یادگیری از شاخص‌ها (Indicators) + مثال عملی «بینش» کافه‌بازار

دنیای امروز دنیای داده‌هاست. ما انسان‌ها در سال ۲۰۲۰ در هر روز حدوداً ۳ کوینتیلیون (quintillion) داده تولید می‌کردیم. برای این‌که بدانید چقدر می‌شود جدول زیر می‌تواند کمک کند:

خوب، حالا همین عدد را در ۳۰ ضرب کنید تا مقدار داده‌ی یک ماه به دست بیاید و سپس در ۱۲ ضرب کنید تا بفهمید در یک سال چقدر داده تولید می‌کردیم. این تازه داده‌های سال پیش بود. امسال که قطعاً تولید داده بیشتر هم شده است.

سرعت تولید داده بسیار بالاست ولی متاسفانه سرعت رشد مغز انسان خیلی زیاد نیست. اگر نظریه‌ی تکامل را قبول داشته باشید (که تقریباً هیچکدام از شواهد این نظریه را رد نمی‌کنند)، ذهن انسانِ امروزی حاصل تکامل و تجربیات و انطباق‌های چندین هزارساله است. در واقع ما در طی چندین هزار سال یاد گرفته‌ایم که چگونه خود را با جهان تطبیق دهیم و جهان اطراف را درک کنیم. ولی فقط چند دهه است که استفاده از داده‌ها (آن هم با این حجم) مورد توجه قرار گرفته است. پس چگونه می‌توانیم این حجم از داده‌ها را در ذهن کوچک و «کندتکامل» خود جای داده و آن‌ها را درک کنیم؟

«آمار» پاسخی به سوال بالاست. انسان با استفاده از «آمار» توانسته است داده‌های بسیار زیاد را برای خود خلاصه کند به گونه‌ای که این داده‌ها در ذهنش جا شود و بتواند با تحلیل این داده‌ها در ذهن خود، تصمیم‌گیری مناسب را برای تطبیق با محیط انجام دهد.

فرض کنید شما یک تولید کننده‌ی برنامه‌های تلفن همراه هستید و یا یک بازی‌ساز که تخصص خود را بر روی تولید بازی‌های آندرویدی قرار داده است. در این صورت حتما می‌دانید که یکی از مهم‌ترین نکات ایجاد یک نرم‌افزار و یا بازی، پیدا کردن حوزه و رفتار مشتریان این نرم‌افزار یا بازی است. برای رسیدن به این مهم بایستی یک مجموعه‌ی مشتریان را در نظر گرفته و رفتار آن‌ها در هنگام کار با گوشی تلفن همراه مشاهده کنید. سپس مشاهدات را یادداشت کرده و کنار هم قرار دهید، سپس با تکنیک‌های آماری و یا داده‌کاوی سعی کنید از این مجموعه‌ی داده‌ها، تصمیم‌گیری درست را برای ساخت نرم‌افزار یا بازی خود و یا جهت‌گیری تبلیغات و... داشته باشید.

حتماً می‌دانید که فعالیت‌های اشاره شده در بالا بسیار سخت، زمان‌بر و طاقت‌فرساست. مخصوصاً برای دِوِلوپرهایی که حال و حوصله‌ی کارهایی غیر از برنامه‌نویسی را ندارند. اگر شما هم جزو همین دسته هستید و یا فرصت یا هزینه‌ی کافی برای کار استخراج اینچنین اطلاعاتی را ندارید، می‌توانید از گزارش‌ها و داشبوردهای آماده استفاده کنید. برای مثال کافه‌بازار، سامانه‌ای به اسم «بینش - insight.cafebazaar.ir» را راه‌اندازی کرده است که می‌تواند بسیاری از این گزارشات را به صورت آماری و خلاصه در اختیار شما قرار داده تا با استفاده از آن بتوانید تصمیم‌های حیاتی کسب‌و‌کار خود را، هر چه سریعتر گرفته و آن را به کار بندید.

برای مثال اگر به این آدرس بروید، می‌توانید شاخصِ «تمرکز رقابت» را مشاهده نمایید. این شاخص (سنجه)، به شما می‌گوید که مثلاً در فروردین ماه سال ۱۴۰۰، بیشترین نصب‌های فعال کاربران تلفن‌های همراه در ایران، در کدام دسته‌بندی‌ها انجام شده است. برای مثال شکل زیر را مشاهده نمایید:

این تصویر به سادگی هر چه تمام‌تر این نکته را به ما می‌گوید که مردم در کار کردن با گوشی‌های خود، در فروردین ۱۴۰۰، بیشتر به دنبال تناسب‌اندام، خرید آنلاین و مباحث ورزشی و آموزشی بوده‌اند. اگر می‌خواستید به همین تحلیل برسید، احتمالاً بایستی یک ماه زمان می‌گذاشتید، یک جامعه‌ی آماری را بررسی می‌کردید و می‌دیدید که چه توزیعی از برنامه‌ها بر روی گوشی خود نصب کرده‌اند. در حالیکه با یک کلیک و فیلتر کردن فروردین‌ماه در «سامانه‌ی بینش»، به راحتی به این مهم دست پیدا کردیم. الان با همین دانش، احتمالاً خیلی راحت‌تر می‌توانیم جهت‌گیری برنامه‌ها و بازی‌هایی که قرار است در آینده‌ی نزدیک بسازیم را مشخص کنیم.

اجازه بدهید شاخص (سنجه‌ی) دیگری را نگاه کنیم. با مراجعه به این آدرس می‌توانید «تعداد نصب برنامه‌ها و بازی‌های» هر کدام از دسته‌بندی‌ها را بر روی گوشی‌های تلفن همراه ایرانی‌ها مشاهده نمایید. برای مثال من فقط برنامه‌ها را برای فروردین ۱۴۰۰ فیلتر کردم:

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، به جز ابزارها و شبکه‌های اجتماعی که تعداد زیادی از آن‌ها بر روی یک گوشی نصب شده است، برنامه‌های مالی و عکاسی و ویدیو هم ظرفیتِ بالایی برای نصب ماندن بر روی گوشی یک شخص دارند. برای مثال اگر تولید کننده‌ی برنامه‌های اندرویدی هستید و می‌خواهید برنامه‌ای در زمینه‌ی امور مالی ایجاد کنید، باید بدانید که این شانس را دارید که نرم‌افزار شما در کنار نرم‌افزارهای دیگر بر روی گوشی کاربران نصب شود (چون به صورت میانگین ۳.۲ برنامه‌ی مالی بر روی گوشی یک فرد نصب شده است) و افراد احتمالاً برنامه‌های شما را در کنار برنامه‌های مالی دیگر هم استفاده می‌کنند ولی این موضوع در مورد برنامه‌های دسته‌ی خرید صدق نمی‌کند. یعنی کاربران معمولاً یک یا نهایت دو برنامه‌ی خرید بر روی گوشیان نصب می‌کنند و شاید شانش شما برای ماندن در گوشی افراد کمتر باشد. برای مثال با دیدن این سنجه، متوجه می‌شوید که احتمالاً اگر برنامه‌ی شما در حوزه‌ی خرید است، بایستی با استفاده از ابزارهایی مانند PushNotification یا تبلیغات فعال، تلاشِ خود را برای ماندن در تلفن همراه کاربران چند برابر کنید.

به عنوان نمونه‌ی آخر اجازه دهید به سراغ بازی‌ها برویم. به این آدرس نگاهی بیندازید. در این شاخص (سنجه) ما به دنبال پیدا کردن «تکرار خرید» در برنامه‌ها و بازی‌های مختلف هستیم. در این‌جا من بازی‌ها را برای فروردین ماه ۱۴۰۰ فیلتر کرده‌ام:

قابل مشاهده است که بازی‌های استراتژی بیشترین و بازی‌های دسته‌ی کودک کمترین تکرار خرید را دارند. همین سنجه می‌تواند این تصمیم‌گیری را به همراه داشته باشد که مثلاً اگر مخاطب بازی شما کودکان هستند، احتمالاً فقط یک بار از شما در طول عمر بازی خرید خواهند کرد! پس همان یک‌بار فرصت دارید تا حداکثر مبلغ را از آن‌ها بگیرید. ولی در بازی‌هایی مانند بازی‌های تفننی یا استراتژیک می‌توانید قیمت‌گذاری را به شکلی انجام دهید که بازیکنان در طول عمر بازی، خرید‌های متعددی از شما داشته باشند. همچنین این سنجه می‌تواند در استراتژی تخفیف‌دهی در مراحل مختلف بازی‌ها نیز راهکارهای جالبی را به شما بدهد.

نمونه‌های بالا تنها بخشی از بی‌نهایت کاربرد شاخص‌ها (سنجه‌ها) در برنامه‌های اندرویدی بودند. از همین شاخص‌ها می‌توانید در بقیه‌ی بخش‌های کسب‌و‌کار هم استفاده نمایید. توجه داشته باشید که در دنیای امروز، تصمیم‌گیری بدون استفاده از داده، مانند قدم زدن در جنگل بدون قطب‌نماست. یعنی به راحتی امکان دارد که جهت‌گیری مناسب کسب‌و‌کار خود را از دست داده و شکست بخورید.

یکی از کتاب‌هایی که می‌توانید این قبیل شاخص‌ها را همراه با مثال‌های کاربردی را از آن یاد بگیرید، این کتاب است. نویسنده در این کتاب به بیان چندین شاخص (سنجه) پرداخته و چگونگی استفاده از آن‌ها را در کسب‌و‌کار آموزش داده است. همچنین این کتاب هم یکی از کتاب‌های عالی برای این مباحث یادگیری KPI و سنجه‌های کاربردی است.