، مصرف گوشت حیوانی، به‌ویژه گوشت قرمز و فرآوری‌شده، می‌تواند به افزایش اسید اوریک و در پی آن افزایش حملات نقرسی منجر شود. این حملات دردناک معمولاً در مفاصل خم‌کننده پا، انگشت بزرگ پا، مچ و زانو بروز می‌کنند و ممکن است به گذر زمان منجر به آسیب مفصلی، سنگ کلیه، نارسایی کلیه یا بیماری‌های قلبی گردد.

Viva! The Vegan Charity+1

۲. تأثیرات افزوده بر سلامت بدن

مصرف محصولات حیوانی علاوه بر پورین بالا، معمولاً با چربی‌های اشباع، کلسترول بالا، و التهاب همراه است؛ لذا می‌تواند علاوه بر نقرس، موجب افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت، فشار خون و اختلالات کلیوی شود.

Viva! The Vegan Charity+1

۳. محدودیت‌ها و سوء تفاهم‌ها

صرف اینکه گوشت خورده شود، الزاماً منجر به نقرس نمی‌شود؛ عوامل ژنتیکی، عملکرد کلیه‌ها، وزن بدن، مصرف الکل و نوشیدنی‌های شیرین، همگی مؤثرند.

MDPI

همچنین، برخی گوشت‌های لِین و مصرف متعادل ممکن است ریسک را کاهش دهند؛ اما باید به عنوان بخشی از یک رژیم کلی دیده شوند نه تضمین مطلق.

برخی افراد ممکن است با کاهش مصرف گوشت، نیاز به تأمین مواد مغذی حیاتی (مانند آهن، ویتامین B12، روی) داشته باشند که باید به آن توجه شود.

بخش سوم: مزایای مصرف منابع جایگزین گیاهی

اگر فرد تصمیم بگیرد مصرف گوشت را کاهش دهد یا حذف کند، جایگزین‌های گیاهی با کیفیت بالا می‌توانند هم برای کنترل اسید اوریک و هم برای سلامت عمومی گزینه بسیار مناسبی باشند.

۱. منابع گیاهی توصیه‌شده

حبوبات (مانند نخود، عدس، لوبیا) که منبع خوبی از پروتئین گیاهی، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. این مواد نه‌تنها پورین‌های حیوانی را جایگزین می‌کنند بلکه ترکیبات ضدالتهابی و فیبر بالا دارند که به دفع بهتر اسید اوریک کمک می‌کنند.

PubMed+1

غلات کامل (جو، برنج قهوه‌ای، کینوا) که از نظر فیبر و شاخص گلیسمی بهتر از غلات فرآوری‌شده هستند و می‌توانند در کنترل وزن و کاهش فشار متابولیک مؤثر باشند.

آجیل و دانه‌ها مانند گردو، بادام، تخم کتان، چیا که چربی‌های خوب، امگا-۳ گیاهی، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌ها را فراهم می‌کنند.

سبزیجات و میوه‌ها با تنوع بالا که منبع فیبر، آنتی‌اکسیدان، ویتامین C و پلی‌فنول‌ها هستند؛ این ترکیبات می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند، و التهاب عامل شناخته‌شده در تشدید نقرس است.

BioMed Central

لبنیات کم‌چرب (اگر در رژیم گیاهی نیمه‌گیاهی مورد قبول باشد)؛ شواهدی وجود دارد که مصرف لبنیات کم‌چرب با کاهش خطر نقرس همراه است.

PubMed

۲. مزایای خاص این منابع

مصرف کمتر پورین‌های حیوانی → تولید کمتر اسید اوریک

مصرف بیشتر فیبر و ترکیبات ضدالتهابی → بهبود وضعیت متابولیک، کاهش وزن در صورت اضافه‌وزن، بهبود عملکرد کلیه‌ها

تنوع تغذیه‌ای بالا و تأمین مواد مغذی لازم همراه با کم‌تر شدن چربی‌های اشباع و کلسترول

کنترل بهتر وزن بدن: چون چاقی و اضافه‌وزن خود ریسک‌فاکتور برای سطح بالا اسید اوریک هستند.

BioMed Central+1

۳. نکاتی برای اجرا

حذف کامل گوشت و جایگزینی با منابع گیاهی توصیه می‌شود.

باید به تأمین مواد مغذی حیاتی توجه شود: آهن گیاهی، ویتامین B12 (که در گیاه کم‌یاب است)، روی، کلسیم و ویتامین D.

مصرف آب کافی و فعالیت بدنی منظم بسیار مهم است، زیرا دفع اسید اوریک با آب‌رسانی کافی و عملکرد مناسب کلیه‌ها بهتر انجام می‌شود.

بهتر است همراه با کاهش گوشت، از مصرف نوشیدنی‌های شیرین با فروکتوز بالا، الکل، گوشت‌های فرآوری‌شده و اندام حیوانی بکاهیم. اینها به‌عنوان عوامل کمکی مؤثرند.

MDPI+1

جمع‌بندی و پیشنهادها

در جمع‌بندی می‌توان گفت: روشن شده که رژیم‌های غذایی با مصرف گوشت و محصولات حیوانی – به ویژه گوشت قرمز، اندام داخلی حیوانات، و غذاهای فرآوری‌شده – می‌توانند با افزایش سطح اسید اوریک و بروز یا تشدید نقرس همراه باشند. از سوی دیگر، بهره‌گیری از رژیم گیاهی با کیفیت بالا، منابع پروتئینی گیاهی، مصرف کافی سبزیجات و میوه‌ها، کاهش وزن در صورت نیاز، فعالیت بدنی و هیدراسیون مناسب می‌تواند به کنترل سطح اسید اوریک و کاهش بروز نقرس کمک کند.

پیشنهادهای عملی

مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده را محدود کنید؛ اگر می‌خورید، بخش گوشت را کاهش دهید و همراه آن سبزیجات زیاد مصرف نمایید.

جایگزین‌هایی گیاهی برای پروتئین مانند حبوبات، غلات کامل، آجیل و دانه‌ها را در برنامه غذایی بگنجانید.

مصرف آب را افزایش دهید؛ هدف حدود ۲ تا ۳ لیتر آب در روز (بسته به شرایط بدن) توصیه می‌شود.

فعالیت بدنی منظم داشته باشید، وزن ایده‌آل خود را حفظ کرده یا کاهش دهید اگر اضافه‌وزن دارید؛ زیرا این مسئله به کاهش سطح اسید اوریک مرتبط است.

از مصرف الکل (به‌ویژه آبجو)، نوشیدنی‌های شیرین با فروکتوز بالا، گوشت اندام داخلی حیوانات یا غذاهای بسیار فرآوری‌شده خودداری نمایید.

پیش از هر تغییر بزرگ در رژیم غذایی، به‌ویژه اگر بیماری کلیه، دیابت یا سابقه نقرس دارید، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت نمایید.

نتیجه‌گیری

ارتباط میان مصرف گوشت و افزایش اسید اوریک و بروز نقرس به‌خوبی توسط مطالعات متعدد تأیید شده است. اما مهم‌تر این است که ما با آگاهی از این موضوع می‌توانیم عاقلانه‌تر انتخاب کنیم: حذف کامل گوشت و بهینه‌سازی مصرف و ارتقای کیفیت رژیم غذایی. به‌طور هم‌زمان می‌توان با انتخاب منابع گیاهی پروتئین، افزایش فیبر و آنتی‌اکسیدان، حفظ وزن سالم و سبک زندگی فعال، خطرات را کاهش داد و سلامت مفاصل، کلیه‌ها و کل بدن را تقویت کرد.

منابع

Zhang Y, Chen S, Yuan M, Xu Y & Xu H. “Gout and Diet: A Comprehensive Review of Mechanisms and Management.” Nutrients. 2022;14(17):3525.

MDPI

Choi HK, et al. “Purine‐rich foods, dairy and protein intake, and the risk of gout in men.” N Engl J Med. 2004;350(11):1071-3.

PubMed

Liu X, et al. “Meat–Carbohydrate Dietary Pattern and Elevated Serum Uric Acid in Children and Adolescents: Mediating Role of Obesity in a Cross‐Sectional Study.” Nutrients. 2023;17(13):2090.

MDPI

Johnson RJ, et al. “Uric Acid and Plant-Based Nutrition.” PubMed. 2019.

PubMed

“Gout and Meat – URICAH Australia.” Uricah.

“Meat the Truth (factsheet).” VIVA.

Viva! The Vegan Charity

Review: “Impact of lifestyle factors and dietary patterns on serum uric acid levels and disease activity in gout: a systematic review.” Journal of Health, Population and Nutrition. 2025.

BioMed Central

#نقرس #Gout #اسید_اوریک #UricAcid #رژیم_غذایی #Diet #گوشت_قرمز #RedMeat #سلامت_بدن #Health #تغذیه_سالم #HealthyEating #رژیم_گیاهی #PlantBasedDiet #پیشگیری_از_نقرس #GoutPrevention #کاهش_اسید_اوریک #LowerUricAcid #سبک_زندگی_سالم #HealthyLifestyle #حبوبات #Legumes #میوه_ها #Fruits #سبزیجات #Vegetables #تغذیه_گیاهی #PlantNutrition #پروتئین_گیاهی #PlantProtein #منابع_گیاهی #PlantSources #سلامت_کلیه #KidneyHealth #التهاب #Inflammation #کبد #LiverHealth #سلامت_مفاصل #JointHealth #پورین #Purines #مواد_غذایی_پرپورین #HighPurineFoods #کاهش_گوشت #LessMeat #غلات_کامل #WholeGrains #آب_کافی #Hydration #ویتامینC #VitaminC #آنتی_اکسیدان #Antioxidants #فیبر #Fiber #کاهش_چربی #LowFat #کلسترول_پایین #LowCholesterol #درمان_طبیعی #NaturalRemedy #گیاهخواری #Vegetarian #وگان #Vegan #سبزیجات_برگی #LeafyGreens #کاهش_درد_مفاصل #JointPainRelief #تغذیه_ضد_التهاب #AntiInflammatoryDiet #تغذیه_هوشمند #SmartNutrition #خون_سالم #HealthyBlood #سلامت_قلب #HeartHealth #سلامت_عمومی #GeneralHealth #مراقبت_بدن #BodyCare #پیشگیری #Prevention #تغذیه_درست #ProperNutrition #بهبود_سبک_زندگی #LifestyleImprovement #رژیم_طبیعی #NaturalDiet #تندرستی #Wellness #بدون_گوشت #MeatFree #کاهش_ریسک #RiskReduction #کلیه_سالم #HealthyKidneys #سلامت_غذا #FoodHealth #بهبود_سلامت #HealthImprovement #تغذیه_متعادل #BalancedDiet #بدون_کلسترول #CholesterolFree #پروتئین_طبیعی #NaturalProtein #تغذیه_مدرن #ModernNutrition #سبزیجات_تازه #FreshVegetables #میوه_تازه #FreshFruits #پاکسازی_بدن #BodyDetox #رژیم_ضد_نقرس #AntiGoutDiet #سلامتی #Wellbeing