انتقام نئاندرتال!

افسردگی، اعتیاد، آلرژی، سرطان پوست و... میراث ژنتیکی خویشاوندان نئاندرتال ما

دانشمندان دانشگاه واشینگتن و دانشگاه وندربیلت می‌گویند بعضی از بیماری‌های انسان مدرن مثل ناراحتی پوستی، اعتیاد به تنباکو، افسردگی درازمدت، حمله‌ی قلبی، چاقی مفرط، دیابت نوع دوم، کرون، لوپوس، سیروز صفراوی و... ارتباط زیادی با DNA به ارث برده از اجداد نئاندرتال او دارند.

حدود ۵۰ هزار سال پیش، انسان‌های‌ مدرن پس از مهاجرت از آفریقا به اروپا و آسیا با انسان‌های نئاندرتال مواجه شده و با آن‌ها زادوولد کردند. مدت‌هاست دانشمندان بر این باور هستند که ژن به ارث رسیده از این پیوندها بر صحت و سلامت ما تأثیرگذار هستند.

البته ژن‌ نئاندرتال‌ها مزایایی هم دارند. آن مقدار که از ژن نئاندرتال‌ها در ما باقی‌مانده، باعث ایجاد شماری از بیماری‌هاست، البته بعضی از آن‌ها هم باعث کاهش بیماری می‌شوند؛ مثلاً ژن نئاندرتال‌ها هم باعث افزایش و هم باعث کاهش بیماری کرون، نوعی بیماری التهابی دستگاه گوارش، می‌شود.

«سوانته پابو»، یک فسیل‌شناس در «موسسه‌ی مردم‌شناسی فرگشتی مکس پلانک» در آلمان می‌گوید: «این گونه‌های مختلف ژن گاهی اوقات از ابتلا به بیماری جلوگیری می‌کنند و در بعضی موارد هم منجر به بروز بعضی بیماری‌ها می‌شوند.» در دو پژوهش جدید هم که ماه گذشته انجام شده بود، محققان سه گونه‌ی ژن باستانی را شناسایی کردند که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کرد.

احتمالاً اکثر ژن‌های باستانی که اکنون در انسان‌ امروزی یافت می‌شود، در دوران پیش از تاریخ بسیار سودمند بودند؛ اما حالا به خاطر محیط‌زیست و سبک زندگی متفاوت، بعضی از این ژن‌ها منجر به بعضی از بیماری‌ها می‌شوند.

پابو می‌گوید: «ژنتیک انسان‌های نئاندرتال بسیار بیشتر از آنچه قبلاً فکر می‌کردم، بر فیزیولوژی انسان مدرن تأثیر دارند.» به‌طور میانگین، اروپایی‌ها و آسیایی‌ها حدود ۱٫۵ درصد ژنوم‌هایشان را از اجداد باستانی نئاندرتال گرفته‌اند. اکثر آفریقایی‌ها این DNA باستانی را ندارند، چراکه زادوولد میان انسان‌های مدرن و نئاندرتال خارج از آفریقا و در اروپا و آسیا اتفاق افتاده است!

به‌عنوان‌مثال، گونه‌ی خاصی از این ژن‌ها خون را چسبناک‌تر کرده و انعقادپذیری آن را افزایش می‌دهد. این انعقادپذیری سریع برای انسان نئاندرتال دوران باستان بسیار مفید بود و اهمیتی به اندازه مرگ و زندگی داشت. چراکه نئاندرتال‌ها برای تغذیه، جانوران خطرناک را شکار می‌کردند و احتمال جراحت آن‌ها بالا بود. لختگی سریع خون می‌توانست از خونریزی بیش از حد آن‌ها جلوگیری کند. البته این ویژگی در انسان امروزی احتمال لختگی خون و سکته‌های قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.

محققان همچنین چند ژن نئاندرتال پیدا کردند که به ناراحتی‌های عصبی مثل افسردگی مرتبط هستند.

گونه‌های دیگری به زخم‌های پوستی پیشاسرطانی مرتبط بودند. کاپرا حدس می‌زند که ویژگی‌های شیمیایی مغز انسان‌های نئاندرتال و واکنش پوست آن‌ها به نور خورشید، متناسب با شرایط نور محیط‌زیست و سبک زندگی اروپای پیشاتاریخ بود. حالا که اکثر انسان‌ها در معرض نور مصنوعی قرار دارند، این گونه‌های ژن ممکن است مضر باشند.

دیگر اشکال مختلف ژن، مسئول انتقال ویتامین B1 هستند، این ویتامین کربوهیدرات را در سلول‌های شکم می‌سوزاند. رژیم غذایی نئاندرتال‌ها سرشار از گوشت و آجیل بود، بنابراین تیامین زیادی دریافت می‌کردند؛ اما انسان‌های امروزی از غذاهای فرآوری شده تغذیه می‌کنند، بنابراین تیامین کافی به بدن آن‌ها وارد نمی‌شود. به‌این‌ترتیب، بر اساس گفته‌های کاپرا، ژن انسان‌های نئاندرتال، مردمان مدرن امروزی را مستعد سوءتغذیه می‌کند.

در این پژوهش همچنین ژن‌هایی مرتبط با بی‌اختیاری، درد مثانه و اختلالات مجاری ادراری آشکار شدند.

این بررسی نشان داد ژن‌های نئاندرتال‌ها در بیماری‌های «خودایمنی» نقش دارند و همچنین ژن (آلل) اعتیاد به سیگار به‌ویژه در اروپایی‌ها هم از نئاندرتال ها به ما به ارث رسیده است. البته این به آن معنا نیست که نئاندرتال‌ها در غارها مشغول دود و دم بوده‌اند! بلکه نشان می‌دهد این ژن احتمالاً کارکردهای مختلفی دارد و یکی از تأثیرات آن ترک سیگار را دشوار می‌کند.

البته میراث نئاندرتال‌ها همیشه هم برای سلامتی مضر نیست. دو مقاله که ماه گذشته منتشر شده بودند، نشان می‌دادند که سه ژن باستانی دستگاه ایمنی بدن را در مقابل قارچ‌ها، انگل‌ها و باکتری‌ها مقاوم می‌کنند. بر اساس گفته‌ی یکی از ژنتیک‌شناسان جمعیتی در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه، هر سه ژن در راستای فرگشت و انتخاب طبیعی برای بدن اروپایی‌ها و آسیایی‌ها انتخاب شده‌اند. این سه ژن با هماهنگی یکدیگر، گیرنده‌های سطح سلول‌های سفید را کنترل می‌کنند و قدرت دستگاه ایمنی بدن را افزایش می‌دهند.

چنین نمونه‌هایی نشان می‌دهد که با ورود انسان‌ها به محیط‌های جدید که عوامل بیماری‌زای جدیدی داشتند، آن‌ها ژن‌های سودمند را از دیگر انسان‌تباران به ارث گرفتند. انسان‌های نئاندرتال حداقل ۲۰۰ هزار سال زمان داشتند تا خودشان را با شرایط زندگی در خاورمیانه و اروپا وفق دهند.

البته، اگرچه این دستگاه‌ ایمنی قوی برای مردمی که در شرایط نامناسبی زندگی می‌کنند، مفید است، اما ژن‌های تقویت‌کننده‌ی سیستم امینی می‌توانند در مردمان اروپا و آمریکای شمالی تأثیرات زیان‌بار داشته باشند. چراکه در این مناطق انگل‌های کمتری وجود دارد. محققان پی برده‌اند که این ژن‌ها انسان امروزی را مستعد آلرژی‌های گوناگون می‌کند. وقتی‌که واکنش دستگاه ایمنی بهتر می‌شود، می‌تواند احتمال بروز بیماری خودایمنی، ورم و آلرژی را افزایش دهد.

تأثیر دقیق این ژن‌ها بر خود نئاندرتال‌ها مشخص نیست. این یافته‌ها به این معنی نیست که نئاندرتال‌ها افسرده بودند یا سرطان پوست می‌گرفتند.

سریرام سانکارارامان یکی از محققانی که بر روی ژن نئاندرتال‌ها تحقیق کرده به بی‌بی‌سی گفت مناطقی در ژنوم انسان‌های امروزی وجود دارد که کاملاً عاری از ژن‌های نئاندرتال‌هاست چون انتخاب طبیعی باعث حذف ژن‌های مضر و بد شده است.

این مناطق عاری از ژن نئاندرتال‌ها به‌ویژه در ژن‌های تولید اسپرم و در ژن‌های کروموزومX (کروموزوم مؤنث) دیده می‌شوند. به‌این‌ترتیب شاید بتوان به این نتیجه رسید که باروری فرزندان «انسان-نئاندرتال» کم بوده است، درست مثل حیوانات گونه‌های نزدیک که با هم جفت‌گیری می‌کنند.

همچنین داشتن دی‌ان‌ای نئاندرتال در ژنوم، به‌طور قابل‌توجهی خطر انعقاد خون بیش‌ازحد را افزایش می‌دهد. اگرچه این ویژگی باعث ترمیم سریع زخم‌های انسان‌های اولیه می‌شده و از عفونت جلوگیری می‌کرده، اما در حال حاضر می‌تواند خطر ابتلا به سکته مغزی، لخته شدن خون و عوارض دوران بارداری را افزایش دهد. دی‌ان ای نئاندرتال همچنین بر رنگ پوست و رنگ مو تأثیر گذاشته و سبب کک‌ومک و حتی زگیل و پینه می‌شود.

دانشمندان البته هنوز نمی‌توانند به این سؤال جواب بدهند که آیا ژن‌های بیماری‌زای نئاندرتال‌ها در خود آن‌ها هم باعث این بیماری‌ها می‌شده یا جهش ژنتیکی باعث بیماری‌زا شدن این ژن‌ها برای ما شده است.

نئاندرتال ها سی هزار سال پیش منقرض شدند اما دقیقاً روشن نیست چرا!

برخی معتقدند این شاید نخستین نسل‌کشی تاریخ بوده و هوموساپینس‌ها پسرعموهای نئاندرتال خود را قتل‌عام کرده‌اند.

برخی دیگر نیز دلایل دیگری از جمله آب‌وهوا یا بیماری را دلیل محو شدن نئاندرتال ها از صحنه روزگار می‌دانند اما به‌هرحال نئاندرتال‌‍‌ها هنوز در ما حضور دارند و با ما زندگی می‌کنند و بر زندگی ما تأثیر می‌گذارند و شاید هم انتقام خون اجدادشان را می‌گیرند!