تکینگی فناوری (Technological Singularity) چیست؟

آیا دنیای ما در نهایت به دست ربات‌ها نابود می‌شود یا می‌توان امید داشت هوش فرابشری منجر به ظهور آرمان شهر قصه‌ها شود؟ تا دنیایی که در آن رایانه‌هایمان عاشق می‌شوند چقدر فاصله زمانی مانده؟

فیلم‌هایی چون نابودگر (Terminator)، پلیس آهنی (RoboCop)‌، او (Her) و ...‌ چقدر برمبنای واقعیت علمی ساخته شده‌اند؟

تکینگی فناوری فرضیه‌ای است که از پیشی‌گیریِ هوش مصنوعی از هوش انسانی سخن می‌گوید. پیش‌بینی که وقوع آن ممکن است پایان تمدن بشری را رقم بزند…

واژه تکینگی از اصطلاح نقطه‌‌ تکین (singular point) در ریاضیات، به معنی نقطه‌ای که تابع در آن خوش‌رفتار نباشد، سرچشمه گرفت و به علوم طبیعی، فناوری و اقتصاد راه یافت. در این نوشته هرجا اصطلاح تکینگی را به کار بردیم، منظورمان تکینگی فناوری است. امروزه ما ری‌کرزویل را با عنوانِ هم‌‌بنیان‌گذارِ «دانشگاه تکینگی» می‌شناسیم؛ اما تاریخ به‌کارگیری واژه تکینگی به این معنا، به نیمه‌های قرن بیستم برمی‌گردد. در دهه ۱۹۵۰ جان فون نویمان، ریاضیدان و دانشمند علوم رایانه، در یادداشتی از نزدیک شدن به تکینگی بنیادی در تاریخ بشر خبر داد که حاصل شتاب پیوسته‌ پیشرفت فناوری بود.

حدود ۱۵ سال از انتشار کتاب «تکینگی نزدیک است: زمانی که انسان از ذات خود فراتر می‌رود» ری‌کرزویل می‌گذرد؛ نویسنده‌ مخترعی که آینده پژوهی‌هایش در حوزه علم و فناوری او را ژول ورن عصر ما کرده است.

پیش‌بینی سقوط اتحادیه جماهیر شوروی با رشد وسایل ارتباطی و شکست قهرمان شطرنج جهان از یک رایانه، از جمله پیش‌بینی‌های او در کتاب «عصر ماشین‌های معنوی» است که به حقیقت پیوستند.

بنابر گفته‌ او، سرعت پیشرفت فناوری به صورت یک تابع نمایی (و نه خطی) است. این رشد نمایی، به معنای دو برابر شدن پیشرفت و نصف شدن هزینه است. در سال ۱۹۶۸ شما با یک دلار می‌توانستید یک ترانزیستور بخرید. حدود ۴۰ سال بعد (در سال ۲۰۰۷)، با همان هزینه می‌توانستید ۵۰۰ میلیون ترانزیستور بخرید!

رایانه‌هایی که زمانی به اندازه یک ساختمان بزرگ جا می‌گرفتند، ظرف کمتر از ۴۰ سال در جیب ما قرار گرفتند (حتی با قدرت پردازش خیلی بیشتر) و شاید کمتر از ۴۰ سال دیگر، در سلول‌های خونی ما باشند. (می‌توانید مقاله‌ «مسئله گراف همیلتنی در یک قاشق آب‌نمک» را در شماره اول نشریه آرایه بخوانید. :) )

این پیشرفت‌ها محدود به دنیای رایانه‌ها نبود. در زیست‌شناسی و پزشکی نیز، داده‌هایی که از مطالعه ساختمان دی‌ان‌ای به‌دست می‌آمدند یا شدت وضوح اسکن‌های مغزی، هر‌سال دو‌ برابر و هزینه تحقیقات برای انجام آن نصف شد.

دو‌ برابر شدن رشد فناوری، ما را به یاد قانون مور می‌اندازد. قانونی که طی این سال‌ها، در شرایط سخت، در زمان جنگ و صلح و حتی در دوران رکود اقتصادی، رشد نمایی خودش را تا حدی حفظ کرده‌ است. سال ۲۰۲۰ را سالِ پایان کارکرد قانون مور پیش‌بینی کرده بودند. البته با پایان الگو‌واره‌ی قانون مور، قرار نیست رشد فناوری به اتمام برسد، بلکه الگو‌واره‌ی جدیدی تعریف می‌شود. (به نظر من شاید الگو‌واره معادل فارسی خوبی برای Paradigm باشد!)

رشد نمایی در حوزه‌هایی چون رایانه‌ها، زیست‌شناسی مولکولی، فناوری نانو، رباتیک و هوش‌ مصنوعی، بر جسم و هوش ما نیز تأثیر گذاشته‌اند. اگرچه اخلاقیات در مورد برخی از این دستاورد‌ها هشدار داده‌است، (می‌توانید در این زمینه کتاب «انسان بی‌نقص» از فیلسوف مشهور «مایکل سندل» را مطالعه کنید.) اما دانش و فناوری به سیر صعودی پیشرفت خود ادامه می‌دهد و انسان امروز، هر روز بیشتر از دیروز، برای وقوع تکینگی از لحاظ جسمی و ذهنی آماده می‌شود.

اگرچه آینده‌پژوهان، بر اساس الگو‌‌واره‌های گذشته، رویداد تکینگی را چیزی بین ۲۰۲۰ تا ۲۱۰۰ پیش‌بینی کرد‌ه‌اند، اما سال ۲۰۲۰، شرایط متفاوتی برای دنیا رقم زد. بنا‌بر نظریه‌ آشوب، تغییری اندک در شرایط اولیه‌ یک سیستم دینامیکی، باعث دگرگونی‌های بسیار در مرحله‌ بعدی می‌شود. (داستان همان پروانه‌ای که بال زدنش در برزیل، در تگزاس گرد‌باد به‌ پا کرد!)

بی‌شک شیوع بیماری که علم را معطوف خود کرد، بی‌نظمی‌های اقتصادی به‌ بار آمده و تغییرات احتمالی در ساختار سیاسی قدرت‌های اول جهان، بر شتاب دانش و فناوری تأثیر خواهد گذاشت. تأثیراتی که ممکن است، زمان رسیدن به نقطه‌ تکینگی را کندتر یا سریع‌تر کند.

اگرچه رسیدن به این نقطه با احتمال نزدیک به یقینی رخ می‌دهد، اما به هرحال پیشی‌گیریِ هوش مصنوعی از هوش بشری موافقان و مخالفان خود را دارد. عده‌ای معتقدند می‌توان هوش فرابشری را به گونه‌ای به کار گرفت که در خدمت انسان‌ها باشد، گروهی هم فکر می‌کنند این پیشی‌گیری صرف نظر از مزیت‌هایش، یک تهدید است.

پ.ن: در این نوشته مفهوم تئوری تکینگی چیست و چرایی وقوع آن از دیدگاه نویسنده مطلب مطرح شد البته اعداد و آمار به کار رفته مستند و برگرفته از وب‌سایت دانشگاه تکینگی است. جهت مطالعه مقالات و اطلاع از آینده‌پژوهی‌های مرتبط با تکینگی فناوری، می‌توانید به این وب‌سایت https://singularityhub.com مراجعه کنید.