مهارت تشخیص اخبار جعلی، لزوم عصر رسانه

اخبار جعلی که به نام‌های فیک‌ نیوز، اخبار زرد و غیره هم آن را می‌شناسند، نوعی از اخبار متشکل از اطلاعات نادرست و گاهاً با هدف کلاهبرداری، اخاذی و تسویه‌های سیاسی/شخصی است که از طریق رسانه‌های خبری سنتی (روزنامه‌ها و مجله‌ها) یا شبکه‌های اجتماعی آنلاین پخش می‌شود.
امروزه وجود شبکه‌های اجتماعی، کاتالیزور سرعت پخش این نوع اخبار شده‌‌ است. هرچند هم که اغلب این اخبار در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود؛ اما گه‌گاه راه خود را به رسانه‌های رسمی و پرنفوذ نیز پیدا می‌کند.

با وجود تاکید سفت و سخت موتور جستجوگر گوگل بر نمایش درست‌ترین و مرتبط‌ترین محتواها و وجود گزینه‌های ریپورت و اسپم در شبکه‌های اجتماعی، همچنان گروه‌های زیادی از افراد تحت تأثیر این اخبار قرار می‌گیرند.

به عنوان مثال در اخبار مربوط به سیل شیراز در بهار سال ۹۸، تصویر شماره‌ی ۱ به عنوان یکی از عکس‌های این واقعه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد. در حالیکه این عکس در سال ۲۰۰۹ هنگام سیل در شهر جده گرفته شده (تصویر شماره ۲) و ماشین‌های درون عکس اصلا ایرانی نیستند.

میزان و نحوه‌ی تأثیر پخش شدن این عکس موضوع بحث در این نوشتار نیست؛ اما باید توجه داشت یکی از ترفندهای به چشم آمدن این نوع اخبار و ایجاد اغراق و احساسات لحظه‌ای، استفاده از عکس‌ها و ویدیوهای وقایع دیگر است.

اگر جزو کسانی هستید که دانستن حقیقت تلخ را به دروغ شیرین ترجیح می‌دهید، نکات زیر می‌تواند به تشخیص اخبار جعلی در هنگام بمباران اطلاعاتی، کمک کند.

• اعتبار ناشر (منبع) را چک کنید. اگر منبع یک وب‌سایت است حتما به URL و امنیت آن (SSL) توجه کنید. به طور مثال abcnews.com.co، مورد اطمینان نیست و سواستفاده از رسانه‌ی abcnews.com را شاهد هستیم.
• در مورد کانال‌های تلگرام یا صفحات اینستاگرام، عقبه‌ی ادمین و محتوای دیگر را چک کنید. اگر تعداد زیادی از دوستان و آشنایان شما هم این رسانه‌ها را دنبال می‌کنند، باز دلیلی ندارد شما به این رسانه‌ها اعتماد کنید.
• شما می‌توانید عکس‌های موجود در فضای آنلاین را در گوگل جستجو کنید و مطمئن شوید که مربوط به وقایع دیگر نمی‌شود (تصویر شماره‌ی ۳)

• همیشه به غیر از عنوان خبر، متن خبر را نیز با دقت بخوانید. خیلی از افراد برای جلب توجه بیشتر، در تیتر خبر اغراق می‌کنند و یا حتی دروغ می‌گویند.
• خبر را از چند منبع معتبر راست‌آزمایی کنید. در دنیای امروز می‌توان یک خبر را از زوایا و تفاسیر مختلف دریافت کرد. بهتر است اخبار را تنها از رسانه‌های یک جبهه دنبال نکنید. همچنین مطمئن شوید برای اهداف خاص، اخبار قدیمی را دوباره منتشر نکرده باشند.
• از متخصصین بپرسید. اگر اهل رسانه هستید یا این نوع اخبار بر روی شما تأثیرگذار هستند؛ شاید بهتر باشد در مورد راستی‌آزمایی و نوع شیوع این اخبار مشورت بگیرید.
  برای نمونه پلتفرم زلکا با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی شاخص‌های مختلف برای هر رسانه و کاربر در شبکه‌های اجتماعی را اندازه‌گیری و ضریب نفوذ هر کدام را محاسبه می‌کند؛ با این امکان می‌توان اخبار منتشر شده توسط منابع مختلف را با اطمینان بیشتر راستی آزمایی کرد.

در نهایت افزایش سواد رسانه‌ای جامعه برای تک‌تک افراد آن جامعه مفید خواهد بود و تشخیص خبر جعلی می‌تواند قدم اول برای بهبود سواد رسانه‌ای جامعه باشد. بنابراین نه تنها خود این مهارت را تمرین کنید، بلکه اطرافیان را نیز مطلع و آموزش دهید.