هر روز مطالعه میکنم و یک مطلب جدید یاد میگیرم.
چگونه به سبک ژاپنی‌ها، انگلیسی یاد بگیریم؟
کشور ژاپن و زبان انگلیسی
در ارزیابی وضعیت آموزش زبان در ژاپن، دو عامل مهم باید در نظر گرفته شوند: اول تصمیماتی که توسط وزارت آموزش گرفته می‌شوند و دومی فعالیت سازمان‌های غیردولتی.
سه مسئولیت اصلی وزارت آموزش در رابطه با آموزش زبان مشخص کردن معیارهای صلاحیت معلمان، تنظیم یک دوره تحصیلی و تائید کتب آموزشی مجاز در مدارس دولتی است. این وزارت کتب آموزشی را به یک نوع محدود نمی‌کند، بلکه هر کتاب آموزشی‌ای که نیازمندی‌های «دوره درسی» را برآورده کند، به رسمیت می‌شناسد. برای این‌که معلم زبان باشید، باید واحدهای درسی مشخصی را در یک دانشگاه گذرانده باشید؛ واحدهایی مثل قانون اساسی ژاپن، روانشناسی آموزشی، روانشناسی کودک و جوان، روش‌شناسی و واحدهای مربوط به زبان.
آموزشِ تجربه معلمی هم موردنیاز است. به‌علاوه فرد باید در آزمون هیئت آموزش هر منطقه هم قبول شود. سؤالات چندگزینه‌ای درباره دانش پیش‌زمینه‌ای و مصاحبه‌هایی که برای آزمودن توانایی صحبت کردن به زبان مقصد طراحی‌شده‌اند، موانع اصلی بر سر راه متقاضیان معلمی است.
البته معلمان ژاپنی زبان‌های خارجی تا حدی در کلاس‌های خود آزادی عمل دارند و تماماً توسط توصیه‌های وزارت آموزش محدود نشده‌اند. تقریباً در تمام قسمت‌های ژاپن جلسات بین معلمان زبان‌های خارجی برقرار است که در خلال این جلسات آن‌ها می‌توانند درباره روش‌های متفاوت آموزش بحث کرده و آن‌ها را بشناسند. معلمان زبان مبتدی باید چند ماه آموزش حرفه‌ای شامل چند هفته آموزش در یک سفر دریایی بر روی کشتی را پشت سر بگذارند.
درزمینه سازمان‌های غیردولتی، معلمان زبان تحت تأثیر دو سازمان مهم بوده‌اند: اولی موسسه تحقیقات در آموزش زبان (آی‌آر‌اِل‌تی) است که در سال ۱۹۲۳ توسط هارولد ای. پالمر بنیان‌گذاری شد و دیگری شورای آموزشی زبان انگلیسی (اِلِک) است که در سال ۱۹۵۲ با کمک مالی بنیاد فورد بنا شد.
ارتباط رسمی ژاپن با اروپا و آمریکا از سال ۱۸۶۸ آغاز شد؛ زمانی که حکومت توکوگاوا قدرت سیاسی را به امپراتور میجی بازگرداند. ژاپنی‌ها ناگهان یافتند که در طول دوره ۲۵۰ ساله انزوا از بقیه کشورها عقب‌افتاده‌اند و اگر کاری انجام ندهند، به قدرت‌های خارجی، خصوصاً درزمینه علم و فناوری وابسته خواهند بود. راه‌حل دولت برای مقابله با این معضل به‌کارگیری سیاست «اغنای ملی و تقویت ارتش» بود.
کارآیی دستیاران معلم در بخش ۴٫۲ توضیح داده شد. نقش آن‌ها نه آموزش‌دهنده بلکه دستیاری برای استاد است. اگر مشخص شود دستیاران معلم در یادگیری مؤثرتر زبان‌های خارجی تأثیرگذارند، سیستم دستیار معلم به شکلی مداوم مورداستفاده گسترده‌تر قرار خواهد گرفت.
دوره مِیجی (به ژاپنی: 明治時代, Meiji jidai) دورانی چهل‌وپنج ساله از تاریخ ژاپن را در بر می‌گیرد که در آن امپراتور مِیجی (بیست‌وسوم اکتبر ۱۸۶۸ تا سی‌ام ژوئیه ۱۹۱۲) قدرت را در دست داشت.
با وجود مخالفت‌ها، رهبران مِیجی به مدرن‌سازی ژاپن ادامه دادند.
ساچینومیا ملقب به صد و بیست و دومین امپراتور ژاپن (امپراتور میجی)
دوره‌ی میجی
در این شرایط، سیاست زبانی پرورش کارمندانی بود که قادر به خواندن و درک مطالب با موضوعات نظامی باشند. ارتباط مستقیم با انگلیسی‌زبان‌ها در اولویت اصلی قرار نداشت و روش ترجمه گرامری روش رایج مورداستفاده در سراسر کشور بود. تعداد کم معلمان انگلیسی‌زبان در سیستم آموزشی ژاپن هم در این تصمیم بی‌تاثیر نبود. روش طبیعی و یا مستقیم توسط تعداد کمی از معلمان پیشروی ژاپن به کار گرفته شد و توجه گروه کوچکی از معلمان را به خود جلب کرد.
پایان جنگ جهانی دوم (سال ۱۹۴۵) نقطه عطفی در آموزش زبان انگلیسی ژاپن بود. از این تاریخ به بعد معلمان زبان انگلیسی توجه بیشتری به بخش شفاهیِ یادگیری زبان کردند. سیاست جامع، به‌کارگیری رویکرد شفاهی بود که عمدتاً توسط شورای آموزش زبان انگلیسی (اِلِک) گسترش یافت، شورایی که در آن زبان‌شناسانی طراز اول مثل چارلز فرایز، فریمن توادِل و بسیاری دیگر طرفدار رویکرد شفاهی بودند.
تمرکز این مقاله بر روی سیاست‌های مورداستفاده در آموزش زبان انگلیسی در ژاپن است، زیرا ابعاد، تعداد کادر آموزشی، تعداد زبان‌آموزان و مکان‌های آموزشیِ هیچ زبان خارجیِ دیگری با انگلیسی قابل‌مقایسه نیست. زبان‌های آلمانی، فرانسوی و دیگر زبان‌های خارجی عمدتاً در سطح کالج و دانشگاه تدریس می‌شوند. چینیِ کلاسیک، واحدی اختیاری است که در مقطع دبیرستان آموزش داده می‌شود و از منظر روانی به‌عنوان بخشی از آموزش زبان ژاپنی پذیرفته‌شده است.
سازمانی که مسئولیت سیاست‌های یادگیری زبان به‌عنوان بخشی از برنامه آموزش مدارس را بر عهده دارد، وزارت آموزش دولت مرکزی است. این سازمان در تصمیم‌گیری‌های خود، نظرات معلمان زبان را عمدتاً به‌وسیله ده‌ها عضو کمیته که بازتاب‌دهنده عقاید موجود در حرفه آموزش زبان هستند، زیر نظر قرار می‌دهد.
یادگیری زبان خارجی از کلاس هفتم و یا اولین سال دبیرستان آغاز می‌شود. وزارت آموزش و پرورش، برنامه تحصیلی آموزش زبان در دوره‌های اول و دوم دبیرستان را تعیین می‌کند.
۱. دانش‌آموزان چه کسانی هستند و چه مدت‌زمانی تحت آموزش قرار می‌گیرند؟
باوجوداینکه گذراندن واحد زبان خارجی اجباری نیست، بیشتر از ۹۵ درصد از دانش‌آموزان در همه رده‌های سنی و در دوره‌های اول و دوم دبیرستان، انگلیسی می‌خوانند. در سه سال اولِ دوره دبیرستان آن‌ها در هفته سه تا چهار جلسه آموزش زبان دارند، درحالی‌که این عدد در سه سال آخر دوره دبیرستان ۵ جلسه است. انواع کلاس‌های زبان انگلیسی و واحدهای استاندارد در جدول شماره ۱ نشان داده شده است (برای دوره اول مقطع دبیرستان تا سال ۱۹۹۳ و برای دبیرستان تا سال ۱۹۹۴).
انگلیسی سطح I درسی چندمهارتی است که شامل بازبینی دوباره مطالب انگلیسی دوره اول دبیرستان می‌شود. انگلیسی سطح II که پیشرفته‌تر است، شامل ساختارهای گرامری پیچیده‌تر و لغات سخت‌تر می‌شود.
انگلیسی سطح IIA برای تمرین مکالمه، سطح IIB افزایش مهارت خواندن و سطح IIC برای تقویت جمله‌سازی است. بیشتر دبیرستان‌هایی که دانش‌آموزان خود را به رفتن به دانشگاه تشویق می‌کنند، معمولاً انگلیسی سطح IIB و IIC را به‌عنوان واحدهای درسی آموزش می‌دهند، ولی این مسئله در مورد انگلیسی سطح IIA صدق نمی‌کند. باید اشاره کرد که به‌خودی‌خود گرامر آموزش داده نمی‌شود، زیرا درکی پایه‌ای مبنی بر این مسئله وجود دارد که گرامر نه موضوعی برای درس دادن که روشی مفید برای درک ساختار زبان است.
۲. استفاده از کتب آموزشی زبان‌های خارجی که به تائید رسمی رسیده‌اند.
به نظر می‌رسد ژاپن از معدود کشورهایی در جهان باشد که برنامه آموزش زبان انگلیسی خود در مدارس را با جزئیات بسیار در بخش گرامر و انتخاب لغت شرح داده است. محدودیت زیاد ممکن است جلوی خلاقیت در کتاب‌های آموزشی رسمی را بگیرد، ولی از جنبه‌های دیگر باعث تولید مواد آموزشی منظم و سازمان‌یافته نیز می‌شود.
دانش‌آموزان ژاپنی‌زبان در مدارس دولتی موظف‌اند از کتاب‌های آموزشی مورد تائید وزارت آموزش استفاده کنند. این کتاب‌ها به‌صورت رایگان در اختیار تمام دانش‌آموزان دوره اول دبیرستان قرار می‌گیرد. در ژاپن ۹ سال اول تحصیل، اجباری است.
برای این‌که کتب آموزشی مورد تائید قرار بگیرند، ویراستاران آن‌ها باید دوره تحصیلی پیشنهادیِ وزارت آموزش را بگذرانند. ولی این به این معنای محدودیت فعالیت‌های معلم‌محور در محیط کلاسی نیست. معلمان زبان‌های خارجی آزادند تا کتب درسی را با سطح و احتیاجات دانش‌آموزان خود تطبیق دهند.
بااین‌حال در هر مکانی، هیئت آموزشی و همین‌طور مرکز آموزش حرفه‌ای تأثیر خود را نشان می‌گذارند. اطلاعات درباره آموزش زبان انگلیسی نه‌تنها از طریق ژورنال‌های مدرسان زبان انگلیسی که از طریق هیئت آموزشی و همایش‌های کوچک و بزرگ محلی مدرسان انگلیسی که هرساله برگزار می‌شوند، منتشر می‌گردند.
«دوره درسی» به‌عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده در سیاست‌گذاری زبانی در ژاپن، تابه‌حال چندین بار اصلاح‌شده تا نمایانگر تغییرات رخ‌داده در این زمینه باشد. امروزه تأکید بیشتری بر روی استفاده کاربردی از انگلیسی وجود دارد. در بخش ۴ بیشتر این مسئله را توضیح خواهیم داد.
۳. روش‌های آموزش
۳٫۱ تأکید بر روی رویکرد شفاهی-استفاده از دستگاه‌های ضبط صدا در کلاس‌های انگلیسی
از سال ۱۹۴۵، سیاست دولت «مردم‌سالارانه» کردن ژاپن از روی الگوی آمریکایی بوده است. سیستم ۶,۳.۳ تحصیلی (۶ سال دبستان و دو دوره سه‌ساله دبیرستان) در ژاپن به اجرا درآمد و تصمیم گرفته شد که ۹ سال اول آن اجباری باشد. پیش‌بینی می‌شد که کمبود شدید معلمان، مدارس و امکانات برای تحقق اهداف این سیستم آموزشی جدید وجود داشته باشد.
این سیستم آموزشی دولتی جدید نقش زبان انگلیسی را ازنقطه‌نظر تدریس، گسترش داد. بنا شد تمام دانش‌آموزان دوره اول و دوم دبیرستان انگلیسی یاد بگیرند. بااین‌حال پیدا کردن معلمانی که تسلطی خوب بر زبان انگلیسی خصوصاً قابلیت‌های گوش دادن و صحبت کردن داشته باشند، دشوار بود؛ شاید به این دلیل که در زمان جنگ زبان انگلیسی مذموم بود.
تأسیس اِلِک در توکیو در سال ۱۹۵۷ با کمک مالی بنیاد فورد زمینه‌ای برای اجرای سیاست آموزش زبانی را مهیا کرد که در آن دانش‌آموزان به انگلیسی صحبت کردن تشویق می‌شدند. اِلِک به صورتی مرتب جلسات معلمان زبان انگلیسی را در بسیاری از نقاط ژاپن برگزار کرده و روش‌های رویکرد شفاهی را معرفی می‌کرد؛ چیزهایی مثل تمرین الگو، تمرین جایگزینی، تمرین میم-مِم و موارد دیگر.
نقطه مثبت کار در آن دوره این بود که بااینکه هیچ معلمی که انگلیسی زبان مادریش باشد در محیط کلاسی حضور نداشت، دستگاه‌های ضبط صدا که تازه اختراع‌شده بودند این امکان را فراهم کردند تا بتوان مدل‌های گویش بومی را در محیط کلاسی بازتولید کرد. رویکرد شفاهی به علت استفاده از نوارهای صدا ناگهان محبوب شد. راه‌اندازی لابراتوار زبان در بعضی مدارس با کمک‌های محلی و دولت مرکزی انجام شد و اتحادیه لابراتوارهای زبانی شکل گرفت تا درزمینه استفاده مؤثر از این مکان‌ها به تبادل و نشر اطلاعات بپردازند. باوجود این‌ها، این سؤال که آیا استفاده از این ماشین‌ها کافی است یا نه سؤالی بی‌پاسخ‌مانده است.
۳٫۲ مکالمه شفاهی- یک انگلیسی‌زبان بومی در نقش دستیار معلم انگلیسی
به مرور فهمیدند که حتی پیچیده‌ترین آزمایشگاه‌های زبان نمی‌تواند جای تعاملات واقعی، زنده و مستقیم و رودررو با انسان‌های حقیقی –چه انگلیسی‌زبانان بومی و چه معلمان و دانش‌آموزان ژاپنی‌زبان انگلیسی- را بگیرد.
برخورد با انگلیسی‌زبانان بومی در محیط کلاسی یک تجربه ارتباطی واقعی است که در مقایسه با شبیه‌سازی و دیگر روش‌های مصنوعی ارتباطی، تأثیری بسیار زیاد و ماندگارتر دارد. بعد از به اثبات رسیدن کارآمدی آموزشِ تیمی، خصوصاً کار تیمی بین یک انگلیسی‌زبان بومی و یک معلم ژاپنیِ زبان انگلیسی، دولت تصمیم گرفت تا فارغ‌التحصیلان جوان کالج‌ها از کشورهای انگلیسی‌زبان را به‌عنوان دستیار معلم انگلیسی استخدام کند. دولت به این نتیجه‌گیری رسید که کشمکش‌های ناشی از تفاوت‌های فرهنگی بین ژاپنی‌ها و دستیارها موقعیتی مناسب برای درک عمیق‌تر این تفاوت‌ها و یافتن راهی برای مقابله با آن‌ها فراهم می‌کند.
این طرح که مورد حمایت اکثریت معلمان انگلیسیِ ژاپنی‌زبان بود، گسترده‌تر شده تا جایی که در سال تحصیلی ۱۹۹۸ حدود ۵۰۰۰ دستیار مشغول به کار بودند. بااینکه دستیاران فقط قرار بود «دستیار» باشند، خدمات آنان در نقش سفرای فرهنگی اهمیتی فوق‌العاده داشته است. حضور دستیاران در محیط کلاسی نگرش دانش‌آموزان و معلمان را که تا پیش‌ازاین هرگز در شرایط گفتگوی رودررو با انگلیسی‌زبانان بومی قرار نگرفته بودند، دگرگون کرد. به‌عبارتی‌دیگر انگلیسی نه موضوعی برای یادگیری که به ابزاری برای ارتباط تبدیل شد؛ و البته ارتباط با این مهمانان تازه تجربه‌ای دل‌نشین برای تمام افراد است. بیشتر دستیاران وظیفه خود را به‌خوبی نه‌فقط در کلاس به‌عنوان یک دستیار که در نقش «برادر و یا خواهری بزرگ‌تر و مهربان» برای دانش‌آموزان در خارج از محیط کلاسی ایفا می‌کنند.
آموزش زبانی‌ای که بر روی ارتباط تأکید می‌کند با شرایط حال حاضر همسویی دارد. برای مقابله با یک دنیای همیشه در حال تغییر، وزارت آموزش دوره تحصیلی پیشنهادی خود را اصلاح کرد؛ اصلاحاتی که از سال ۱۹۹۳ و ۱۹۹۴ به این‌سو به ترتیب برای دوره‌های اول و دوم دبیرستان به اجرا درآمد. این مسئله موضوع بخش ۵ خواهد بود.
۴. تأثیرات بر روی معلمان زبان
در ارزیابی وضعیت آموزش زبان در ژاپن، دو عامل مهم باید در نظر گرفته شوند: اول تصمیماتی که توسط وزارت آموزش گرفته می‌شوند و دومی فعالیت سازمان‌های غیردولتی.
سه مسئولیت اصلی وزارت آموزش در رابطه با آموزش زبان مشخص کردن معیارهای صلاحیت معلمان، تنظیم یک دوره تحصیلی و تائید کتب آموزشی مجاز در مدارس دولتی است. این وزارت کتب آموزشی را به یک نوع محدود نمی‌کند، بلکه هر کتاب آموزشی‌ای که نیازمندی‌های «دوره درسی» را برآورده کند، به رسمیت می‌شناسد. برای این‌که معلم زبان باشید، باید واحدهای درسی مشخصی را در یک دانشگاه گذرانده باشید؛ واحدهایی مثل قانون اساسی ژاپن، روانشناسی آموزشی، روانشناسی کودک و جوان، روش‌شناسی و واحدهای مربوط به زبان.
آموزشِ تجربه معلمی هم موردنیاز است. به‌علاوه فرد باید در آزمون هیئت آموزش هر منطقه هم قبول شود. سؤالات چندگزینه‌ای درباره دانش پیش‌زمینه‌ای و مصاحبه‌هایی که برای آزمودن توانایی صحبت کردن به زبان مقصد طراحی‌شده‌اند، موانع اصلی بر سر راه متقاضیان معلمی است.
البته معلمان ژاپنی زبان‌های خارجی تا حدی در کلاس‌های خود آزادی عمل دارند و تماماً توسط توصیه‌های وزارت آموزش محدود نشده‌اند. تقریباً در تمام قسمت‌های ژاپن جلسات بین معلمان زبان‌های خارجی برقرار است که در خلال این جلسات آن‌ها می‌توانند درباره روش‌های متفاوت آموزش بحث کرده و آن‌ها را بشناسند. معلمان زبان مبتدی باید چند ماه آموزش حرفه‌ای شامل چند هفته آموزش در یک سفر دریایی بر روی کشتی را پشت سر بگذارند.
درزمینه سازمان‌های غیردولتی، معلمان زبان تحت تأثیر دو سازمان مهم بوده‌اند: اولی موسسه تحقیقات در آموزش زبان (آی‌آر‌اِل‌تی) است که در سال ۱۹۲۳ توسط هارولد ای. پالمر بنیان‌گذاری شد و دیگری شورای آموزشی زبان انگلیسی (اِلِک) است که در سال ۱۹۵۲ با کمک مالی بنیاد فورد بنا شد.
۴٫۱ هارولد ای. پالمر و موسسه تحقیقات در آموزش زبان
هارولد ای. پالمر در ژاپن به خاطر نوعی که شیوه شفاهی را ارتقا داد، معروف است. او به صورتی واضح بیان کرد که درک کافی نیست و «ادغام» برای استفاده مؤثر از زبان ضروری است. به‌عنوان اولین قدم در یادگیری زبان، مهارت بیانی تقریباً کامل از لغات و ساختارهای ساده و کاربردی حیاتی است. نظریه و روش او هنوز هم در برخی دبیرستان‌ها در ژاپن زنده است.
آی‌آر‌اِل‌تی که توسط پالمر بنیان نهاده شد، هرساله همایشی برگزار می‌کند که در آن یافته‌های آموزش زبان انگلیسی به بیش از ۱۰۰ معلم و متقاضی تدریس که از سرتاسر ژاپن آمده‌اند، ارائه می‌شود. به‌غیراز نمایش این یافته‌ها، ارائه‌ها و جلساتی هم درباره برخی نشریه‌های حال حاضر و آموزش انگلیسی به‌عنوان زبان دوم برگزار می‌شود.
۴٫۲ چارلز سی. فرایز و شورای آموزش زبان انگلیسی
کتاب چارلز فرایز بانام آموزش و یادگیری انگلیسی به‌عنوان یک زبان خارجی (۱۹۴۵) به شکل منبعی الهام‌بخش درزمینه رویکرد کلامی در ژاپن به صورتی گسترده خوانده‌شده است. یکی از نقل‌قول‌های این کتاب که اغلب درجاهای دیگر آورده می‌شود، نقل‌قول زیر است:
فرایز
۱۹۴۵:۳
در یادگیری زبان جدید، مشکل اصلی یادگیری لغات تازه نیست. بلکه در درجه اول کسب مهارت در ساختار آوایی-درک جریان کلام، شنیدن مشخصه‌های متمایز آن و نزدیک شدن به نحوه تولید آن‌ها- است. در درجه دوم کسب مهارت درباره ویژگی‌های ترتیبی که ساختار زبان را شکل می‌دهند…
متن کامل مقاله را در وبسایت موسسه باران مطالعه کنید. کلیک کنید.
مطلبی دیگر از این انتشارات
چگونه یک مدرس زبان انگلیسی خوب باشیم؟
مطلبی دیگر از این انتشارات
مصاحبه با خانم محمودی و تجربه آموزش زبان انگلیسی تلفنی
مطلبی دیگر از این انتشارات
چطور مثل انگلیسی‌زبان‌ها صحبت کنیم؟