کنجکاوی های من : گیاه تراریخته چیست ؟ و آیا مصرف آن برای سلامت انسان مضر است؟

مقدمه

افزایش جمعیت کره زمین و کاهش منابع آبی و عدم تناسب میان سطح زیر کشت محصولات کشاورزی و جمعیت کشورها، منجر به این شد که بشر به فکر راهکارهای جدیدی برای افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی، بیفتد. در دهه 1970 میلادی دانشمندان در تلاش بودند تا با تولید محصولات کشاورزی مقاوم به آفات و تنش‌های زیستی، میزان تولید محصولات کشاورزی را بالا ببرند و از همان زمان‌ها بود که با ادعای افزایش بازدهی در تولید ، تولید و کشت محصولات تراریخته در جهان آغاز شد.

گیاه تراریخت چیست؟

گیاه تراریخت به گیاهی گفته می‌شود که یک یا چند ژن محدود را از گونه‌های دیگری به‌جز خزانه ژنتیکی آن گیاه از طریق روش‌های مدرن ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک دریافت کرده باشد.

برای مثال، انتقال ژن یک حیوان مقاوم به سرما به میوه گوجه‌ فرنگی، تحت شرایطی ، سبب مقاومت گوجه دستکاری شده (تراریخته) نسبت به سرما خواهد شد؛ یا انتقال یک ژن مقاوم نسبت به سم، یا انواع ژنهایی که خواص بیشمار دیگری را منتقل می‌کنند.

خطرناکترین مسئله درباره محصولات تراریخته، عدم‌ شناسایی و یا پنهان کردن عوارض، به‌ دلیل مقاصد سازمان ‌های تجاری و سیاسی جهان و احتمال بروز عوارض بسیار شدید و غیرقابل بازگشت طی طولانی مدت ، در نسل های بعدی کشورهای هدف(که کشورهای جهان سوم و در حال توسعه می باشند) است.

چرا گیاهان تراریخته تولید می‌شوند؟

کاشت گیاهانی که به بیماری‌ها و آفات و حشرات مقاوم هستند تولید را در واحد سطح افزایش داده و بخشی مهمی از کمبود جهانی به مواد غذایی را رفع خواهد کرد.
با استفاده از این تکنولوژی می‌توان گیاهان خوراکی را به سمومی که بر علیه گیاهان هرز استفاده می‌شوند مقاوم کرد، هزینه‌های تولید را کاهش داد و تولید مواد غذایی را افزایش.
دستکاری ژنتیکی گیاهان این امکان را فراهم می‌کند که آنها را در شرایط نامساعد محیطی (خشکسالی، سرما و سیل) و همچنین زمین‌هایی که چندان برای کشاورزی مناسب نیستند (شوره زارها) پرورش داد.
با دستکاری ژنتیکی می‌توان مواد غذایی را بشکلی تولید کرد که حاوی مواد مغذی مناسب و لازم باشند (انواع اسید آمینه و پروتئین و ویتامین‌های ضروری. این علاوه بر رفع کمبود مواد غذایی، به بهبود سلامت نیز کمک کنند.
دستکاری ژنتیکی این امکان را فراهم می‌کند که مواد آلرژی زا را در مواد غذایی گیاهی و یا حیوانی کاهش داد.
دستکاری ژنتیکی با افزایش زمان بهره‌وری و تازه ماندن مواد غذایی، طعم و کیفیت را بهتر می‌کند.
دستکاری ژنتیکی گیاهان حتی می‌تواند در تولید واکسن بیماری‌ها (مانند وبا و حتی ایدز) مفید و سودمند باشد.

آیا خوردن محصولات تراریخته برای انسان ضرردارد؟

شواهدی در دست نیست که خوردن این محصولات بر سلامت انسان لطمه می‌زند. این بزرگترین استدلال موافقان است. مخالفان اما این استدلال را کافی نمی‌دانند. آنها می‌گویند با توجه به اینکه تقریبا حدود بیست سال است ، که این محصولات در سطح تجاری کاشته شده‌اند، تحقیقات آنقدر طولانی نبوده که از تاثیرات این محصولات در دراز مدت بر سلامت انسان آگاه شویم ، ددت و پی‌سی‌بی و تالیدومید و برخی دیگر از متخصصان علم تغذیه این نگرانی را مطرح کرده‌اند که این محصولات ممکن است آلرژی و بیماری‌های سیستم ایمنی ایجاد کند.

محصولات تراریخته در ایران

در ایران تولید آزمایشگاهی برخی از محصولات تراریخته در مراکز علمی و دانشگاهی از حدود بیست و پنج سال قبل آغاز شده‌است. اولین محصول کشاورزی تراریخته، رقمی از برنج است که در برابر کرم ساقه‌خوار برنج Chilo suppressalis مقاومت نشان می‌دهد. محصولات دیگری نظیر سیب‌زمینی و پنبه نیز تولید شده‌اند و در حال طی کردن مراحل نهایی ارزیابی و اخذ مجوز رهاسازی هستند.

چرا برخی افراد به گیاهان تراریخته شک دارند؟

اثرات طولانی مدت ناشناخته: برخی نگران هستند که مصرف طولانی‌مدت محصولات تراریخته ممکن است عوارض جانبی ناشناخته‌ای داشته باشد.

آلرژی: برخی نگران هستند که انتقال ژن‌ها از یک موجود به موجود دیگر ممکن است باعث ایجاد آلرژی در برخی افراد شود.

مقاومت آنتی‌بیوتیکی: در برخی فرآیندهای تولید گیاهان تراریخته از ژن‌های مقاومت به آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود که نگرانی‌هایی در مورد انتقال این ژن‌ها به باکتری‌های بیماری‌زا ایجاد کرده است.

اثرات زیست محیطی: برخی نگران هستند که گیاهان تراریخته ممکن است بر تنوع زیستی و محیط زیست تأثیر منفی بگذارند.

در نهایت، تصمیم‌گیری در مورد مصرف یا عدم مصرف محصولات تراریخته به عهده خود افراد است. اما بهتر است تصمیم خود را بر اساس اطلاعات علمی و معتبر اتخاذ کنیم و نه بر اساس شایعات و اطلاعات نادرست.

نکات مهم:

برچسب‌گذاری: در بسیاری از کشورها، محصولات تراریخته باید برچسب‌گذاری شوند تا مصرف‌کنندگان بتوانند به صورت آگاهانه انتخاب کنند.

تنظیم‌گری: بیشتر کشورها قوانین و مقررات سختگیرانه‌ای برای تولید و عرضه محصولات تراریخته دارند.

تحقیقات مستمر: تحقیقات در زمینه گیاهان تراریخته همچنان ادامه دارد و اطلاعات جدیدی به طور مرتب منتشر می‌شود.

ابوالقاسم کریمی

7/اردیبهشت/1403

ورامین