مصرف شیر و افزایش ریسک بیماری‌های آلرژیک

مقدمه

در جوامع مختلف، شیر گاوی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع غذایی شناخته می‌شود؛ منبعی غنی از پروتئین، کلسیم، ویتامین D و سایر ریزمغذی‌ها. در ایران نیز مصرف شیر و فرآورده‌های شیرگاهی در کودکی و بزرگ‌سالی رایج است. اما هم‌زمان با توجه به شیوع رو به افزایش بیماری‌های آلرژیک (مثل آسم، رینیت حساس، اگزما و حساسیت غذایی) و نیز رشد توجه به رژیم‌های با پایه گیاهی، ضروری است رابطه مصرف شیر با این اختلالات بررسی شود. علاوه بر این، لازم است مضرات مصرف محصولات حیوانی به‌ویژه شیر و فرآورده‌های آن و مزایای بهره‌گیری از منابع گیاهی جایگزین مورد بررسی قرار گیرد.

رابطهٔ مصرف شیر با بیماری‌های آلرژیک

مصرف شیر و آسم، حساسیت تنفسی و آلرژی

مطالعات گوناگون تلاش کرده‌اند تا ارتباط میان مصرف شیر گاوی و بروز آلرژی‌ها را بیابند؛ اما نتایج کاملاً شفاف و یک‌دست نیست. به عنوان مثال، یک مطالعه بزرگ در بریتانیا با استفاده از روش «تصادفی ژنتیکی مندلی» دریافت که در تحلیل مشاهده‌ای، افرادی که شیر می‌نوشیدند در مقایسه با کسانی که مصرف نمی‌کردند، ریسک بالاتری برای «تب یونجه» (hay fever) و آسم داشتند (نسبت شانس OR=۱٫۳۶ برای تب یونجه، OR=۱٫۳۳ برای آسم)؛ اما وقتی از ژن شاخص تحمل لاکتاز (lactase rs4988235) به عنوان ابزار استفاده شد، نتایج به سمت کاهش ریسک شیر با تب یونجه و آسم متمایل بود (برای مثال OR=۰٫۷۹۱ برای تب یونجه، OR=۰٫۵۸۷ برای آسم)؛ با این حال، عملکرد ریوی (FEV1 و FVC) در آن گروه پایین‌تر نیز گزارش شد.

PubMed

از سوی دیگر، مطالعه‌ای در فنلاند که روی کودکان بود، نشان داد مصرف شیر گاوی، به ویژه در اشکال فرآوری‌شده مثل «شیر نوزادی» (infant formula) و محصولاتی که با حرارت بالا (strongly heat-treated) تهیه می‌شوند، با افزایش ریسک آسم (بخصوص نوع غیراتوپیک) ارتباط داشت (HR≈۱٫۱۵ برای شیر نوزادی)

PubMed

همچنین، یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز در سال ۲۰۲۳ پیرامون مصرف شیر و محصولات لبنی و ریسک آسم در کودکان نشان داد که به‌طور کلی بین مصرف لبنیات و کاهش ریسک آسم ارتباط معنادار وجود ندارد (OR≈۰٫۸۲؛ ۹۵%CI: ۰٫۶۰‑۱٫۰۵)؛ اما در جمعیت‌های غیر آسیایی یا مطالعات با کیفیت بالا، کاهش ریسک معناداری (OR≈۰٫۷۴) مشاهده شد.

BioMed Central+1

بدین ترتیب، شواهد نشان می‌دهند که:

مصرف شیر گاوی ممکن است در بعضی مطالعات با افزایش ریسک آلرژی یا آسم همراه باشد (بویژه وقتی فرآوری شده یا شیر نوزادی باشد).

اما برخی روش‌های تحقیق، به ویژه ابزار ژنتیکی، نتایجی متفاوت (حتی کاهش ریسک) نشان داده‌اند؛

لااقل نمی‌توان با قطعیت گفت که مصرف شیر باعث همیشه و در همهٔ شرایط افزایش آلرژی می‌شود.

شرایط مانند نوع شیر، شیوه فرآوری، سن مصرف‌کننده، ژنتیک فرد و تعاملات محیطی احتمالاً بسیار مهم‌اند.

مضرات مصرف محصولات حیوانی

اگرچه بسیاری از توصیه‌های تغذیه‌ای مصرف شیر را برای تأمین کلسیم، پروتئین و سایر مواد مغذی تأیید می‌کنند، اما مصرف لبنیات و دیگر محصولات حیوانی می‌تواند مضراتی را به همراه داشته باشد که برخی از آن‌ها با توجه به موضوع آلرژی اهمیت می‌یابند:

افزایش احتمال التهاب و حساسیت

شیر گاوی حاوی پروتئین‌هایی مانند بتا‑لاکتوگلوبولین، کازئین و دیگر آلرژن‌ها است که می‌توانند در برخی افراد، واکنش‌های ایمنی تحریک‌کننده ایجاد کنند. اگرچه حساسیت غذایی واقعاً به شیر در بزرگسالان کمتر از کودکان است، اما مصرف فرآورده‌های شیرگاهی می‌تواند در شرایط مناسب، فشار ایمنی اضافی وارد کند.

فرآوری و تغییرات ساختاری پروتئین‌ها

محصولاتی که با حرارت بالا یا فرآوری زیاد تهیه می‌شوند (مثل شیر نوزادی، شیر UHT) ممکن است ساختار پروتئین‌ها و ترکیب چربی را طوری تغییر دهند که سیستم ایمنی فرد احتمالاً نسبت به آن‌ها با واکنش متفاوت عمل کند. مطالعه فنلاندی نشان داد مصرف شیر نوزادی و محصولات شدیداً حرارت‌دیده با افزایش ریسک آسم در کودکان ارتباط داشت.

PubMed

مشکلات هضم و عدم تحمل لاکتوز

بسیاری از افراد به ویژه در جوامع غیراروپایی دارای کاهش فعالیت آنزیم لاکتاز هستند که باعث می‌شود لاکتوز شیر نتواند به‌طور کامل هضم شود. این امر می‌تواند منجر به علایم گوارشی، افزایش نفخ، درد شکم، و در بلندمدت ممکن است با اختلالاتی مانند افزایش عبور سموم یا التهاب کم‌ظاهر همراه باشد.

منابع پنهان چربی و فشار خون

برخی لبنیات پرچرب دارای چربی‌های اشباع‌اند که می‌توانند به افزایش سطح کلسترول بد (LDL)، فشار خون و التهاب کمک کنند و این‌ها خود فاکتورهایی هستند که ممکن است در ایجاد یا تشدید برخی از بیماری‌های مزمن (از جمله آسم، حساسیت تنفسی) نقش داشته باشند.

انقباض تنوع غذایی و کاهش مصرف گیاهان

وقتی افراد مقدار زیادی از کالری خود را از محصولات حیوانی تأمین می‌کنند، ممکن است فرصت مصرف مناسب سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات و غلات کامل کاهش یابد؛ این امر می‌تواند منجر به دریافت کمتر فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات گیاهی مفید شود که خود در کنترل التهاب و سیستم ایمنی مؤثرند.

اثرات محیطی و اخلاقی—اگرچه خارج از محدوده سلامت بلافصل‌اند

تولید محصولات حیوانی اثرات زیست‌محیطی دارد (گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب، آلودگی) که به‌طور غیرمستقیم ممکن است بر سلامت عمومی و حساسیت‌ها تأثیر بگذارد (مثلاً از طریق کیفیت هوای داخلی، تنش زیستی، آلودگی محیطی). گرچه این موضوع به‌طور مستقیم فقط آلرژی را پوشش نمی‌دهد، اما زمینه‌ای برای درک وسیع‌تر دارد.

با در نظر گرفتن موارد بالا، می‌توان نتیجه گرفت که هرچند شیر و لبنیات لزوماً «بد» نیستند، اما مصرف آن‌ها، به‌ویژه در شرایطی که زمینهٔ آلرژی وجود دارد یا فرآوری‌ شده‌اند، می‌تواند مخاطره‌آفرین باشد.

مزایای استفاده از منابع گیاهی جایگزین

در مقابل، بهره‌گیری از منابع غذایی گیاهی و کاهش مصرف لبنیات و محصولات حیوانی می‌تواند مزایای فراوانی داشته باشد، از جمله در حوزهٔ آلرژی‌ها و سلامت سیستم ایمنی.

کاهش بار پروتئین‌های آلرژیک حیوانی

با جایگزینی شیر گاوی با گزینه‌های گیاهی (مانند شیر سویا، شیر بادام، شیر جو) یا بهره‌گیری از حبوبات و مغزها به‌عنوان منبع پروتئین، می‌توان از مواجههٔ با پروتئین‌های گاوی که ممکن است آلرژی‌زا باشند، کاست. این می‌تواند به کاهش تحریک سیستم ایمنی کمک کند.

افزایش دریافت فیبر، ترکیبات گیاهی و آنتی‌اکسیدان‌ها

رژیم‌های گیاهی معمولاً سرشار از سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات، غلات کامل، مغزها هستند؛ این مواد حاوی فیبر، فلاونوئیدها، پلی‌فنول‌ها و ترکیبات ضدالتهابی هستند که سیستم ایمنی را بهبود می‌بخشند. این امر می‌تواند در کاهش پاسخ‌های التهابی و حساسیتی مؤثر باشد.

بهبود سلامت متابولیک و کاهش التهاب

رژیم‌های با پایه گیاهی، به دلیل چربی‌های اشباع کمتر، کلسترول پایین‌تر، و تأثیر مثبت بر فشار خون و حساسیت انسولینی، می‌توانند محیطی با التهاب کمتر برای بدن فراهم کنند و بدین‌ ترتیب احتمال بروز بیماری‌هایی مانند آسم یا اگزما را کاهش دهند.

گزینه‌های تغذیه‌ای پایدارتر و بدون تماس با آلرژن‌های حیوانی

برای افرادی که پیشینهٔ آلرژی یا عدم تحمل دارند، گام به سمت منابع گیاهی می‌تواند گزینهٔ امن‌تری باشد. همچنین گزینه‌های گیاهی به مرور تنوع پیدا کرده‌اند و بسیاری مکمل‌ها یا غنی‌شده‌اند تا کمبودهای احتمالی را جبران کنند. برای نمونه، اخیرأ مقاله‌ای نشان داده است که نوشیدنی‌های گیاهی غنی‌شده به‌عنوان جایگزین لبنیات از لحاظ محیط زیستی و تغذیه‌ای گزینهٔ معتبری هستند.

PubMed

امکان تطبیق بیشتر با بهترین شواهد تغذیه‌ای و سلامت عمومی

گرچه برخی مواد حیوانی نیز مزایای خود را دارند، اما گرایش به سمت افزایش درصد غذای گیاهی برای کاهش ریسک بیماری‌های مزمن، حساسیت‌ها و آلرژی‌ها دیده شده است. به‌صورت خلاصه، انتخاب هوشمندانهٔ منابع گیاهی می‌تواند راهی مناسب برای پیشگیری از حساسیت‌ها و ارتقای سلامت باشد.

توصیه‌ها برای عملی کردن

برای کسانی که دغدغهٔ آلرژی یا حساسیت دارند یا می‌خواهند مصرف لبنیات خود را کاهش دهند، نکات زیر می‌تواند راهگشا باشد:

اگر سابقهٔ حساسیت یا آسم دارید، قبل از هر تغییر تغذیه‌ای با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

در صورت تصمیم به جایگزینی شیر گاوی با نوشیدنی‌های گیاهی، اطمینان حاصل کنید که آن نوشیدنی‌ها حاوی مواد مغذی مناسب (کلسیم، ویتامین D، یُد، پروتئین کافی) یا از طریق غذاهای مکمل تامین شود. توجه شود که برخی مطالعات نشان داده‌اند نوشیدنی‌های گیاهی ممکن است کمبود یُد داشته باشند.

Cambridge University Press & Assessment

هم‌چنین مصرف متنوعی از منابع گیاهی پروتئینی داشته باشید: حبوبات (عدس، نخود، لوبیا)، مغزها، دانه‌ها، سویا، توفو و …

لبنیات فرآوری‌شده (مثل شیر نوزادی با حرارت بالا یا محصولات UHT) را ویژه در کودکانی که ریسک حساسیت دارند، با احتیاط مصرف کنید یا جایگزین‌های کمتری در نظر بگیرید.

دریافت کافی فیبر، سبزیجات تیره‌رنگ، میوه‌ها و حداقل حداقل چربی‌های اشباع و افزودنی‌‌های صنعتی را به‌عنوان بخشی از سبک زندگی سالم در نظر بگیرید.

سلامت روده (میکروبیوم) را جدی بگیرید: تغذیهٔ گیاهی، فیبر بالا، کاهش مصرف فرآورده‌های حیوانی ممکن است به حفظ میکروبیوتای سالم کمک کند که خود یکی از عوامل مهم در آلرژی‌ها و پاسخ ایمونولوژیک است.

برای کودکان دارای سابقهٔ حساسیت خانوادگی، در همکاری با متخصص اطفال، طرح تغذیه‌ای مناسب تنظیم شود که معرفی غذاها و شیر یا جایگزین مناسب را مد نظر قرار دهد.

نتیجه‌گیری

به‌طور کلی، رابطهٔ میان مصرف شیر گاوی و افزایش یا کاهش ریسک بیماری‌های آلرژیک پیچیده و چندبعدی است. شواهد نشان می‌دهند که در برخی شرایط مصرف شیر یا شیر فرآوری‌شده ممکن است با افزایش ریسک آسم یا حساسیت همراه باشد، ولی در برخی دیگر حتی ممکن است محافظت‌کننده باشد یا رابطه‌ای مشاهده نشود. بنابراین، نمی‌توان حکم مطلق صادر کرد. از سوی دیگر، مصرف محصولات حیوانی، به‌ویژه در فرم‌هایی که فرآوری‌شده‌اند، می‌تواند شرایطی را فراهم کند که سیستم ایمنی به تحریک بیشتری مستعد شود. در مقابل، گرایش به منابع گیاهی جایگزین، با رعایت تنوع، غنی‌سازی مناسب و توجه به تغذیهٔ کامل، می‌تواند به کاهش ریسک آلرژی‌ها، بهبود سلامت عمومی و کاهش التهاب کمک کند. در نهایت، انتخاب آگاهانه و متناسب با شرایط فردی—به همراه نظر متخصص تغذیه یا پزشک—بهترین راهکار است.

منابع

Association of milk intake with hay fever, asthma, and lung function: a Mendelian randomization analysis. PubMed.

PubMed

Consumption of differently processed milk products and the risk of asthma in children. PubMed.

PubMed

Consumption of milk and dairy products and risk of asthma in children: a systematic review and Meta-analysis. Archives of Public Health.

BioMed Central+1

Early exposure to cow’s milk protein is associated with a reduced risk of cow’s milk allergic outcomes. PubMed.

PubMed

Maternal cow’s milk consumption during pregnancy is inversely associated with the risk of cow’s milk allergy in the offspring. Clinical and Translational Allergy.

BioMed Central

Plant‑Based Dairy Alternatives Contribute to a Healthy and Sustainable Diet. MDPI / Nutrients.

PubMed

Plant-based milk alternatives: can they replace the iodine from UK cow’s milk? Proceedings of the Nutrition Society.

Cambridge University Press & Assessment

Effect of milk consumption on various physiological particularities: literature review. Millenium – Journal of Education, Technologies, and Health.

SARC

#healthy #سلامتی #vegan #وگان #plantbased #گیاهخواری #nutrition #تغذیه #fitness #ورزش #wellness #تندرستی #organic #ارگانیک #superfood #ابرغذا #detox #دتوکس #diet #رژیم #weightloss #کاهش_وزن #cleaneating #غذای_سالم #mindfulness #ذهن_آگاهی #meditation #مدیتیشن #selfcare #مراقبت_از_خود #yoga #یوگا #lifestyle #سبک_زندگی #holistic #کل نگر #natural #طبیعی #eco #محیط_زیست #sustainability #پایداری #mentalhealth #سلامت_روان #stressrelief #کاهش_استرس #bodypositivity #بدن_مثبت #healthyrecipes #دستور_غذای_سالم #veganrecipes #دستور_غذای_وگان #plantpower #قدرت_گیاهان #greensmoothie #اسموتی_سبز #cleaneats #غذای_پاک #mindbody #ذهن_و_بدن #fitnessmotivation #انگیزه_ورزش #weightmanagement #کنترل_وزن #holistichealth #سلامت_کل_نگر #selflove #عشق_به_خود #wellbeing #رفاه #organicfood #غذای_ارگانیک #healthylifestyle #سبک_زندگی_سالم #vegansofig #وگان_ایران #meatfree #بدون_گوشت #crueltyfree #بدون_ظلم #dairyfree #بدون_لبنیات #glutenfree #بدون_گلوتن #plantprotein #پروتئین_گیاهی #energyboost #افزایش_انرژی #healthyhabits #عادات_سالم #supergreens #ابر_سبزیجات #eatclean #غذای_سالم_بخورید #naturalfoods #غذای_طبیعی #ecofood #غذای_اکو #fitnessjourney #سفر_ورزشی #mindbodysoul #ذهن_بدن_روح #healthgoals #اهداف_سلامتی #plantbaseddiet #رژیم_گیاهی #rawfood #غذای_خام #immuneboost #تقویت_ایمنی #wellnessjourney #سفر_تندرستی