معرفی و طرز تهیه چندین عصاره و اسانس خارق العاده

معرفی و طرز تهیه چندین عصاره و اسانس خارق العاده

در متن ذیل به صورت کامل به طرز تهیه چندین عصاره و اسانس خارق العاده و همچنین معرفی این عصاره‌ها و اسانس‌ها، کاربرد آن‌ها، خواص دارویی و پزشکی و … می‌پردازیم.

معرفی عصاره گیری و نحوه تولید اسانس

عصاره گیری

عصاره کشی از گیاهان به این طریق انجام می‌شود که آن‌ها را در محلولی قرار می‌دهند.
آنگاه تحت تأثیر محلول مواد فعال آن‌ها آزاد می‌شوند.
این کار را می‌توان در درجه حرارت سرد، گرم در آب، در الکل و… انجام داد.
برخی مواقع عصاره غلیظ به دست می‌آید.

عصاره‌ها برحسب غلظت آن‌ها به چند گروه به شرح زیر تقسیم می‌شوند.

۱-  عصاره‌های مایع

۲- عصاره‌های سیال

۳- عصاره‌های غلیظ

۴- عصاره‌های خشک

از عصاره‌هایی که دارای غلظت کمی است می‌توان از عصاره پونه نام برد.
در عصاره سیالی که غلظت آن شبیه عسل تازه باشد، مانند عصاره سرخس نر و عصاره بلا دون که عصاره‌ای غلیظ است و در حرارت معمولی به‌صورت مایع نیست.
این نوع عصاره‌ها شامل ۸۰ درصد مواد خشک و ۲۰ درصد آب هستند. عصاره‌های خشک به‌صورت پودر نیز موجودند که دارای ۵ در صد آب می‌باشند.
ازجمله این عصاره‌ها می‌توان از عصاره ریوند نام برد.

طرز تهیه اسانس

اسانس مخلوطی از مواد مختلف با ترکیب شیمیایی بسیار متفاوت از یکدیگرند.
عموماً در حرارت معمولی، حالت مایع دارند و فقط معدودی از آن‌ها به حالت‌جامد می‌باشند.
بوی آن‌ها بسیار قوی است و ازنظر کلی فرّار هستند.

اسانس‌ها از تقطیر اعضای گیاهان و به‌ندرت از فشردن قسمت اسانس دار آن‌ها مانند اسانس پوست نارنج و لیموترش به دست می‌آیند.

اختصاصات فیزیکی اسانس‌ها شبیه یکدیگر هستند، وزن مخصوص آن‌ها با مختصر اختلافی معادل یکدیگرند و غالب اسانس‌ها از آب سبک‌ترند .

تفاوت عصاره و اسانس

به صورت کلی عصاره محلولی است که در بر گیرنده  تمام مواد مفید گیاهان مانند تانن، موسیلاژ، اسانس، ویتامین‌ها و املاح گیاه می‌باشد. ولی اسانس تنها شامل ترکیبات ترپنی و یا مشتقات ترپنی گیاه می‌باشد.

انواع عصاره و اسانس

حال به صورت موردی به معرفی انواع عصاره و اسانس می‌پردازیم.

عصاره حضض هندی

این عصاره از درختچه‌های مختلف از تیره زرشک مانند فیل زهره به دست می‌آید که دارای طبع خشک و معتدل است.
اثر معالج در لک سیاه- زخم‌های کهنه – زخم لثه. جوش زبان – یرقان – ناراحتی‌های معده – اسهال مزمن (به‌صورت تنقیه) – ورم دستگاه گوارش – ورم حلق ۔ درد کبد و عطش است.
موجب تقویت مو می‌شود و مضمضه کردن آن لثه‌ها را تقویت می‌کند.
دافع اخلاط خونی است و مفاصل را مستحکم می‌کند.
زیاده‌روی در مصرف این عصاره سمی بوده و برای افراد مبتلابه ناراحتی‌ها طحال و زنان حامله زیان‌آور است

عصاره فانیذ

برای تهیه عصاره فانیذ افشره نی‌شکر را آن‌قدر می‌جوشانند تا غلیظ می‌گردد. بعد به مصرف می‌رسانند. این عصاره ملین بوده، سردی رحم و روده‌ها را از بین می‌برد و سرفه را درمان می‌کند.

عصاره مالت

عصاره مالت از دم کردن و یا جوشاندن مالت در آب و تغلیظ محلول حاصل در خلأ در گرمای حداکثر بین ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد به‌طوری‌که به غلظت عصاره د آید، حاصل می‌گردد.
عصاره مالت در آب محلول است.
اگر تغلیظ آن با نهایت وقت بدون مداخله گرما در خلأ صورت گرفته باشد به رنگ سفید کرم و دارای فعالیت مناسب خواهد بود.
عصاره مالت دارای اتر محلل، زیاد کننده ترشحات شیر و ویتامین‌های مختلف B۲ ، B۱ و Pp است.

اسانس‌ها

اسانس‌های روغنی (طبیعی)

اسانس‌های روغن مایعات فرار، منعکس‌کننده نور، ازنظر نوری فعال، شبیه به روغن‌ها با عطری کاملاً اختصاصی هستند
در بسیاری از گیاهان تولیدات فرعی متابولیسم ثانوی را تشکیل می‌دهد.

در هوای گرم و آفتابی و پایدار، گیاهان بیشترین اسانس را در خود دارند.
این بهترین هنگام برای چیدن آن‌ها است.
از سوی دیگر این روغن‌ها در برخی از بافت‌ها در مرکز سلول یا در محل ذخیره اسانس‌ها زیرپوشش کرکی، غده‌های کوچک در فضای میان سلول‌ها جمع می‌شوند.
با کنترل میکروسکوپی از کیفیت روغن‌ها درمی‌یابیم که سلول‌ها تشکیلات خاصی را دارا هستند.
آن‌ها را از گیاهان تازه یا خشک به‌وسیله تقطیر با بخارآب، استخراج ساده یا دیگر روش‌ها (فشار، جذب آن‌ها روی چربی‌ها در عطرسازی‌ها و…) می‌گیرند.

ازنقطه‌نظر شیمیایی ترکیبات بسیار پیچیده‌ای دارند. در پزشکی اغلب از مواردی که بودن از اسانس‌های روغنی گرفته می‌شود  (نظیر نعناع و کافور) استفاده می‌گردد.

اثر بخشی داروهای حاوی عصاره و اسانس

به‌طورکلی نمی‌توان گفت که دارویی که حاوی عصاره یا اسانس است بهتر است  صرف وجود یکی از این دو مورد در یک دارو نمی‌تواند دلیلی بر اثربخشی و کیفیت بیشتر یا کمتر دارو باشد.

مصرف دارویی عصاره و اسانس

مصرف دارویی عصاره و اسانس‌های روغنی بر اساس خواص فیزیولوژیکی آن‌ها مانند مزه، اثر محرکه آن‌ها روی پوست و مخاط، خاصیت ضدعفونی‌کننده و ضد باکتری بودن آن‌ها استوار است.
اسانس انیسون، زیره و غیره اغلب به‌عنوان خلط‌آور به کارمی روند.
زیرا آن‌ها از طریق ریه دفع شده و بنابراین مستقیماً مجاری تنفسی را ضدعفونی نموده و مخاط را آزاد می‌کنند.
از دیگر موارد استفاده از آن‌ها می‌توان از قرقره، بُخور و قطره‌های بینی نام برد.
جذب آن‌ها برای هضم غذا مفید است و از آن‌ها برای تقویت معده، دفع صفرا و دفع باد نیز استفاده می‌شود.
اکثر گیاهان اسانس دار به‌عنوان گیاهان معطر مورداستفاده قرار می‌گیرند (نظیر زیره رازیانه، انیسون، مرزنجوش، سوسن بری، آویشن، پونه).

از اثر تحریک‌آمیز اسانس‌ها برای مصرف خارجی علیه روماتیسم استفاده می‌شود.
مرهم‌ها یا محتوی موادی که از اسانس‌ها استخراج می‌شود ) نظیر مانتول و کافور) یا حاوی خود اسانس‌ها (نظیر اسانس نعناع – اکلیل کوهی – اسطوخودوس و…) در اکثر موارد مخلوطی از همه این هستند.

اسانس‌های طبیعی بایستی همانند گیاهانی که حاوی آن‌ها هستند، در ظروف کاملاً بسته و به‌دوراز نور نگهداری شوند.
آن‌ها در نور و در معرض هوا بسیار سریع اکسیده و به رزین تبدل شده و عطر و خواص خود را از دست می‌دهند.

از بین اسانس‌های طبیعی فراوانی که در داروهای مختلف وجود دارند، اسانس بادرنجبویه، رازیانه، اسطوخودوس، نعناع و مانتول که از آن گرفته می‌شود، اسانس پونه و تیمول گرفته‌شده از آن و نیز کارواکرول مشتق از آن‌که ضدعفونی‌کننده بسیار خوبی است.

اسانس آسپیک

اسانس آسپیک از سرشاخه‌های گیاه خزامی گرفته می‌شود که مایعی به رنگ زرد روشن یا زرد و دارای بوی کافوری شبیه اسانس لاوند و رومارن است.
این اسانس در آب غیر محلول است و در غالب روغن‌های ثابت و پروپلین گلگول حل می‌شود و در گلیسیرین به مقدار کم محلول است.

این اسانس را باید در ظروف شیشه‌ای با دهانه مسدود، به‌صورت مملو، در محل سرد و دور از نور نگهداری شود، اسانس آسپیک علاوه بر مصارفی که ازنظر درمانی دارد، به‌صورت تقلبی به اسانس لاوند نیز افزوده می‌شود.

این اسانس ترشحات صفرا را زیاد می‌کند و صفرا را دفع می‌نماید.
علاوه بر مصارف درمانی در صنعت عطرسازی دامپزشکی و در صابون‌سازی و تهیه لوسیون های معطر جهت دفع حشرات نیز به کار می‌رود.

اسانس اسطوخودوس

اسانس اسطوخودوس از سرشاخه‌های برگ‌دار و گل‌دار اسطوخودوس تهیه می‌شود.
بوی کافوری شبیه بوی رومارون دارد.
این اسانس در آب حل نمی‌شود ولی در الکل به مقادیر زیاد حل می‌شود.
از این اسانس بیشتر در اسپانیا تهیه می‌کنند و در عطرسازی نیز مورداستفاده قرار می‌دهند و از اثر بند آورنده خون و ضدعفونی‌کننده آن به‌صورت رقیق‌شده استفاده می‌کنند.
هم‌چنین در پانسمان زخم‌ها و جراحات می‌توان از حالت رقیق‌شده این اسانس استفاده نمود.
این اسانس اثر مقوی و ضد آسم دارد.

اسانس اوریگان

این اسانس از برگ و سرشاخه‌های گل‌دار نوعی صعتر به دست می‌آید که بیشتر در صنعت عطرسازی و صابون‌سازی مورداستفاده فراوان قرار می‌گیرد.

اسانس انیسون

اسانس انیسون که به اسانس بادیان نیز معروف است.
از میوه گیاه انیسون تهیه  می‌شود.
مایعی است بی‌رنگ یا کمی مایل به زرد که از هر ۶۰ کیلوگرم میوه تازه انیسون، به مقدار معادل ۲ کیلوگرم به دست می‌آید.

اسانس انیسون در گرمای ۱۵ درجه  انجماد حاصل می‌کند و به‌صورت توده متبلوری درمی‌آید.
ولی در درجات خیلی سرد بدون منجمد شدن، حالت مایع خود را حفظ می‌کند.
اگر در این وضع ظرف محتوی آن تکان داده شود، انجماد حاصل می‌کند.
توده متبلور نیز در گرمای تقریباً ۱۷ درجه ذوب می‌شود.
این اسانس اگر در مجاورت هوا قرار گیرد، اکسیده می‌شود و باعث ایجاد اسید آنیزیک می‌گردد.
این اسانس باید دور از نور و در سرما نگهداری شود و اگر منجمد شد باید ابتدا تمام آن را به حالت ذوب‌شده درآورد و بعد مورداستفاده قرارداد.
این اسانس در عطرسازی، صابون‌سازی، ساختن گرد دندان‌ها و… مصرف دارد و دارای اثر ضد نفخ دارد و خلط‌آور ملایم است.
به‌صورت میکستور، جهت رفع سرفه‌های ناشی از تحریک لوزتین و یا به‌صورت مخلوط با محلول‌های مختلف مصرف می‌شود.

اسانس بازیلیکا

اسانس بازیلیک که به اسانس ریحان نیز مشهور است.
از تمامی قسمت‌های تازه گیاه ریحان تهیه می‌شود که از هر ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلوگرم ریحان معادل یک کیلوگرم اسانس به دست می‌آید.
این اسانس مایعی به رنگ مایل به زرد و یا مایل به سبز است.
بوی معطر دارد و در آب غیر محلول است و در ۲ برابر حجم خود الکل ۸۰ درجه محلول است.
اسانس ریحان باید در ظروف کاملاً دربسته و در محل سرد و دور از نور نگهداری شود.
این اسانس به مقدار ۵ تا ۶ قطره بر روی یک حب قند اثر قاطع در دفع تشنجات معدی و سردردهای منشأ ضعف عمل دستگاه هضم دارد.

اسانس پرتقال

اسانس پرتقال از فشردن قسمت خارجی پوست تازه پرتقال (قبل از رسیدن کامل آن) تهیه می‌شود.
این اسانس به رنگ زرد و کم‌وبیش تیره دارد. بوی آن معطر، مخصوص و طعمش ملایم و موردپسند است.
این اسانس به هر نسبتی در الکل مطلق حل ولی دو برابر حجم خود الکل ۹۰ درجه محلول است.
در آب به مقدار بسیار کم حل می‌شود.

اسانس پرتقال به سهولت فاسد می‌شود و بوی ناپسند و طعم تند و سوزاننده پیدا می‌کند.
ازاین‌جهت همیشه باید اسانس تازه آن را به کاربرد.
در جای خنک و محل تاریک نگهداری نمود.
اسانس پرتقال اثر ضدعفونی‌کننده و خلط‌آور دارد و در تهیه پمادهای ضدعفونی‌کننده به کار می‌رود.
به‌غیراز مصارف درمانی در تهیه ادکلن و لوسیون های مختلف و فراورده‌های آرایشی و زیبایی به کار می‌برند.

اسانس پوست لیمو

اسانس پوست لیمو چنان‌که از نامش مشخص است از فشردن قسمت خارجی پوست لیموترش تازه به دست می‌آید.
مایعی است به رنگ زرد روشن که به هر نسبتی در الکل مطلق و کلروفرم حل می‌شود.
در آب به مقادیر کم محلول است.
اسانس لیموترش با دستگاه‌های مخصوص نیز تهیه می‌گردد.
این نوع اسانس که در بازار تجارت فراوان یافت می‌شود رنگ مایل به سبز و متمایز از نوع قبلی است.

مصرف اسانس پوست لیموترش در موارد ضروری ۵ تا ۱۰ قطره مخلوط در عسل است.
بخارات حاصله از اسانس لیموترش اثر میکروب‌های مولد بیماری، نظیر منگلوکوک را در مدت ۱۵ دقیقه میکروب تیفویید را حداقل در یک ساعت، میکروب مولد ذات‌الریه را در مدت ۱ الی ۳ ساعت، استافیلوکوک طلایی را در ۲۰ دقیقه و استرپتوکوک را در ظرف ۳ تا ۱۲ ساعت خنثی می‌کند.

اسانس لیموترش باسیل مولد حصبه را در عرض ۵ دقیقه، استافیلوکوک را در ۵ دقیقه، باسیل مولد دیفتری را در ظرف ۲۰ دقیقه از بین می‌برد و محلول ۲ درصد آن از تکثیر باسیل مولد سل جلوگیری به عمل می‌آورد.

از اسانس لیموترش در تهیه ادکلن ها و پمادهای ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود

اسانس پونه

اسانس پونه از سرشاخه‌های و برگ‌های پونه به دست می‌آید.
رنگی مایل به آبی دارد و اغلب در روغن‌ها حل می‌شود.
در گلیسیرین غیر محلول است.
این اسانس اثر خلط زدایی و تسهیل‌کننده عمل هضم دارد.
سرفه و نزله را مداوا می‌کند و در استعمال خارجی برای رفع لکه‌های جلدی نیز به کار می‌رود.
پراکندگی این اسانس در هوا، موجب دور شدن حشرات می‌شود.
از این اسانس در انگلستان نوعی صابون تهیه می‌کنند.

اسانس خردل سیاه

این اسانس مایعی فرار، بی‌رنگ و دارای بو و طعم سوزاننده است.
مخاط‌های بدن را به‌شدت تحریک می‌کند.
باعث جریان سریع اشک می‌شود.
در مجاورت نور فاسد می‌گردد و رنگ خرمایی مایل به گلی پیدا می‌کند.
مصرف به مقدار زیاد این اسانس موجب مسمومیت شدید و منجر به مرگ می‌شود.

اسانس دارچین

اسانس دارچین به مقدار یک درصد در پوست گیاه دارچین وجود دارد

و از تقطیر آن با آب نیز حاصل می‌شود. این اسانس در صورت تازه بودن به رنگ زرد روشن است ولی به‌مرورزمان‌بر علت اکسیده شدن به رنگ‌های زرد طلایی و سپس قهوه‌ای مایل به قرمز درمی‌آید به مقدار کم در آب محلول است و به هر نسبتی در الکل ۹۰ درجه، اتر وکلروفرم حل می‌گردد.

این اسانس اثر محرک و قابض دارد و تا حدودی اثر ضدعفونی‌کننده ملایم دارد، از این اسانس جهت معطر ساختن طعم بعضی از غذاها استفاده می‌شود.

اسانس زنبق

اسانس زنبق از ریزوم گیاه زنبق به‌وسیله تقطیر با بخارآب به دست می‌آید.
ولی چون این عمل به علت آمیدون فراوانی که در ریزوم وجود دارد با اشکال مواجه می‌شود.
باید تحت اثر اسیدها، نشاسته آن را به مواد محلول تبدیل کرد و یا پس از آن‌که قطعات ریزوم تخمیر حاصل نمود، عمل تقطیر را انجام داد.
با این ترتیب الکل معطری به دست می‌آید که از آن به مقدار بسیار کم، اسانس استخراج می‌شود.
به این خاطر است که اسانس زنبق به علت ارزش زیادی که در عطرسازی دارد معمولاً به طریقه سنتز تهیه می‌گردد.

چون ریزوم تازه زنبق، بو و طعم ناپسند دارد ازاین‌جهت اسانس گیری از ریزوم های خشکی که یک سال از جمع‌آوری آن‌ها گذشته باشد و بوی مطبوع و ملایم بنفشه به خود گرفته باشند، صورت می‌گیرد.
اسانس زنبق در گرمای اتاق به‌صورت توده‌ای به رنگ زرد و روشن تا قهوه‌ای مایل به زرد است و در گرمای ۳۸ تا ۵۰ درجه ذوب می‌شود. در حالت مایع به رنگ زرد تا زرد مایل به قهوه‌ای است ولی به‌تدریج از این حالت خارج‌شده به‌صورت توده غیر مایع درمی‌آید.
این اسانس در روغن‌های ثابت و معدنی حل می‌شود ولی در گلیسیرین غیر محلول است. این اسانس به روغن‌های سالاد خوراکی برای جلوگیری از پیدایش حالت تبلور مانند در آن‌ها افزوده می‌شود.

اسانس زوفا

اسانس زوفا از سرشاخه‌های گل‌دار گیاه زنبق تهیه می‌شود.
دارای بوی شبیه نعناع دارد.
مایعی است بی‌رنگ که در الکل ۸۰ درجه، در اثر و کلروفرم حل می‌شود.
این اسانس را باید در ظروف دربسته و دور از نور نگهداری کرد.

در نظر داشته باشید که طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده اسانس زوفا اثر شدید بر روی پیاز مغز تیره دارد و مصرف آن موجب پیدایش عوارض صرع مانند می‌شود. به‌علاوه لرزش و حالات تشنجی به وجود می‌آورد. ازاین‌جهت در موارد لازم باید در کمال احتیاط و به مقادیر خیلی کم و درمانی، به‌خصوص در اشخاصی که عدم تحمل دارند، به کار می‌رود.

اسانس سیر

اسانس سیر از تقطیر سیر تحت اثر بخارآب حاصل می‌شود.
از هر ۱۰۰ کیلوگرم سیر به مقدار ۶۰ گرم اسانس به دست می‌آید.
مایعی است به رنگ قرمز نارنجی تا قهوه‌ای مایل به زرد است .
اگر تصفیه شود به‌صورت بی‌رنگ و دارای بوی کم درمی‌آید .

اسانس سیر در اغلب روغن‌های ثابت و روغن‌های معدنی حل می‌شود ولی در گلیسیرین غیر محلول است.
این اسانس را باید در ظروف دربسته به حالت مملو و در صورت امکان و در ظروف شیشه‌ای یا آلومینیومی، در محل خنک و دور از نور نگهداری کرد.

از اسانس سیر برای مطبوع کردن و تغییر طعم اغذیه در صنایع غذایی استفاده به عمل می‌آورند.

اسانس صندل

اسانس صندل از چوب صندل براثر تقطیر با آب به دست می‌آید.
اگر با وسیله‌های ابتدایی به عمل‌آورند، دارای راندمانی معادل یک درصد است.
ولی با وسایل مدرن می‌توان راندمان عمل را به ۴ تا ۶ درصد افزایش داد.
این اسانس ظاهری شفاف و رنگ زرد روشن دارد. بوی آن معطر، نافذ و طعمش معطر، کمی تند و تلخ است.

اسانس صندل در آب به مقدار خیلی کم ولی در الکل ۹۰ درجه معادل دو برابر حجم خود حل می‌شود.
در اغلب روغن‌ها حل می‌گردد.
و در گلیسیرین غیرقابل‌حل است.
این اسانس را باید در ظروف شیشه‌ای یا آلومینیومی، به حالت مملو در جای سرد و دور از نور نگهداری کرد.
اسانس صندل به مصارف معطر ساختن و خوش‌طعم کردن بعضی اغذیه مورداستفاده قرار می‌گیرد.

اسانس لاوند

اسانس لاوند که به اسانس اسطوخودوس نیز معروف است از سرشاخه‌های گل‌دار و یا ازگل‌های اسطوخودوس به‌وسیله تقطیر با بخارآب تهیه می‌شود و چون اگر اسانس گیری سریعاً انجام گیرد، راندمان عمل و مرغوبیت اسانس بیشتر می‌گردد.
ازاین‌جهت دستگاه‌های تقطیر ساده، در محل‌های کشت بر پا می‌نمایند تا اسانس گیری به سهولت و سرعت انجام شود.
اگر عمل تقطیر از کلیه قسمت‌های گیاه صورت گیرد، اسانس حاصله ارزش کمتری خواهد داشت.

اسانس لاوند، مایعی است به رنگ زرد روشن یا زرد مایل به سبز که بویی مطبوع دارد و با آن‌که براثر تصفیه، عاری از رنگ می‌گردد.
ولی به علت تجزیه اترهای موجود در اسانس، بوی ناپسند پیدا می‌کند.
این اسانس در تهیه نوعی پماد استفاده می‌شود.
این پماد نه‌تنها زخم‌ها را ضدعفونی می‌کند بلکه التیام و معالجه آن‌ها را نیز تسریع می‌نماید.
مالیدن اسانس لاوند بر روی سینه به‌منظور رفع احتقانهای ششی که اغلب پس از برخاستن از یک بیماری ریوی پیش می‌آید توصیه‌شده است.
این اسانس در صنعت عطرسازی اهمیت فراوانی دارد.

اسانس مانت

اسانس مانت یا اسانس نعناع از تقطیر برگ و سرشاخه‌های گل‌دار نعناع تحت تأثیر بخارآب تهیه می‌گردد.
برای این کار نیز معمولاً گیاه دوساله را که واجد مقدار بیشتری از اسانس است، انتخاب می‌کنند.
این اسانس در حالت تازه بی‌رنگ و دارای طعم سوزاننده است.
ولی به‌مرورزمان رنگ زرد مایل به سبز پیدا می‌کند و طعم آن در صورت رقیق شدن مطبوع می‌گردد.
این اسانس در روغن‌های چرب محلول است و در صورت تازه بودن در هم‌حجم خود الکل ۹۰ درجه یا در ۴ تا ۵ قسمت الکل ۷۰ درجه حل می‌شود (گاهی نیز محلول کدر می‌دهد).
در آب به مقدار بسیار کم حل می‌گردد، به‌طوری‌که آن را معطر می‌سازد.

اسانس مانت به مقدار یک الی ۳ قطره مخلوط در یک نوشابه ساده در طی چند مرتبه در شبانه‌روز به‌عنوان مقوی معده، بادشکن، ضدعفونی‌کننده، رفع دل‌پیچه‌ها، اسهال‌های ساده و داروی اختصاصی رفع حالت چنگ زدگی در معده، مصرف می‌گردد.
از این اسانس در تهیه قرص‌ها، آب‌نبات، گرد دندان، محلول‌های زیبایی، عطرها، شربت مانت و غیره استفاده می‌شود.

اسانس مرزه

اسانس مرزه از سرشاخه‌های جوان و برگ‌دار گیاه مرزه به دست می‌آید.
مایعی است بی‌رنگ یا مایل به زرد که در اتر، کلروفرم، الکل و روغن‌های چرب محلول است.
پزشکان قرون‌وسطی در سال ۱۵۸۲ میلادی موفق به استخراج اسانس از مرزه گردیدند و در سال ۱۹۳۳ دانشمندی آن را داروی رفع اسهال با اثر قاطع اعلام داشت.

اسانس ملیس

اسانس ملیس از سرشاخه‌های جوان و برگ‌دار گیاه بادرنجبویه تهیه می‌شود.
که مایعی است بی‌رنگ یا به رنگ زرد روشن یا زرد مایل به خاکستری و دارای بوی بسیار مطبوع شبیه بوی لیمو است.
این بو به‌خصوص اگر اسانس از برگ گیاه، قبل از گل دادن به‌دست‌آمده باشد، محسوس‌تر است.
اسانس ملیس در آب عملاً غیر محلول است ولی در الکل حل می‌شود.
باید آن را در جای سرد، دور از نور و در ظرف دربسته نگهداری شود.
این اسانس اگر به مقادیر بیشتر از حد درمانی به کار رود موجب مسمومیت و ناراحتی‌های شدید می‌شود.
مثلاً اگر ۲ گرم از آن اسانس در صبح ناشتا مصرف شود، نموده و فشارخون را پایین می‌آورد.
سریعاً ایجاد خستگی عمومی، احساس سنگینی سر، بی‌حسی و سپس خواب عمیق نموده و فشارخون را پایین می‌آورد.

اسانس میر

اسانس میر از تقطیر میر (بلسان) با بخارآب حاصل می‌گردد. این اسانس در ۱۰ برابر حجم خود الکل ۹۰ درجه حل می‌شود و اثر خلط‌آور و ضد تشنج دارد.

اسانس نرولی

در نرولی از تقطیر بهارنارنج تازه و یا از بهار پرتقال تهیه می‌شود.
با این تفاوت که اسانس نرولی بهارنارنج به‌مراتب پرارزش‌تر و بهتر است.
اسانس نرولی از قرن ۱۶ میلادی مورد شناسایی مردم بوده است.
چنین شهرت دارد که نام نرولی بدین علت بر روی این اسانس گذاشته شد.
در زمان‌های بعد، زن فلاوبوااورسینی، پرنس نرولی از آن برای معطر ساختن دستکش‌های خود استفاده به عمل می‌آورده است.

این اسانس مایعی است به رنگ کهربایی که در مجاورت نور رنگ قرمز به خود می‌گیرد.
بوی آن قوی، بسیار معطر و طعمش تلخ است.
اسانس نرولی در ۵/۱ تا ۲ برابر حجم خود الکل ۸۰ درجه محلول است.
این اسانس را باید در جای خنک، در شیشه سربسته به‌صورت مملو و دور از نور نگهداری کرد. از این اسانس در عطرسازی و تهیه ادکلن و… استفاده می‌شود.

اسانس پتی گرن

این اسانس را قبلاً از تقطیر میوه‌های سبز و نارس نارنج که به حالت نارس در پای درخت می‌افتاده تهیه می‌نمودند.
امروزه از تقطیر برگ و جوانه‌های سرشاخه دار درخت نارنج و پرتقال به دست می‌آید.
این اسانس به حالت مایع و رنگ زرد است .
به مقدار بسیار کم در آب ولی در دو برابر حجم خود در الکل ۸۰ درجه حل می‌شود.
باید در ظروف کاملاً دربسته، در محل خنک و دور از نور و روشنایی نگهداری شود.
این اسانس در عطرسازی حائز اهمیت فراوان است.

عرق و اسانس بیدمشک (عصاره و اسانس)

• – یکی ازگل‌های معطر طبیعت گل درختچه بیدمشک است.
• – گل‌های این درختچه که اواخر زمستان تا اوایل بهار می‌شکفد عطر و بوی خاصی دارد.
• – از قدیم خلال بادام را با گل بیدمشک مخلوط کرده و چند روز نگهداری می‌کردند تا خلال بادام عطر و بوی گل بیدمشک
  را به خود جذب کند.
• –  استفاده از آن در انواع گز اصفهان از جمله (گز مظفری، گز کرمانی، گز قنادیان و …)
• قابلیت به وجود آوردن طعمی خارق العاده در گز  را دارد.
• – عرق بیدمشک مقوی قلب بوده و برای حفظ سلامتی آن بسیار مناسب و مؤثر است

منبع: www.behgaz.com