چیکار کنم تا فرزندم خوش اخلاق باشه؟

حس چشایی

همونطور که در مقاله های قبل اشاره کردیم، حواس، توانایی مغز برای پردازش اطلاعات از محیط اطراف هستند که معمولاً به اونها «ادراک» هم گفته میشه. دونستن این نکته مهم هست که هر حس، سیستمی از سلول های حسیه که مربوط به ناحیه خاصی از مغز میشه که در اون ناحیه سیگنال ها دریافت و تفسیر میشن. در انسان حواس گوناگونی وجود داره. در این مقاله بر روی حس چشایی و بویایی و چگونگی تاثیر اونها بر روی مشکل پردازش حسی تمرکز می کنیم. حس چشایی یکی از اساسی ترین حواس هست که به تشخیص مواد شیمیایی تشکیل دهنده غذا کمک میکنه. طعم از طریق اندام های حسی مانند زبان، پاپیلاها، جوانه های چشایی و سلول های گیرنده دریافت میشه. بیایید بر روی یک تکه شکلات سوار بشیم و اون رو از طریق سیستم چشایی خودمون دنبال کنیم. لازم نیست حتما شکلات باشه. یه تیکه کلم بروکلی هم خوبه... نه؟ شما شکلات رو ترجیح میدید؟ ببینیم چرا…

اون تکه شکلات رو در دهانتون بگذارید. اولین چیزی که باهاش تماس پیدا میکنه زبان هست. زبان ما با برجستگی های کوچکی به نام پاپیلا پوشیده شده . هر پاپیلا دارای یک سوراخ کوچک پر از مایع در بالای اون هست و کمی از مخلوط شکلات داخل سوراخ ها ریخته میشه. داخل پاپیلا حاوی جوانه های چشایی ما هست (بیشتر پاپیلاها 3 تا 5 جوانه چشایی دارند، اما برخی از انواع پاپیلا چندین هزار جوانه چشایی در داخلشون دارند!).

جوانه‌های چشایی ساختارهای جوانه‌ای هستند که از سلول‌های چشایی (حسگر چشایی) تشکیل شدند - از 10 تا 50 سلول در هر جوانه. هر سلول دارای گیرنده هایی است که با موادی با ساختار شیمیایی خاصی ارتباط برقرار و پس از انجام این کار، یک تکانه عصبی رو فعال میکنه. ساختارهای شیمیایی که سلول های چشایی ما می تونند اونها رو تشخیص دهند عبارتند از:شیرین، شور،تلخ،ترش

جوانه ها توسط سلول های عصبی احاطه شده اند که درد و گرما رو تشخیص میدن. این سلول ها مسئول احساس درد ناشی از خوردن غذای خیلی داغ یا خوردن غذای خیلی تند (کاپسایسین شیمیایی موجود در فلفل تند و سایر مواد تند باعث احساس درد می شود) یا گاز گرفتن زبان هنگام خوردن غذا هستند. شکلاتی که در دهانتون آب شده با تمام این سلول های چشایی تماس پیدا میکنه. بعضی از این سلول ها دارای گیرنده های گلوکز هستند که اونها رو به "سلول های شیرین" تبدیل میکنه. گلوکز موجود در شکلات با گیرنده‌های گلوکز در سلول‌های شیرین متصل می‌شود و سلول یک سیگنال عصبی رو منتشر میکنه: «گلوکز شناسایی شد! این چیزی که خوردی شیرینه!» سیگنال شیرین در مسیر خودش حرکت میکنه تا زمانی که به یکی از اعصاب جمجمه متصل بشه و به مغز برسه. پس هنگامی که غذا وارد دهان میشه، در طی فرآیند هضم، بزاق آزاد ترشح شده و شروع به تجزیه غذا میکنه و غذا را به داخل منافذ و شیارهای کوچک روی زبان میبره، جایی که سلول های گیرنده در اونجا قرار دارند. این سلول‌ها تعیین می‌کنند که آیا غذا با یکی از پنج طعم شیرین، شور، ترش، تلخ مطابقت داره یا خیر. اگر کودک شما دچار مشکل پردازش حسی باشه، برای دسته بندی غذاها بر اساس ذائقه اش مشکل خواهد داشت. این امر ممکن باعث بشه که فرزندتون به شدت در خوردن غذاها وسواس گونه و گزینشی عمل کنه. اما توجه داشته باشید که درصورت وجود مشکل در حس چشایی احتمال داره کودکتون از کمبودهای تغذیه ای به دلیل انتخاب های محدود غذایی رنج ببره. همچنین برخی هستند که مشکلشون برعکسه.

علائم مشکلات در پردازش اطلاعات حس چشایی

افرادی که دارای حساسیت بیش از حد حس چشایی هستند ممکن است:

• فقط مزه های خاصی را ترجیح بدهند
• از فکر امتحان کردن غذای جدید بسیار مضطرب شوند
• از مسواک زدن بیزارند، یا ترس شدیدی از دندانپزشک دارند
• از جویدن متنفرند
• از غذاهای بسیار بی مزه یا غذاهای بسیار پر ادویه لذت می برد
• مرتبا آب دهانش جاری است
• غذای خیلی گرم یا خیلی سرد را ترجیح میده

در حالی که افراد با حساسیت چشایی پایین ممکن است:

• دهان و لیسیدن اشیا و افراد را بسیار دوست داشته باشند
• دوست داشتن مزه های ترکیبی مانند ترش و شیرین
• برگرداندن غذای قورت داده شده و خوردن مجدد اون

راهکارهایی برای کمک به درمان اختلالات حس چشایی

• آدامس جویدن
• استفاده از مسواک ارتعاشی
• نوشیدن با کمک نی
• دمیدن حباب ها
• سوت زدن یک آهنگ یا آهنگ مورد علاقه
• فوت کردن شمع ها
• در طول روز از میان وعده‌هایی استفاده کنید که ترد، جویدنی یا مقاومت‌کننده باشند. گرانولا، چوب شور، هویج، تافی، آدامس، یا نوشیدن مایعات غلیظ مانند اسموتی، ماست یا سس سیب با نی
• در طول روز به طور مرتب از یک بطری آب با نی استفاده کنید.
• از وسایلی استفاده کنید یا بازی هایی را انجام دهید که نیاز باشد کودک شما هوا را به زور از دهان خود خارج کند. سوت، دمیدن حباب ها، بادکردن بادکنک ها، استفاده از نی برای دمیدن توپ پنبه ای روی میز، استفاده از نی برای دمیدن حباب ها در نوشیدنی
• آدامس یا آب نبات های سفت با طعم های شیرین یا ترش را امتحان کنید. مکیدن بستنی یا آب نبات چوبی نیز یک استراتژی عالی است. (برای کودکانی که کم حسی دارند)

حس بویایی

نوبتی هم که باشه میرسیم به حس مهم بویایی. گیرنده های حسی در بینی، اطلاعات مربوط به بوهای اطراف ما رو دریافت می کنند و این اطلاعات رو در امتداد کانالی از اعصاب منتقل می کنند که در نهایت به مغز میرسه. در انسان، سیستم بویایی می‌تونه بین هزاران بو مختلف تمایز قائل بشه و به ما کمک میکنه تشخیص بدیم که آیا بوها خطرناک، قوی، ضعیف، لذت‌بخش یا بد هستند. جالب اینجاست که سیستم بویایی فقط به پردازش چیزهایی که ما بو می کنیم نمیپردازه بلکه ارتباط نزدیکی با سیستم لیمبیک ما داره، بخشی از سیستم عصبی ما که مسئول احساسات و حافظه است. به همین دلیل هست که بوی برگها در پاییز میتونه فوراً حس «اولین روز مدرسه» رو به ما بده، حتی اگر سال هاست که دانش آموز نیستیم! سیستم بویایی با حس چشایی هم مرتبطه و به تشخیص طعمی که در غذا می چشیم کمک میکنه. به همین دلیل به نظر میرسه که وقتی سرماخوردگی شدید داریم هیچ چیز مزه خوبی نداره.

یک سیستم بویایی سالم

کودکی با سیستم بویایی سالم میتونه بوی غذاها و سایر بوها رو در محیط تحمل کنه. او حتی می تونه بوهای نامطبوع رو (در حد طبیعی) بدون واکنش شدید تحمل کنه. یک سیستم بویایی کارآمد به کودک کمک میکنه تا تفاوت بین بوهای "خوب" - اونهایی که بی خطر، خوشایند یا مرتبط با احساسات مثبت هستند - و بوهای "بد" - بوی خطرناک، ناخوشایند یا یادآور تجربیات منفی رو درک کنه.

سیستم بویایی که دارای مشکل هست

همانند سیستم‌های حسی دهان، دهلیزی، حس عمقی، شنوایی، بچشایی و بینایی، سیستم بویایی هم می‌تونه در مشکلات پردازش حسی نقش داشته باشه. کودکانی که مشکلات پردازش حسی دارند ممکن نسبت به بوها بیش از حد حساس( بیش حسی بویایی) باشند. اونها ممکن هنگام مواجهه با بوهایی که برای اکثر مردم ناخوشایند یا حتی قابل توجه نیستند، واکنش بسیار شدید نشان داده یا حتی استفراغ کنند. ممکن بوهایی رو که بیشتر مردم حتی متوجه اون نمیشن (مثلا بوی پاک کننده ای که روی میز استفاده میشه یا بوی صابونی که برای شستن دست های خود استفاده میکنند) متوجه شوند و حواسشون پرت بشه. کودکان مبتلا به حساسیت بیش از حد بویایی، در هنگام غذا خوردن، هم با بوی غذا در بشقاب خود و هم با چشیدن طعم غذا دچار مشکل میشن. این افراد با بوهایی که بیشتر ما با خاطرات خوش یا تجربیات خوب مرتبط می‌کنیم، لذت نمی‌برند، مانند بوییدن شیرینی‌های شکلاتی که در فر پخته میشه. بعضی از کودکان حساسیتشون نسبت به بوها پایین تر از حد استاندارد هست ( کم حسی بویایی ). به نظر میرسه که این قبیل بچه ها اکثر اوقات هوس بوی خاصی رو دارند، اغلب اقلام غیر خوراکی رو به بینی خود نزدیک می کنند تا اونها رو بو کنند (مانند مداد رنگی، اسباب بازی و غیره). این کودکان ممکن درک درستی از بوی "ایمن" در مقابل "خطرناک" نداشته باشند، که می تونه منجر به بروز مسائل خطرناک بشه (مثلاً جذب بوهای قوی مانند مواد شیمیایی تمیزکننده). پس بیاید اینجوری دسته بندی کنیم:

علائم مشکلات در پردازش اطلاعات حس بویایی

افرادی که بویایی بیش از حد حساس دارند ممکن :

• نسبت به بوهایی که دیگران ممکن متوجه اون نشوند واکنش‌های شدید دارند
• نسبت به مواد یا اشیاء معطر (مانند عطر، خوراکی یا حتی افراد) بیزارند

در حالی که افراد با بویایی کمتر حساس ممکن :

• به بوهای قوی توجهی نداشته باشند
• نیاز دارند به بوییدن یا لیسیدن خود، افراد دیگر یا اشیاء
• نیاز شدید به بوییدن اشیا

راهکارهایی برای برطرف کردن مشکلات حس بویایی

• بوهای قوی تر (مانند لیمو، نعناع) معمولاً با رفتارهای هوشیارتر همراه است
• بوهای ملایم تر (مانند اسطوخودوس، گل رز) معمولاً با رفتار آرام تر همراه است
• یکی از این فعالیت های سرگرم کننده بویایی را با بچه هایتان امتحان کنید
• آشپزی با بچه ها راهی عالی برای آزمایش بوهای مختلف است
• یکی از محصولات سرگرم کننده زیر را برای تحریک حس بویایی امتحان کنید (برای افرادی که کم حسی بویایی دارند): خمیرهای بازی معطر،اسباب بازی های معطر،حباب های معطر،برچسب های معطر

تشخیص به موقع و انجام تمرینات مناسب زیر نظر متخصصین حرفه ای در جهت رفع مشکلات عدم یکپارچگی حسی در کودکان و نوجوانان می تواند مسیر یادگیری، رشد و موفقیت آنها را هموار سازد. آکادمی بین المللی درخت سپید در کنار والدین و فرزندان عزیزمان است تا با استفاده از بروزترین متدهای علمی و تکنولوژی مسیر رشد پیشرفت و موفقیت را برای فرزندانمان هموار سازد.

در مقاله های بعد در مورد درگاه های حسی و روش های تقویت اونها بیشتر براتون خواهیم گفت. با ما همراه باشید