ماهی، تغذیه یا تهدید پنهان؟ بررسی علمی رابطه مصرف ماهی با سرطان معده و راههای تغذیه سالمتر
مقدمه
موضوع تغذیه و سلامت، همواره از جمله دغدغههای بشر بوده است؛ اینکه «چه میخوریم؟» و «چقدر میخوریم؟» میتواند تأثیرات چشمگیری بر سلامت عمومی، طول عمر و کیفیت زندگی ما داشته باشد. یکی از بحثهای مهم و گاه جنجالی، رابطهی بین مصرف محصولات حیوانی – شامل گوشت، ماهی، لبنیات – و خطر ابتلا به انواع سرطانهاست. در این میان، مصرف ماهی غالباً بهعنوان گزینهای سالمتر از گوشت قرمز مطرح شده؛ اما آیا این تصور همیشه درست است؟ آیا مصرف ماهی در همه شرایط و همه اشکال، بیخطر است؟ و آیا ممکن است حتی با افزایش خطر باشد؟
چرا مصرف ماهی یا محصولات حیوانی با افزایش خطر سرطان همراه باشد؟
اگرچه ماهی اغلب بهعنوان منبع پروتئین باکیفیت، اسیدهای چرب امگا‑۳ و سایر مواد مغذی شناخته میشود، اما چندین مکانیسم بالقوه برای ارتباط مصرف ماهی/حیوانی با خطر سرطان مطرح شده است:
فرآوری، نمکزدایی یا دودی کردن ماهی: مطالعه ژاپنی بالا نشان داد مصرف ماهی نمکیشده با افزایش خطر همراه بوده است. نمک زیاد و فرآوریشده میتواند پوشش مخاطی معده را تخریب کرده، تحریک و التهاب ایجاد کند، و زمینه را برای رشد سلولهای پیشسرطانی فراهم نماید.
PubMed
آلودگیها و ترکیبات مضر: ماهی بهویژه در شرایط آلودهشدن محیط زیست ممکن است حاوی مواد سمی مثل جیوه یا ترکیبات آلی مقاوم باشد که در برخی مطالعات بالقوه سرطانزا معرفی شدهاند. (گرچه بهطور مستقیم در سرطان معده ارتباط داده نشدهاند)
پروتئین حیوانی و چربی اشباع: هرچند ماهی معمولاً چربی اشباع کمتری دارد نسبت به گوشت قرمز، اما همچنان مصرف محصولات حیوانی میتواند منجر به افزایش رشد سلولها، تولید ترکیبات نیتروز یا ترکیبات نیتروژندار سرطانزا شود. در رابطه با گوشت قرمز و فرآوریشده شواهد بیشتری وجود دارد. مثلاً بررسیای نشان داده است که مصرف گوشت قرمز و فرآوریشده با سرطانهای گوارشی، از جمله معده، ارتباط دارد.
PubMed+1
تغییرات میکروبیوم و التهاب مزمن: رژیمهایی که سرشار از گوشت و محصولات حیوانی هستند، ممکن است منجر به التهاب مزمن، تغییر ترکیب میکروبهای روده یا معده و در نتیجه افزایش ریسک سرطان شوند.
تعامل با عوامل زمینهای: وجود عفونت H. pylori، وضعیت پیشتخریبی مخاط معده، مصرف بالای نمک، سیگار، ژنتیک و … همگی ممکن است خطر را بالا ببرند و در کنار رژیم غذایی اثرگذار باشند.
بنابراین، حتی اگر ارتباط مستقیم «ماهی مصرف کردن → سرطان معده» قاطع نباشد، اما «در شرایط نامطلوب» این رابطه ممکن است وجود داشته باشد.
مضرات مصرف محصولات حیوانی
در کنار ماهی، نگاه گستردهتری به محصولات حیوانی (گوشت قرمز، گوشت فرآوریشده، لبنیات زیاد) نشان میدهد که روبهرویی با برخی خطرات ممکن است افزایش یابد:
مرور انتقادی ۴۲ متا‑تحلیل نشان داده است که مصرف گوشت (بهویژه گوشت قرمز) با افزایش خطر بسیاری از سرطانها – از جمله گوارشی، ریوی، مری و معده – ارتباط دارد.
PubMed
گزارش World Health Organization (WHO) میگوید: مصرف گوشت فرآوریشده بهعنوان سرطانزا برای انسان شناخته شده است (گروه ۱) و گوشت قرمز بهعنوان محتملاً سرطانزا (گروه ۲A)؛ و شواهدی هم برای سرطان معده مشاهده شده است، اگرچه هنوز قطعی نیست.
World Health Organization
مطالعهای نشان داده است که جایگزینی محصولات حیوانی با غذاهای گیاهی (میوهها، سبزیها، حبوبات، مغزها) با کاهش خطر سرطان و مرگومیر مرتبط است.
PubMed
برخی مکانیسمها عبارتند از: ترکیبهای نیتروژندار ناشی از گوشت فرآوریشده، آهن هِم (heme iron) که ممکن است ترکیبات آزاد رادیکالی تولید کند، و تغییرات در میکروبیوم دستگاه گوارش.
علاوه بر سرطان، مصرف محصولات حیوانی میتواند با سایر بیماریها – از جمله بیماریهای قلبی‑عروقی، دیابت نوع ۲ و التهاب مزمن – نیز مرتبط باشد.
بهطور خلاصه، مصرف محصولات حیوانی – بهویژه گوشت قرمز و فرآوریشده – میتواند بهعنوان عامل خطر برای برخی سرطانها و بیماریهای مزمن مطرح شود.
مزایای منابع جایگزین گیاهی
در مقابل، منابع گیاهی پروتئین و تغذیهای میتوانند فرصت مناسبی برای کاهش این خطرات باشند. در ادامه مزایا و مثالها را میگوییم.
نمونههای منابع گیاهی
حبوبات: نخود، لوبیا، عدس، لپه
غلات کامل: کینوآ، جو، گندم سبوسدار، برنج قهوهای
مغزها و دانهها: گردو، بادام، تخمکتان، تخم چیا، کنجد
سویا و مشتقات آن: توفو، تمپه، شیر سویا
سبزیها و میوهها متنوع، بهویژه سبزیهای برگسبز، سبزیهای رنگی، مرکبات، و …
مزایای مصرف منابع گیاهی
فیبر بالا: فیبر موجود در گیاهان به بهبود حرکات روده، کاهش التهاب، کنترل وزن و کاهش خطر برخی سرطانها کمک میکند.
چربی اشباع کمتر و کلسترول صفر: برخلاف گوشتها که ممکن است چربی اشباع و کلسترول بالایی داشته باشند، منابع گیاهی معمولاً چربیهای سالم (چون امگا‑۳ گیاهی، امگا‑۶ متعادل) دارند.
آنتیاکسیدانها و ترکیبات گیاهی فعال: بسیاری از میوهها، سبزیها، دانهها دارای ترکیباتی هستند که میتوانند آسیب رادیکالی، التهاب مزمن و تشکیل تومور را کاهش دهند.
پایینتر بودن عوامل خطر محیطی: مصرف گیاهی کمتر با فرآوریشدگی کمتر، نمک کمتر، چربی اشباع کمتر همراه است و غالباً با وزن سالمتر و وضعیت متابولیک بهتر نیز همراه است.
پایداری زیستمحیطی: هرچند خارج از محور این مقاله است، ولی رژیم گیاهی بیشتر به کاهش فشار بر محیطزیست کمک میکند و این خود میتواند در بهبود کیفیت مواد غذایی و کاهش آلودگیهای مرتبط با غذا نقش داشته باشد.
چه نکاتی را باید رعایت کرد؟
تنوع گیاهی: فقط مصرف یک یا دو نوع گیاه کافی نیست؛ تنوع در حبوبات، غلات، مغزها اهمیت دارد.
توجه به منابع پروتئین گیاهی: حبوبات + غلات بههمراه مغزها میتواند نیاز پروتئینی را تأمین کنند.
تأمین ویتامینها و مواد معدنی: در رژیم گیاهی کامل، باید به ویتامین B12، آهن، روی (Zinc)، امگا‑۳ گیاهی توجه شود.
حداقل مصرف محصولات فرآوریشده: بسیاری از جایگزینهای گیاهی آماده ممکن است فرآوریشده باشند و حاوی نمک، افزودنی، چربیهای ناسالم باشند؛ بنابراین تمرکز بر غذاهای کامل گیاهی بهتر است.
روش پخت مناسب: پخت با درجه حرارت پایینتر، اجتناب از سوختگی غذا، انتخاب روشهای سالم مانند بخارپز، کباب ملایم یا پخت در فر از اهمیت برخوردار است.
توصیههای عملی
اگر بخواهید وضعیت فعلی تغذیهتان را اصلاح کنید تا هم خطر سرطان معده و هم سایر بیماریهای مرتبط کاهش یابد، میتوانید به این گامها توجه نمایید:
کاهش مصرف ماهیهای نمکی، دودی یا فراوریشده: اگر معمولاً ماهی نمکی یا فرآوریشده مصرف میکنید، کاهش آن را در نظر بگیرید.
افزایش وعدههای «بدون گوشت یا ماهی» در هفته: مثلاً دو وعده در هفته را انتخاب کنید که وعده اصلی شما گیاهی باشد.
جایگزینی ماهی با منابع گیاهی پروتئینی: بهجای ماهی در یک وعده، “خوراک عدس با سبزیجات + برنج قهوهای” یا “سالاد نخود و سبزیجات + نان سبوسدار” بخورید.
داشتن تنوع غذایی بالا: در هر وعده، سعی کنید حداقل ۳ رنگ مختلف از سبزیها یا میوهها، یک منبع پروتئینی گیاهی و یک غله کامل داشته باشید.
پخت سالمتر: از سرخکردن با روغن زیاد و حرارت بالا، اجتناب کنید. بیشتر بخارپز، کباب ملایم یا پخت در فر را انتخاب کنید.
زیادهروی نکنید: اگر ماهی دوست دارید، لازم نیست حذف کامل شود؛ مهم است که مصرف متعادل و با توجه به کیفیت باشد.
بررسی شرایط فردی: اگر سابقه خانوادگی سرطان معده دارید، یا عفونت H. pylori دارید، یا مصرف بالای نمک دارید، توجه ویژهتری به رژیم غذایی داشته باشید و با متخصص تغذیه یا پزشک مشورت کنید.
جمعبندی
در این مقاله دیدیم که شواهد در خصوص رابطه مستقیم بین مصرف ماهی و افزایش خطر سرطان معده چندان قاطع نیستند؛ اما برخی شرایط خاص مانند مصرف ماهی نمکیشده، عفونت H. pylori، سابقه خانوادگی، میتوانند این رابطه را به سمت خطر بیشتر سوق دهند.
همچنین، مصرف محصولات حیوانی بهویژه گوشت قرمز و فرآوریشده، با خطر بیشتر برخی سرطانها و بیماریهای مزمن ارتباط یافتهاند. در مقابل، منابع گیاهی پروتئینی و الگوی غذایی گیاهمحور، فرصت مطلوبی برای کاهش این خطرات هستند.
بنابراین، توصیه میشود که رژیم غذایی خود را بهسوی تنوع بیشتر، مصرف کمتر محصولات حیوانی فرآوریشده، افزایش منابع گیاهی، و کاهش عوامل خطر پنهان در تهیه و مصرف گوشت و ماهی سوق دهیم. انتخاب آگاهانه و تدریجی میتواند کلید یک زندگی سالمتر باشد.
منابع
۱. B. T. Carcinogenesis. “Fish consumption and gastric cancer within the Stomach cancer Pooling (StoP) Project”. Scientific Reports. 2025.
2. T. Ishihara et al. “Association between fish and shellfish consumption, n‑3 polyunsaturated fatty acids, and gastric cancer risk: the Japan Public Health Center-based Prospective Study”. European Journal of Nutrition. 2024.
SpringerLink+1
3. H. Wang et al. “Fish consumption and the risk of gastric cancer: systematic review and meta-analysis”. PubMed. 2011.
PubMed
4. A. M. Larsson et al. “Fish consumption and risk of gastrointestinal cancers: a meta‑analysis of cohort studies”. PMC. 2014.
PMC+1
5. G. A. Allcott et al. “Meat consumption and cancer risk: a critical review of published meta‑analyses”. Nutrition & Cancer. 2015.
PubMed
6. World Health Organization (WHO). “Cancer: Carcinogenicity of the consumption of red meat and processed meat”. 2015.
World Health Organization
7. J. R. Dinu et al. “Cancer risk and mortality following substitution of animal foods with plant foods: a systematic review”. 2025.
PubMed
8. B. Zhang et al. “Association of meat, vegetarian, pescatarian and fish‑poultry diets with risk of 19 cancer sites and all cancer: findings from the UK Biobank prospective cohort study and meta‑analysis”. BMC Medicine. 2022.
BioMed Central
9. World Cancer Research Fund. “Meat, fish and dairy products”. Technical report. 2021.
World Cancer Research Fund
#سرطان_معده #ماهی #مصرف_ماهی #رژیم_غذایی #تغذیه_سالم #سلامتی #سبک_زندگی_سالم #محصولات_حیوانی #گوشت #گوشت_قرمز #تغذیه_گیاهی #رژیم_گیاهی #گیاهخواری #نیمه_گیاهخواری #رژیم_فلوترین #پیشگیری_از_سرطان #سبزیجات #میوه #حبوبات #پروتئین_گیاهی #رژیم_سلامت #تندرستی #پزشکی #تغذیه_درست #مواد_غذایی #رژیم_متعادل #سلامت_معده #سرطان #پیشگیری #آنتی_اکسیدان #سبک_زندگی #سلامتی_بدن #کاهش_ریسک_سرطان #خوراک_گیاهی #منابع_گیاهی #پخت_سالم #محیط_زیست #سلامت_تغذیه #بهداشت #رژیم_بدون_گوشت #تغذیه_هوشمندانه #تغذیه_آگاهانه #پزشکی_تغذیه #مطالعات_تغذیه #سرطان_دستگاه_گوارش #تغذیه_درمانی #کاهش_مصرف_گوشت #سلامت_روده #سلامت_معده_و_روده #تحقیقات_پزشکی #سبک_زندگی_هوشمند #غذاهای_گیاهی #تغذیه_علمی #پخت_خانگی #ماهی_نمکی #ماهی_دودی #سرطان_دریایی #فلکستریان #flexitarian #gastric_cancer #fish_consumption #healthy_diet #plantbased #plantbaseddiet #vegan #vegetarian #flexitarian_diet #nutrition #health #wellness #cancer_prevention #stomach_cancer #publichealth #meatfree #fish_free #eco_diet #healthy_lifestyle #diet_tips #nutrition_research #scientific_diet #clean_eating #wholefoods #healthy_food #lifestyle_change #veggie_life #plant_protein #healthychoices #eatclean #eco_friendly #green_eating #meatless #nutrition_tips #wellbeing #healthybody #digestive_health #gut_health #healthresearch #foodscience #dietandhealth #cancer_awareness
مطلبی دیگر از این انتشارات
تأثیر دامداری بر گرمایش زمین و جایگزینهای گیاهی
مطلبی دیگر از این انتشارات
رژیم بدون گوشت: مسیر علمی به سوی انرژی بیشتر و زندگی سالم
مطلبی دیگر از این انتشارات
جایگزینهای گیاهی گوشت؛ تغذیه سالمتر برای انسان و زمین