آثار تاریخی و گردشگری شهر زواره

معرفی شهر زواره

زواره شهری در حاشیه جنوبی دشت کویر ایران از توابع شهرستان اردستان در استان اصفهان است ، شهر زواره در فاصله 10 کیلومتری شهر اردستان و در همسایگی کویر مرکزی ایران واقع شده است ، این شهر قدمتی کهن و باستانی دارد و نامش را از زواره برادر رستم گرفته‌اند. از قرن چهارم با عنوان مدینه السادات نامیده شد و در طی قرون گذشته تاریخ‌دانان بسیاری در آثار خود به نام زواره و شخصیت‌های برجسته آن پرداخته‌اند .

کویر دق سرخ زواره

کویر دق سرخ وسعتی به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض ۲۰ کیلومتر را در شمال شرقی شهر زواره از آن خود کرده است. با کوه‌هایی کم ارتفاع در کنار جنگل‌های تاغ که از کویر مرکزی ایران جدا شده است. یکی از جاذبه‌های این کویر هم تپه شنی بزرگی است که تقریباً در مرکز این کویر قرار دارد و آشیانه عقاب‌های منطقه است. جایی که در میان بیشتر کویرنوردان به آشیانه عقاب معروف شده است. جالب است به شما بگویم در این کویر معادن نمک، طلا و سرب وجود دارد و احتمالاً نفت نیز در آن پیدا می‌شود.

یک لایه نمک با ضخامت متغیر سطح کویر را پوشانده است. شب‌ها روشنایی مهتاب بر این دشت نمک می‌تابد و بلورهای نمک نور را بازتاب می‌دهند. این پدیده سطح کویر را به شکل چشم‌نوازی درخشان می‌کند و مانند آینه‌ای خرد شده در هر گوشه کویر پراکنده است. از این روست که کویر دق سرخ مأوای کمپ زنان و علاقمندان به کمپینگ در کویر است.

علاوه بر این زمین‌ها، چندضلعی‌های نمکی حاشیه کویر شکل دیگری است که چشم‌اندازی دیدنی دارد و گاهی ارتفاع آن‌ها تا ۱۵ سانتی‌متر هم می‌رسد. در محدوده میانی کویر به دلیل نمک فوق‌العاده‌ زیادی که دارد، حتی گیاهان نمک‌دوست نیز به چشم نمی‌خورند.

په‌های ماسه‌ای مهم‌ترین اشکال این منطقه را تشکیل می‌دهند و به‌ صورت آشکاری جهت حرکت باد را نشان می‌دهد و چند ضلعی‌های نمکی کاسه‌ای و گنبدی شکل آن از دیگر شگفتی‌های این منطقه است که ارتفاع آن گاهی تا ۱۵ سانتی‌متر می‌رسد. در جایی هم سطح کویر شبیه زمین شخم زده و یا به اصطلاح گل کلمی است و آن زمانی است که کویر تا حدودی رطوبت خود را از دست می‌دهد.

شوره زار‌(دریاچه نمک) دق سرخ بعد از جنگل‌های تاغ منطقه قرار دارد که در فصول پر بارش- البته اگر بارشی در کار باشد- به صورت موقتی به دریاچه‌ای تبدیل شده و در فصول گرم کاملا خشک است که این تاغزارها مکان مناسبی برای عکاسان حیات وحش محسوب می‌شود و شغال، روباه، پایکا، چکاوک کاکلی، جغد، باز در آن روزگار می‌گذرانند.

برای رسیدن به کویر دق سرخ زواره فقط کافی است از اردستان به سمت زواره و روستای کریم‌آباد حرکت کنید، کویرپیمایی از روستای کریم آباد زواره به طرف شرق شروع می‌شود. مرکز کویر تا روستای کریم آباد حدود 20 کیلومتر فاصله دارد. برای دیدن تمام طول و عرض این کویر زیبا و بی نظیر باید به سمت روستای جهان آباد حرکت کرد.

آسیاب ششم( آسیاب خان )

از کیلومتر ۵ ‌جاده ‌اردستان به زواره در سمت راست تا ورودی شهر زواره تعدادی ساختمان قدیمی مخروبه به چشم می خورد که آسیاب‌های آبی زواره است که در گذشته نه چندان دور 6 آسیاب در آنجا مشغول بکار بوده‌اند. امروزه متاسفانه 5 آسیاب تقریبا مخروبه شده‌اند‌ و اولین آسیاب از سمت اردستان ‌آسیاب ششم که به آسیاب خان معروف است و خوشبختانه حدود 80 درصد بنا سالم بوده و قابل مرمت می‌باشد.

ویژگی خاص این آسیاب‌ها این است که حتما باید درکنار جوی آب دایمی، احداث می‌شده، از این رو بهترین مکان کنار جوی آب قنات‌ها و چشمه‌های دائمی است. ‌آسیاب‌های آبی زواره نیز در کنار جوی آب قنات شهر احداث شده است.

بطور کلی این آسیاب آبی زواره از 2 قسمت اصلی تشکیل شده است.

در بخش تنوره استوانه‌ای با عمق حدودا 4 تا 5متردر داخل زمین از جنس ساروج ساخته شده است. آب از جوی فرعی قنات به تنوره وارد می‌شده ‌و آب اضافی پس ازسرریز به جوی برمی‌گشته است. در انتهای تنوره سوراخی وجود دارد که آب با فشار ازآن خارج می‌شده و‌به پره‌های چوبی (مانند توربین) که درسنگ آسیاب تعبیه شده بود، اصابت کرده وسنگ را بطورافقی می‌چرخانده است.

ساختمان اصلی آسیابه‌ای آبی زواره شامل باغچه - سردر- اتاق نگهداری گندم و آرد - اتاق هیزم (هیمه) - اتاق‌های نگه داری طیور یا بعضا دام، اتاق استراحت و نشیمنگاه و...است.

یکی دیگراز اتاق‌ها مطبخ آسیاب است که در آن تنوری بوده که با دسترس بودن آرد گندم و هیزم‌، هموار نان تازه در آسیاب‌ها پخت می‌شده است. ‌آسیابان‌های قدیم ‌بعد از مدرن و برقی شدن شدن آسیاب‌ها به شغل نانوایی روی آوردند و پیدایش اولیه این حرفه ریشه در آسیاب‌های آبی دارد.مهمتر از همه، اتاق بزرگی که انتهای آسیاب و رو بروی درب در گودترین جا قرار دارد که به صفه سنگ معروف است. در این صفه دلو چوبی مخروطی شکلی که گندم داخل آن می‌ریختند و نیز سنگ‌ها و اهرم‌های چوبی نگه دارنده سنگ و آلات اصلی خرد کردن گندم وجود داشته است. امروزه در آسیاب خان زواره سنگ‌هایی وجود دارد و قابل مشاهده است.

مسجد جامع زواره

مسجد جامع (جمعه) زواره در دوران سلجوقی ساخته شده که اولین مسجدی که اساساً با طرح چهار ایوانه ساخته شده‌است . این مسجد در کوچه‌ی پامنار این شهر واقع شده و تاریخ کهنی در خشت‌ خشت آن نهته است. کار ساخت آن در سال ۵۳۰ هجری قمری پایان یافت. اما محراب مسجد جامع زواره که از زیباترین بخش‌های این بنا است، در سال ۵۵۱ هجری قمری ساخته شد.این مسجد یکی از مهمترین آثار تاریخی و جاذبه گردشگری استان اصفهان است پس با همراه شوید تا با این مسجد تاریخی و زیبا بیشتر آشنا شوید.

مساحت این مسجد حدود ۱۲۰۰ متر مربع است و با مصالحی همچون آجر، سنگ، گچ و خاک ساخته شده و طرح آن مستطیلی شکل است و نقشه‌ی چهار ایوانی دارد. از بخش‌های مختلف این مسجد می‌توان به صحن چهارگوش، ایوان‌های چهارگانه، گنبدخانه، شبستان، رواق، سردر، مناره، محراب، گچ‌بری‌ها و کتیبه‌های زیبا اشاره کرد. مسجد جامع زواره اولین مسجدی است که با طرح چهار ایوانه ساخته شده‌ است.

ورودی‌های مسجد زواره در ضلع شرقی و غربی، با آجرکاری و طاق‌نماهای زیبا زینت داده شده است. این روردی‌ها شما را به سمت فضایی طاق‌دار هدایت می‌کند که از آنجا می‌توانید وارد صحن مسجد شوید. صحن مسجد زواره در چهار طرف ایوان و دهانه‌های طاق‌دار دارد و کف آن با آجر و سنگ پوشیده شده است. کتیبه‌ای که تاریخ ساختمان این مسجد در آن نگاشته شده، بر خلاف دیگر مساجد، در قسمت بالای نمای رو به صحن قرار دارد و به خط کوفی بسیار ساده و با آجر تراش و به صورت سرتاسری نوشته شده است.

کتیبهای که تاریخ ساختمان مسجد جامع زواره را به دست می‌دهد، بر خلاف معمول در قسمت بالای نمای رو به صحن قرار گرفته‌است. این کتیبه که به خطّ کوفی بسیار ساده نوشته شده و با آجر تراشیده ساخته شده‌است، با کتیبه‌های قرون پنجم و ششم موجود در بسیاری از بناهای اصفهان و اطراف آن شباهت کامل دارد. پس از بسم الله آیة ۱۸ از سورة ۹ خوانده می‌شود و سپس متن تاریخی آغاز شده که متأسفانه از غالب کلمات جز قطعات ناقصی بر جای نمانده‌است. به همین سبب قرائت آن بسیار مشکل است و تنها می‌توان کلمات زیر را در آن بازیافت:

أمر ببناء… الفقیر الی رحمه الله… احمد… ثلثین و خمس مائه.

کتیبه‌ای که در قسمت گردن گنبد شبستان محراب را دور می‌زند، از گچ ساخته شده؛ حروف آن که به خطّ کوفی مزیّن به گل‌ها و برگ‌هاست، بر زمینه‌ای از نقوش اسلیمی بسیار چشمگیر حک شده‌است. این بخش از تزیینات به شدّت صدمه دیده و ضایع شده‌است. از آنچه باقی مانده می‌توان دریافت که کتیبه شامل آیات ۱۸۷ و ۱۸۸ از سورة ۳ بوده و پس از آن متن تاریخی کتیبه آمده که ظاهراً حاوی تاریخ بوده‌است، ولی با وضع موجود چیزی از آن کشف نمی‌شود.

محراب که در وضعیّتی عالی حفظ شده، حاوی کتیبه‌ای است به خطّ کوفی به همراه دو کتیبة دیگر به خطّ نسخ. قسمت بالای کتیبة خارجی شامل آیة ۵۲ از سوره ۷ است. یکی از دو کتیبه‌ای که به خطّ نسخ است، همان آیه‌ای که در کتیبة صحن آمده یعنی آیة ۱۸ از سوره ۹ را تکرار کرده‌است و کتیبة سوّم آیات ۱۸۷ و ۱۸۸ از سورهٔ ۳ یعنی همان آیاتی را که کتیبة نواری شکل گردن گنبد را آذین کرده‌اند، عرضه می‌دارد.