باورهای جالب مردم آسیا در مورد برنج

آنها سعی می‌­کنند تا هنگام بریدن ساقه‌­های برنج به شکلی رفتار کنند که یک وقت روح برنج فرار نکند، بلکه از گوشه‌­ای از زمین شالیزار به گوشه دیگر برود. بر این اساس، روح یاد شده از فراز زمینی به زمین دیگر پرواز می‌­کند و در نهایت به زمینی مقدس می­‌رسد که نزدیک کلبه‌­ای قرار دارد.

کشت در این زمین مقدس قبل از باقی شالیزارها انجام می‌­شود و برنج را می­‌برند، اما جمع‌­آوری محصولش به انتهای کار موکول می­‌شود. هنگام کار روی سایر شالیزارها، افراد صرفا خوشه­‌های برنج را با یک دست می­‌فشارند و برنجی را که هنوز در غلاف است جدا می­‌کنند.

اما نوبت که به زمین مقدس می­‌رسد، ساقه برنج را به آرامی می‌­بُرند و آنها را دسته‌­دسته می­‌کنند، آنها اعتقاد دارند که این دسته‌­ها محل حضور روح برنج هستند. برنج بدون پوست از همین دسته‌­ها گرفته می‌­شود و سال آینده برای کاشت زمین مقدس از آن استفاده می‌­کنند.

عقیده به روح برنج در کل به این صورت است که روح یاد شده بسیار حساس و مستعد آسیب دیدن است و اگر آسیب ببیند فرار خواهد کرد. حتی در میان اقوام موندا (Munda) در مرکز هند هم این باور رایج است، همچنان که در جنوب غربی ژاپن و جزایر آمامی (Amami Islands). در ژاپن، یکی از نمونه­‌های روح برنج خود را در بونگو فودوکی (Bungo Fudoki) (فرهنگ لغت استان بونگو در کیوشو Kyosho) نشان می­‌دهد.

در این کتاب، ماجرای منطقه‌­ای به نام تانو (Tano) روایت می‌­شود که در گذشته‌­های دور، وسیع و پربار بود. کشاورزان این منطقه شالیزارهای زیادی را بوجود آوردند که محصول فراوانی می­‌دادند. آنها مُوچی (Mochi) درست کرده و از آن به عنوان سیبل هدف­‌گیری استفاده می‌­کردند.

موچی به کلوچه برنجی ترجمه می‌­شود ولی در اصل، برنج دارای گلوتن دانه کوتاهی است که بخارپز می‌­شود تا نرم شده و سپس آن را در هاونگ می­‌کوبند تا خمیری چسبناک بدست بیاید که دانه‌­های برنج در آن کامل حل شده­‌اند و آنگاه این خمیر به روش­‌های گوناگون استفاده می­‌شود. مُوچیِ زخمی، به شکل پرنده سفیدی درآمد و به سمت جنوب پرواز کرد. در آن سال، کشاورزان جانشان را از دست دادند و زمین­‌هایشان خراب و متروک شد.

حیوانات مختلف هم در افسانه‌­های مربوط به برنج نقش‌­آفرینی می‌­کنند. باز هم در ژاپن افسانه‌­ای هست که می‌گوید اولین بار یک لک­‌لک حامل برنج بوده است. در سرزمین اصلی و جزایر جنوب شرقی آسیا، پرنده‌­های دیگری هم در نقش مشابه فرض شده­‌اند.

از جنوب چین تا آسام در هند، مردم سگ را حامل برنج می‌­دانند. چینی‌­های قوم هان در سیچوان می­‌گویند بدنبال وقوع سیلی بزرگ، نجات­ یافته‌­ها از سیل، بدون محصول کشاورزی مانده بودند و مستاصل بودند تا زمانی که سگی را دیدند که می‌­خزید و از شالیزار سیل زده‌­ای بیرون آمد. می­‌گویند دانه­‌های برنجی که به دم آن سگ چسبیده بود به اطراف پرت شد و مردم توانستند دوباره کشت برنج را از سر بگیرند.

الهه‌­ها و خدایان برنج

در آسیای شرق و جنوب شرقی، داستان­‌هایی که در ارتباط با روح برنج و خدایان برنج رایج است، با هم تفاوت زیادی دارد. در جاوای اندونزی، الهه برنج سِری (Sri) نام دارد و آن را با اله مذکری به نام ویسنو (Wisnu) یا سدانا (Sedana) قیاس می­‌کنند. مردم اعتقاد دارند که در زمان برداشت محصول، این دو به صورت زن و شوهر درمی­‌آیند و وقتی جوانه‌­های برنج نمایان می­‌شوند، آن را دلیلی بر باردار بودن برنج می­‌گیرند. در تایلند نمونه دیگری از همین باور رایج است که می‌گوید الهه برنج به آلونکی می­‌رود و از او می‌­خواهند تا سال آینده موقع برداشت، همانجا بماند.

مردم قوم مونگ (Muong) ویتنام، در جشن سال نوی خود به بزرگترها و نیز به ارواح مورد احترام‌شان برنج تقدیم می‌­کنند. آنها در این روز، صرفا برنج نمی­‌خورند، بلکه برنج را به محصول برنجشان هم تقدیم می­‌کنند که باعث می‌شود تقدس این محصول دوچندان شود.

در اعتقادات ژاپنی­‌ها، خدایان، الهه‌­ها یا ارواح برنج لزوما تمام مدت سال کشاورزی در شالیزارها حضور ندارند، بلکه صرفا وقتی برنج در فصل رشد است حاضر می­‌شوند. در فصل بهار، خدایان کوهستان تبدیل به خدایان زمین­‌های کشاورزی می­‌شوند و به شالیزارهای برنج سر می‌­زنند. مردم لائوس نیز معتقد هستند که روح مارها در فصل بارانی در میان زمین و شالیزارهای برنج زندگی می‌­کنند و در فصل خشک به رودخانه‌­ها برمی‌­گردند.

بامبارازُن: الهه برنج در افسانه‌­های مالزیایی

در مجموع، چیزی که از بررسی باورهای مردم آسیا و آسیای جنوب شرقی دستگیرمان می‌­شود نشان می‌­دهد که طبق اعتقادات مردم، خدایان و الهه‌­های برنج، این محصول را به انسان‌­ها دادند و نحوه کشتش را آموختند. در مالزی، هند، چین، تایلند، اندونزی و سریلانکا، باورهای مذهبی در رابطه با برنج وجود دارد، روح برنج از نظر ایشان غالبا مونث است و در قامت یک مادر ظاهر می­‌شود. در افسانه قوم بورنئوی مالزی، الهه رحم و شفقت، بامبارازُن (Bambarazon) نام دارد که به مردم گرسنه برنج را هدیه داده است.

در زمان­‌های قدیم انسان هیچ برنجی نداشت که گرسنگی­‌اش را با آن از بین ببرد و برای زنده ماندن ناچار به تغذیه از میوه­‌ها و گوشت حیوانات وحشی بود. هرچند گیاه برنج وجود داشت، اما خوشه­‌های برنج خالی بودند و نمی‌­شد از آن غذایی بدست آورد.

قلب او که پر از مهربانی بود به درد آمد و تصمیم گرفت به مردم کمک کند. یک روز عصر، مخفیانه به درون شالیزارها رفت و با فشار دادن بالا تنه خود با یک دست، شیر را در خوشه‌­های برنج جاری کرد. او آنقدر به فشردن بالا تنه خود ادامه داد تا اینکه دیگر شیری باقی نمانده بود و تمام خوشه‌­ها پر از شیر شده بودند؛ بنابراین او یک بار دیگر با تمام توانش تلاش کرد و این بار ترکیبی از خون و شیر جاری شد.

حالا دیگر مردم برنج برای خوردن داشتند. به اعتقاد مردم بورنئی، دلیل سرخی و سفیدی برنج هم همین است. دانه­‌های سفید برنج همان‌­هایی هستند که از شیر بامبارُزن بوجود آمده‌­اند و قرمزها آنهایی هستند که از ترکیب شیر و خون خلق شدند. به همین خاطر، نسل به نسل تا همین امروز در هر روستا فستیوال برداشت محصول را به یاد الهه بامبارُزن جشن می­‌گیرند. این الهه در مکتب تائوئیسم هم بسیار مهم است.

از شالیزارهای بزرگ تا مرگ خدای برنج

در شرق و جنوب شرق آسیا، مراسم­‌ها و آیین‌­های مرتبط با کشت و برداشت برنج که در بسیاری از نواحی این قاره انجام می­‌گیرد، درست مثل افسانه­‌های رایج که ماجرای برنج و پیدایش و برداشت آن را روایت می‌­کنند، کم‌­کم در حال فراموش شدن هستند.

رواج مدرنیته و روش‌های جدید کشاورزی، ارتباط مابین انسان‌ها و کشاورزی سنتی را از بین برده است و فرهنگ آیینی و شفاهی هم در حال از دست رفتن می­‌باشد. در این کشورها، مرگ هر کشاورز سالمند برابر است با مرگ یک افسانه و به گوشه­‌ای رانده شدن یک مراسم و آیین. بنابراین، اصلی‌­ترین مسئولیت متوجه انسان­‌شناس‌ها و فرهنگ‌­شناسان عامه است که نسبت به ثبت کردن محتوای غنی فرهنگ‌های وابسته به برنج اقدام کنند و آنها را به نسل‌­های آینده انتقال دهند.

پ.ن این نوشته به قلم بنده اولین بار با عنوان "مراقب فرار روح برنج باشید" در سایت کتاب کاله منتشر شده است. لطفا در صورت استفاده حتما نویسنده و لینک اصلی ذکر شود.

منابع

1. UNESDOC - UNESCO

2. Quora

3. UNESDOC - UNESCO

4. earthstoriez