ابوالفضل رنجبران از ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة در هنرخوشنویسی می‌گوید:

در خدمت جناب آقای ابوالفضل رنجبران طراح گرافیست و پژوهشگر تاریخ هنر هستیم، و قرار است توسط ایشان

در این مبحث به ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة در هنرخوشنویسی بپردازیم.

جناب آقای رنجبران لطفا مختصری از ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة در هنرخوشنویسی همراه با ارائه منبع بفرمایید؟

ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة در هنرخوشنویسی
اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَجاة (همانا حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است) حدیث نبوی(ص) است که اشاره به جایگاه امام حسین(علیه السلام) در هدایت و نجات انسان‌ها دارد. این روایت، الهام‌بخش مضامین شعری، آثار خوشنویسی،‌ مداحی‌ها، شعارها، نمادهای مذهبی و... بوده است. این روایت، الهام‌بخش هنرمندان آئینی شیعه در عرصه‌های مختلف هنری، از جمله هنر خوشنویسی بوده است. همچنین این روایت در ضریح امام حسین(علیه السلام) قلم‌زنی شده است.

حدیث سفینه را که در منابع شیعه و سنی از پیامبر(ص) نقل شده و اهل‌بیت(علیهم السلام) را همانند کشتی نوح و مایه نجات انسان معرفی می‌کند، مؤید مضمون این روایت می‌دانند. دو نقل از شیخ صدوق نزدیک به مضمون آن وجود دارد که سند آنها به پیامبر اکرم(ص) می‌رسد. وثاقت چند مورد از راویان این نقل‌ها ثابت نشده است امّا نقل این روایت را دلیل بر صحت عقیده آن‌ها دانسته‌اند.

نقل روایت‌گونهٔ «همه اهل بیت(علیه السلام) کشتی نجات هستند، اما کشتی امام حسین(علیه السلام) وسیع‌تر و سریع‌تر است». میان برخی خطبا مشهور است؛ محمد محمدی ری‌شهری این سخنان را برخاسته از تحلیل جعفر شوشتری می‌داند و بر این باور است که این مطلب، ریشه روایی ندارد.

معرفی و اهمیت
اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَّجاة به‌ معنای(همانا حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است) روایتی از پیامبر(ص) است که سید هاشم بحرانی (درگذشت: ۱۱۰۷ق) در کتاب مَدینة المَعاجِز از پیامبر(ص) نقل کرده است.

این روایت، الهام‌بخش هنرمندان آئینی شیعه در عرصه‌های مختلف هنری، از جمله شعر، خوشنویسی، مداحی و نماهنگ بوده است. همچنین این روایت در ضریح امام حسین(علیه السلام) قلم‌زنی شده است.

ستاد فرهنگی اربعین با صدور اطلاعیه‌ای، شعار مراسم اربعین در سال ۱۳۹۹ش را «الحسین سفینة النجاة» اعلام کرد. علت این انتخاب، تأکید بر جایگاه امام حسین(علیه السلام) در جهت برون‌رفت جوامع اسلامی از مشکلاتی همچون بیماری کرونا و استعمارگری آمریکا عنوان شده است. همچنین در رویداد آیینی شهر تهران که در ایام اربعین ۱۴۰۲ش برگزار گردید، یک کشتی به نماد کشتی نجات‌‌بودن امام حسین(علیه السلام) در میدان آزادی تهران نصب شد.

استفاده از این روایت در تابلو‌ نوشته‌های زمان دفاع مقدس توسط رزمندگان اسلام را یکی از موارد نشان‌دهنده پیوند درونی و روحی رزمندگان با اباعبدالله(علیه السلام) و فرهنگ عاشورا دانسته‌اند.

تعبیر «اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَّجاة» را نقل به معنا از روایات دیگر دانسته‌اند که به این شکل در منابع متقدم حدیثی وجود ندارد. با این‌ حال مضمون این حدیث با نقل‌های دیگر هم‌پوشانی دارد.

شیخ صدوق (درگذشت: ۳۸۱ق) در کتاب عیون اخبار الرضا(علیه السلام)روایتی را با همین مضمون از پیامبر نقل کرده است: «... إِنَّ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمَکْتُوبٌ عَنْ یمِینِ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِصْبَاحُ هُدًی وَ سَفِینَةُ نَجَاةٍ...» (همانا حسین بن علی(علیه السلام) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت و کشتی نجات است.) همچنین در کتاب کمال‌الدین آمده است: «... إِنَّ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ فَإِنَّهُ مَکْتُوبٌ عَنْ یمِینِ الْعَرْشِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَةُ نَجَاة...» (همانا حسین بن علی(علیه السلام) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت‌گر و کشتی نجات است.)

برخی منابع شیعی همچون اِعلامً الوَری نوشته شیخ طَبْرِسی (درگذشت: ۵۴۸ق)، الخَرائِج و الجَرائِح اثر قطب راوندی (درگذشت: ۵۷۳ق)،‌ الدُّر النَظیم نگارش یوسف بن حاتَم شامی (درگذشت: ۶۷۶ق)، الصراط المستقیم اثر علی بن محمد نباطی بیاضی (درگذشت: ۸۷۷ق)، اِثبات الهُداة نوشته شیخ حر عاملی (درگذشت: ۱۱۰۴ق)، الاِنصاف اثر سید هاشم بحرانی (درگذشت: ۱۱۰۷ق) و بحار الانوار نگارش علامه مجلسی (درگذشت: ۱۱۱۰ق) این حدیث را از صدوق نقل کرده‌اند.

عباسی زنجانی براین باور است که نقل این روایت نشان‌دهنده عقیده صحیح همه راویان آن است. همچنین مروجی طبسی معتقد است این روایت از نظر سندی مشکل دارد، امّا به دلیل قوت متن، نیازی به بررسی سندی ندارد.

حدیث سفینه
روایتی معروف به حدیث سفینه، در منابع شیعه و اهل‌سنت نقل شده است که پیامبر(ص) اهل‌بیتش را به کشتی نوح تشبیه کرده‌اند؛ هر کس در آن کشتی باشد نجات می‌یابد و هرکس از آن بازماند هلاک می‌شود.

کشتی امام حسین(علیه السلام)، وسیع‌تر و سریع‌تر
گفته شده در کلام برخی خطباء مطلبی به‌عنوان روایت، شهرت یافته است که همه اهل بیت(علیه السلام)، کشتی نجات‌اند؛ امّا کشتی امام حسین(علیه السلام)، وسیع‌تر و پُرسرعت‌تر است.به بیان محمدی ری‌شهری (درگذشت: ۱۴۰۱ش)، با جستجوی فراون، در هیچ روایتی، این مطلب یافت نشده است.

به عقیده وی ریشه این مطلب، تحلیل جعفر شوشتری(درگذشت: ۱۳۰۳ق) در رابطه با ظرفیت‌های عاشورا و جایگاه امام حسین(علیه السلام) در راستای هدایت و نجات انسان‌هاست.


منابع
«آیا عبارت «إنّ الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة» حدیث و یا برگرفته از حدیث است؟»، سایت اسلام کوئیست، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
«امیر عباسی - ان الحسین مصباح الهدی»، سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
«کشتی «سفینه النجاة» حسینی در میدان آزادی نصب شد»،‌ خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
«ان الحسین مصباح الهدی»، سایت نوا، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی‌عشر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ق.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
ترابی شهرضایی، اکبر، الموسوعة الرجالیة المیسرة، قم، مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام، ۱۳۸۹ش.
جواهری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۳۸۸ش.
حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
«الحسین سفینه النجاه» شعار اربعین ۱۳۹۹»، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۷۲ش.
«خوشنویسی/اِنَّ الْحُسین مِصباحُ الْهُدی...»، سایت عقیق،‌ تاریخ درج مطلب ۱۶ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
«رباعی‌های سفینة النجاتی»، سایت کرب و بلا، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
ذاکری، محمدحسن و سید محمد حسینی موحد، گوهر ناب در حریم آفتاب: دره اصیله فی حریم الشمس، تهران، امام عصر(عج)، ۱۳۹۱ش.
رضایی اردانی، فضل‌الله و مهدی صادقی، «چشم‌انداز پایداری در اشعار عاشورایی (مطالعۀ موردی شاعران عاشورایی یزد)»، نشریه فنون ادبی، دوره ۱۵، شماره ۲، پیاپی۴۳، تیر ماه ۱۴۰۲ش.
زیلابی، عزیز و دیگران، «تحلیل سبک شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب»، نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دوره ۱۵، شماره۳، پیاپی۷۳، ۱۴۰۱ش.
سنگری، محمدرضا، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس،‌ قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
شامی، یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۲۰ق.
شوشتری، جعفر، الخصائص الحسنیة، قم، نشر الشریف الرضی، ۱۴۱۶ق.
شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۰ق.
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، الاعلمی فی المطبوعات، ۱۴۲۵ق.
شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، کتابخانه اسلامی، ۱۳۶۲ش.
شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۵ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
عاملی نباطی، علی بن محمد، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ق.
طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰ق.
عباسی زنجانی، موسی، الجامع فی الرجال، قم، مؤسسة ولی العصر علیه‌السلام للدراسات الإسلامیة، ۱۴۳۶ق.
قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ۱۴۰۹ق.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۳۸۱ش.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین علیه‌السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۸ش.
مروجی طبسی، نجم الدین، «درس مهدویت استاد طبسی»، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.
نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مولف، ۱۴۰۵ق.
«همزمان با اربعین حسینی؛ «امانت عشق» با صدای محمد اصفهانی منتشر شد»، سایت حوزه هنری انقلاب اسلامی استان یزد، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۲ش.


در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم و متعهد و متدین و مجاهد خود در تعلیم و تربیت و انتقال معلومات و تجربیات ارزشمند فرهنگی و هنری، برای کسب علم و هنر و دانش خوشنویسی، گرافیکی و روانشناسی رنگ و نقش، بر خود وظیفه میدانم در کسوت شاگردی از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی تقدیر و تشکر نمایم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران


© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.