رابطه مصرف گوشت گوسفند و افزایش خطر سکته مغزی

مقدمه

سکته‌ی مغزی (سکتهٔ مغزی) یکی از مهم­ترین علل مرگ‌ومیر و ناتوانی در سراسر جهان است. با اینکه عوامل مختلفی مانند فشار خون، دیابت، چاقی، سیگار، و عدم‌فعالیت جسمانی شناخته شده‌اند، اما تغذیه نیز نقش بسیار مهمی دارد. در سال‌های اخیر محققان توجه ویژه‌ای به نقش مصرف گوشت قرمز، به‌ویژه گوشت‌هایی مانند گوشت گوسفند یا گوساله، در ریسک سکته نشان داده‌اند. آیا واقعاً مصرف گوشت گوسفند می‌تواند خطر سکته را افزایش دهد؟ در ادامه ابتدا شواهد علمی را مرور می‌کنیم، سپس به ، مضرات حیوانی‌محور بودن رژیم، و در پایان جایگزین‌های گیاهی را معرفی می‌کنیم.

مصرف گوشت قرمز و افزایش خطر سکته مغزی

در مجموعه مطالعات اپیدمیولوژیک، گوشت قرمز (red meat) به‌عنوان گوشت حیواناتی مانند گاو، گوسفند، بره، خوک و همچنین گوشت فرآوری‌شده (processed meat) بررسی شده است. در اینجا چند نکته کلیدی از تحقیقات:

یک متا‌تحلیل از مطالعات آینده‌نگر نشان داد که با افزایش مصرف گوشت قرمز (fresh red meat)، گوشت فرآوری‌شده و کل گوشت قرمز، احتمال سکته (به‌ویژه سکته ایسکمی یا ناشی از انسداد عروقی) افزایش می‌یابد: برای هر واحد سروینگ در روز برای گوشت تازه قرمز، نسبت خطر (RR) حدود 1.11 بوده است.

PubMed+1

در متا‌تحلیلی دیگر، که 7 مطالعه بزرگ با بیش از 2 میلیون نفر شرکت‌کننده را بررسی کرده بود، نتیجه گرفت که مصرف زیاد گوشت قرمز با خطر کل سکته (RR = 1.14)، سکته ایسکمی (RR ≈ 1.22) ارتباط دارد.

PubMed

در مطالعه‌ای بر مردان سوئدی (۴۰,۲۹۱ نفر) که به‌مدت حدود ۱۰ سال پیگیری شدند، مصرف گوشت فرآوری‌شده با نسبت خطر 1.23 (در مقایسه گروه بالاتر مصرف نسبت به پایین‌تر) برای سکته‌ی کل همراه بود؛ اما مصرف گوشت قرمز تازه (unprocessed) ارتباط معنی‌داری نداشت.

PubMed

با این حال، مطالعه‌ای بر روی داده‌های اروپایی (کوهرت EPIC – اسپانیا، ۴۱ ۰۲۰ نفر) نشان داد که مصرف گوشت قرمز (تازه یا فرآوری‌شده) با افزایش خطر سکته در مردان یا زنان ارتباط معنی‌داری نداشت.

PubMed+1

ارزیابی جامع یک متا‌تحلیل تا سال ۲۰۱7 نشان داد که مصرف کل گوشت، گوشت قرمز و گوشت فرآوری‌شده به ترتیب با افزایش خطر سکته به میزان ۱۸‍٪، ۱۱‍٪ و ۱۷‍٪ همراهند، در حالی که مصرف گوشت سفید (مانند مرغ یا ماهی) با کاهش خطر (۱۳٪) همراه بوده است.

PMC+1

چرا مصرف گوشت قرمز ممکن است خطر سکته را افزایش دهد؟

برای اینکه بفهمیم چرا مصرف گوشت قرمز می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد، چند عامل و مکانیسم احتمالی وجود دارد:

چربی‌های اشباع و کلسترول: گوشت قرمز مقدار قابل توجهی چربی اشباع و کلسترول دارد. چربی‌های اشباع می‌توانند باعث افزایش سطح LDL («کلسترول بد») و تری‌گلیسیرید شوند که به تشکیل پلاک در عروق و کاهش جریان خون کمک می‌کنند. در مقاله‌ای آمده است که یکی از مکانیسم‌های ارتباط گوشت قرمز و سکته، افزایش چربی اشباع است.

PMC+1

سدیم و فرآوری گوشت: گوشت فرآوری‌شده معمولاً حاوی افزودنی‌هایی مانند نمک زیاد، نیترات/نیتریت، مواد نگه‌دارنده است. این عوامل می‌توانند فشار خون را افزایش دهند (فشار بالا یکی از مهم‌ترین عوامل سکته)، و همچنین ممکن است مستقیماً به آسیب عروقی کمک کنند. برای مثال، گزارشی نشان داده که یک سروینگ بیشتر از گوشت قرمز فرآوری‌شده در روز با ~۱۲٪ افزایش خطر سکته همراه بوده است.

American Heart Association

التهاب و فشار اکسیداتیو: مصرف گوشت قرمز می‌تواند به افزایش فرآیندهای التهابی و استرس اکسیداتیو (oxidative stress) منجر شود، که هر دوی اینها در آسیب به عروق خونی و افزایش خطر سکته نقش دارند.

ترکیب با سایر عوامل خطر: افرادی که گوشت قرمز مصرف می‌کنند، ممکن است به‌طور همزمان سراغ الگوی غذایی کمتر سالم، مصرف کمتر میوه‌ و سبزی، فعالیت جسمانی کمتر و سیگار بیشتر هم باشند — این امر می‌تواند ارتباط را تقویت کند.

افزایش فشار خون، دیابت، چاقی: گوشت قرمز می‌تواند در افزایش وزن و چربی بدن، بالا رفتن فشار خون و اختلال در قند خون نقش داشته باشد. از آنجا که این‌ها عوامل مهم سکته هستند، می‌توان نقش «مُسهِم» گوشت قرمز را در این زنجیره دید.

به این ترتیب، ترکیب این مکانیسم‌ها می‌تواند توضیح دهد چرا مصرف گوشت قرمز – و به‌ویژه گوشت فرآوری‌شده – می‌تواند با افزایش احتمال سکته مغزی همراه شود.

مضرات مصرف محصولات حیوانی

در این بخش، بر جنبه‌های منفی مصرف محصولات حیوانی (گوشت قرمز، گوشت سفید، لبنیات پرچرب، تخم‌مرغ – هرچند گوشت سفید کمتر مخاطره دارد) تمرکز می‌کنم:

افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی: همان‌طور که دیده شد، مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده با افزایش خطر سکته ایسکمی مرتبط است. افزون بر آن، مطالعات نشان داده‌اند که گوشت فرآوری‌شده می‌تواند با بیماری عروق کرونر و دیابت نوع ۲ هم ارتباط داشته باشد.

PubMed

افزایش کلسترول و چربی‌های اشباع: بسیاری از محصولات حیوانی سرشار از چربی اشباع هستند که به بالا رفتن LDL، افزایش التهاب و کاهش سلامت عروق منجر می‌شوند.

افزایش وزن، چاقی و اختلال متابولیک: مصرف گوشت و محصولات حیوانی می‌تواند کالری و چربی اضافی دهد، که همراه با کاهش مصرف فیبر گیاهی، ممکن است منجر به اضافه وزن شود. چاقی خود عامل خطر بزرگ برای سکته مغزی و سایر بیماری‌های مزمن است.

تنوع مواد مغذی کمترِ فیبری و گیاهی: رژیم‌هایی که بسیار متکی به گوشت و مواد حیوانی‌اند، معمولاً فیبر غذایی، آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضدالتهابی گیاهی کمتری دارند که این امر سلامت عروق را کاهش می‌دهد.

بار محیطی و اخلاقی (در کنار سلامت شخصی): اگرچه تمرکز مقاله بر سلامت شخصی است، ولی مصرف گوشت حیوانی دارای اثرات محیطی و اخلاقی نیز هست که بسیاری از نتایج سلامت عمومی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

مصرف کمتر پروتئین‌های گیاهی و چربی‌های سالم: اگر تمرکز بر روی محصولات حیوانی باشد، ممکن است پروتئین‌های گیاهی، چربی‌های سالم (مانند امگا-۳ گیاهی، چربی‌های غیراشباع) و سایر ترکیبات مفید را کمتر دریافت کنیم.

به‌عبارت دیگر، مصرفمحصولات حیوانی – به‌ویژه گوشت قرمز و فرآوری‌شده – نه تنها ممکن است مستقیماً خطر سکته مغزی را افزایش دهد، بلکه از طریق مسیرهای متعدد سلامت عروق و متابولیسم را تحت تأثیر می‌گذارد.

مزایای مصرف منابع جایگزین گیاهی

در مقابل، آنچه مطالعات نشان می‌دهند این است که افزایش سهم منابع گیاهی در رژیم غذایی می‌تواند اثرات محافظتی داشته باشد:

یک متا‌تحلیل از ۱۰ مطالعه روی بیش از ۶۹۸٬۷۰۷ نفر نشان داد که پیروی بیشتر از رژیم‌های گیاهی‌محور (که مصرف گوشت حیوانی کمتر و مصرف گیاهان بیشتر دارند) با کاهش ۱۶٪ (RR = 0.84) خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی همراه بود. هرچند کاهش چشمگیر برای سکته مغزی به‌تفکیک نشان داده نشد (RR = 0.87؛ 95٪ CI: 0.73-1.03) اما گرایش به سمت کاهش دیده شده است.

PubMed

مطالعات نشان می‌دهند که چربی‌های گیاهی (vegetable fat) و چربی‌های چند­غیراشباع (PUFAs) می‌توانند خطر سکته را کاهش دهند، در حالیکه چربی‌های حیوانی با خطر بیشتر همراه‌اند.

American Heart Association+1

منابع گیاهی مانند حبوبات (لوبیا، عدس، نخود)، غلات کامل، مغزها، دانه‌ها، سبزیجات برگ‌دار، میوه‌ها، می‌توانند فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها، پتاسیم و ترکیبات ضدالتهابی تأمین کنند که سلامت عروق مغزی را تقویت می‌کنند.

کاهش مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده و جایگزینی آن با پروتئین‌های گیاهی یا ماهی/مرغ، می‌تواند به بهبود پروفیل چربی‌خون، فشار خون و سایر عوامل خطر منجر شود.

رژیم‌های گیاهی معمولاً کالری اضافی، چربی اشباع، سدیم زیاد و مواد نگه‌دارنده کمتر دارند و همین ممکن است به کاهش وزن، کاهش چاقی، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش فشار خون کمک کند.

نمونه‌های جایگزینی

– به جای یک وعده گوشت گوسفند، می‌توان از ترکیب عدس + برنج قهوه‌ای با سبزیجات استفاده کرد.

– به جای مصرف گوشت فرآوری‌شده (مثل سوسیس، کالباس) می‌توان نخود هندی یا لوبیای پخته با ادویه و سبزیجات را جایگزین کرد.

– استفاده از مغزها، دانه‌ها، سویا، توفو (در صورت تمایل به رژیم کاملاً گیاهی) به‌عنوان منبع پروتئین گیاهی.

– افزایش مصرف سبزیجات رنگی، میوه‌ها، غلات کامل که به‌عنوان مکمل یا جایگزین حجم غذایی که قبلاً با گوشت اشغال می‌شد عمل می‌کنند.

نکاتی درباره مصرف گوشت گوسفند و توصیه‌های عملی

اگر کسی مایل است همچنان گوشت گوسفند را مصرف کند، ولی می‌خواهد ریسک سلامتی را کاهش دهد، نکات زیر می‌تواند به کار آید:

محدود کردن میزان مصرف: از آنجا که شواهد نشان می‌دهند که افزایش مصرف گوشت قرمز با ریسک بیشتر همراه است، منطقی است که میزان مصرف را کاهش دهیم (مثلاً به کمتر از ۱ وعده در روز یا حتی کمتر).

ترجیح گوشت کمتر چرب و فرآوری‌نشده: اگر گوشت مصرف می‌شود، بهتر است گوشت تازه (نه فرآوری‌شده) و بخش‌های کم‌چرب‌تر را انتخاب کنیم، و از مصرف سوسیس، کالباس، گوشت بسیار چرب خودداری کنیم.

افزودن منابع گیاهی: حتی در رژیم‌های دارای گوشت، افزودن حبوبات، سبزیجات، مغزها و غلات کامل می‌تواند به کاهش نقص‌های تغذیه‌ای کمک کند و ریسک را پایین بیاورد.

کنترل سایر عوامل خطر: فشار خون، چربی خون، قند خون، وزن بدن، فعالیت جسمانی — همه اینها باید مورد توجه باشند. کاهش گوشت تنها یکی از اقدامات است.

تنوع در پروتئین‌ها: به جای تکیه صرف بر گوشت گوسفند، می‌توان شامل مرغ بدون پوست، ماهی، حبوبات، و حتی در صورت تمایل به رژیم گیاهی، توفو یا تمپه بود.

آگاهی از وضعیت فردی: کسانی که سابقه خانوادگی بیماری عروق قلبی، سکته، فشار خون یا دیابت دارند، باید بیشتر مراقب باشند. مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه مفید است.

جمع‌بندی

اگر بخواهم خلاصه کنم:

– شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که مصرف گوشت قرمز، به‌ویژه گوشت فرآوری‌شده، با افزایش خطر سکته‌ی مغزی ایسکمی همراه است.

– گوشت گوسفند هم به‌عنوان گوشت قرمز می‌تواند در این دسته قرار گیرد، اگرچه مطالعات مخصوصِ گوسفند کمتر است.

– مصرف محصولات حیوانی – به ویژه گوشت قرمز و فرآوری‌شده – می‌تواند از طریق مکانیسم‌هایی مانند افزایش چربی اشباع، افزایش فشار خون، افزایش التهاب، اختلالات متابولیک، خطر سلامت را بالا ببرد.

– در مقابل، افزایش سهم منابع گیاهی در رژیم غذایی (حبوبات، غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها، مغزها) مزایایی برای سلامت عروق مغزی و قلبی دارد، هرچند برای سکته مغزی به‌تنهایی شواهد قطعی هنوز محدودند.

– توصیه می‌شود که میزان مصرف گوشت قرمز را کاهش دهیم، بخش بیشتری از رژیم را به گیاهان اختصاص دهیم، و سبک زندگی سالم را همراه کنیم (فعالیت جسمانی، کنترل فشار خون، چربی، وزن).

در نهایت، تغذیه تنها یکی از عوامل مؤثر در سکته‌ی مغزی است، اما یکی از عواملی است که در کنترل آن می‌توانیم نقش فعالی داشته باشیم.

منابع

Pan, A., Sun, Q., Bernstein, A. M., et al. „Red meat consumption and risk of stroke: A meta-analysis of prospective studies.“ Stroke; a journal of cerebral circulation. 2012.

PubMed

Larsson, S. C., Mao, Y., et al. „Red Meat Consumption and the Risk of Stroke: A Dose-Response Meta-analysis of Prospective Cohort Studies.“ Stroke. 2016.

PubMed

Larsson, S. C., Orsini, N., Wolk, A. „Red meat consumption and risk of stroke in Swedish women.“ American Journal of Clinical Nutrition. 2010.

PubMed

Larsson, S. C., Orsini, N., Wolk, A. „Red meat consumption and risk of stroke in Swedish men.“ American Journal of Clinical Nutrition. 2011.

PubMed

González, C. A., et al. „Unprocessed red meat and processed meat consumption and risk of stroke in the Spanish cohort of the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC).“ British Journal of Nutrition. 2015.

PubMed+1

He, F. J., et al. „Role of Total, Red, Processed, and White Meat Consumption in Stroke Incidence and Mortality: A Systematic Review and Meta-Analysis of Prospective Cohort Studies.“ Journal (name). 2017.

PMC+1

Wang, X., et al. „Vegetable fat may decrease stroke risk, while animal fat increases it.“ American Heart Association Scientific Sessions / EurekAlert. 2021.

American Heart Association

Dinu, M., et al. „Association between Plant-Based Dietary Patterns and Risk of Cardiovascular Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis of Prospective Cohort Studies.“ Journal (name). 2022.

PubMed

The Risk of Excess Lamb Meat (Mutton Meat) Consumption on the Emergence of Ischemic Heart Diseases and other Related Health Problems in Habitants of North Sinai Governorate. Journal of (name). 2024.

EKB Journals