حریم خصوصی دیجیتال؛ رویکرد دولت ها در مواجهه با آن

شاید فکر ‌کنید حریم خصوصی و تجاوز به آن تنها در دنیای فیزیکی مصداق دارد! اما هک شدن گذرواژه (پسورد) اکانت اینستاگرام، ایمیل یا سو‌ء استفاده از داده‌های دیجیتال شخصی همانقدر آزار دهنده است که در دنیای فیزیکی گوشی هوشمند شما به سرقت برود!

خوشبختانه حفظ امنیت و حریم خصوصی در فضای فیزیکی، تا حدود زیادی قابل اجرا است و حتی در برخی کشورها قوانینی برای رعایت آن وضع شده است؛ به عنوان مثال برای رعایت فاصله فیزیکی با دیگران، قوانینی با نام فاصله‌ی شخصی (Personal Space) وجود دارد. براساس این قانون نزدیک شدن بیشتر از یک حد خاص به فرد دیگر، نقض حریم خصوصی محسوب شده و فرد امکان شکایت و پیگیری از طریق مراجع قضایی را دارد.

اما حفاظت از امنیت داده‌های خصوصی افراد که از طریق اینترنت جابه‌جا یا در فضای ابری آپلود می‌شود به این سادگی نیست. این موضوع اهمیت حریم شخصی در فضای دیجیتال را دو چندان می‌کند‌.

در این مقاله قصد داریم حریم خصوصی در فضای دیجیتال را بررسی کنیم‌. در ابتدا با مفهوم حریم خصوصی و ضرورت آن آشنا می‌شویم.

حریم خصوصی (Privacy) چیست؟

من که چیزی برای پنهان کردن ندارم پس دلیلی ندارد نگران حریم خصوصی باشم!

تور (Tor) فناوری‌ای که به کاربران امکان فعالیت به صورت ناشناس و بدون ردگیری در اینترنت را می‌دهد، حریم خصوصی را اینگونه تعریف کرده است:

حریم شخصی به این معنا نیست که شما چیزی برای پنهان کردن دارید‌. حریم خصوصی یعنی محافظت از ترس‌ها، روابط خصوصی، و ضعف‌های ما در مقابل سوء‌استفاده و استثمار؛ مولفه‌هایی که انسانیت ما با آن‌ها تعریف می‌شود‌. همه ما سزاوار حریم خصوصی هستیم‌.

انواع حریم خصوصی در فضای دیجیتال

حریم خصوصی در فضای دیجیتال، به مجموعه‌ای از حقوق فردی و حریم خصوصی مصرف‌کنندگان از خدمات الکترونیکی اشاره دارد. این حقوق شامل حفظ حریم خصوصی اطلاعات شخصی، محافظت از اطلاعات حساس، کنترل بر روی داده‌های شخصی و قابلیت انتخاب افراد در مورد نحوه استفاده از اطلاعات شخصی آنها توسط سازمان‌ها و شرکت‌ها است.

کانسپت یا به عبارتی مفهوم حریم خصوصی دیجیتال، معمولاً در نقطه مقابل استفاده‌های تجاری دیجیتال مارکترها، کسب‌وکارهای آنلاین و شرکت‌های فناوری قرار دارد که چنین اطلاعات و داده‌هایی را جمع‌آوری کرده و مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند.

حریم خصوصی اطلاعات

به این مفهوم اشاره دارد که افراد باید درخصوص تعیین نحوه جمع‌آوری اطلاعات دیجیتالی‌شان و نحوه استفاده از آن‌ها، از اختیار لازم برخوردار باشند‌. این موضوع به طور خاص درباره اطلاعات هویتی صدق می‌کند‌. براساس مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا (GDPR) که در سال ۲۰۱۸ به تصویب رسید، سازمان‌ها ملزم هستند سلایق افراد یا مصرف‌کننده‌ها را در نحوه کاربرد داده‌هایشان مد نظر قرار دهند‌.

حریم خصوصی ارتباطات

حریم ارتباطات به این مفهوم اشاره دارد که افراد باید از آزادی یا حق لازم برای انتقال دیجیتالی اطلاعات با این انتظار که ارتباطات‌شان امن است برخوردار باشند - یعنی پیام‌ها و ارتباطات‌شان تنها در اختیار گیرنده مد نظرِ فرستنده قرار خواهد گرفت؛ هرچند ممکن است بدون اطلاع فرستنده، ارتباطات به طرق مختلف شنود شده یا به گیرنده‌های دیگری تحویل داده شود‌.

با استفاده از روش‌های مختلف هک کردن مانند حمله شخص میانی (MITM)، امکان شنود مستقیم ارتباطات وجود دارد‌.

حریم خصوصی فردی

حریم فردی از نوع دیجیتالی هنگام حضور آزادانه کاربران در فضای آنلاین مفهوم پیدا ‌می‌کند و به معنی حق انتخاب آزادانه اطلاعاتی است که حین کار با اینترنت، در معرض استفاده کاربران قرار ‌می‌گیرد‌.

تبلیغات و اسپم ایمیل‌ها نمونه‌هایی از رخنه دیجیتالی به حریم فردی کاربران اینترنتی هستند‌.

رویکرد دولت‌ها نسبت به حریم خصوصی دیجیتال

با دسترسی هر روز کاربران به موبایل‌های هوشمند و انواع اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها، حجم عظیمی از داده‌های کاربران بر روی پایگاه داده پلتفرم‌های مختلف انباشت می‌شود، این موضوع باعث شده فضای دیجیتال به یک مولفه کلیدی برای دولت‌ها تبدیل شود.

دولت‌های مختلف دنیا باتوجه به سیاست‌ها، ارزش‌ها و باورهای خود در فضای سایبری تصمیمات و سیاست‌گذاری مختلفی در موضوع فضای دیجیتال را مدنظر قرار داده‌اند. اما می‌توان کشورها را بر اساس رویکرد کلان سیاسی در قبال اینترنت و فضای دیجیتال به دو دسته اصلی تقسیم کرد. دسته اول کشورهای چین، روسیه، کره شمالی و ایران و دسته دوم شامل کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی.

برای کشورها و دولت‌های دسته اول، حفظ حاکمیت و اقتدار دولت در فضای سایبری دغدغه اساسی محسوب شده و رویکردهای امنیتی در دیدگاه کلان این کشورها، نقش برجسته‌تری دارد. در دسته دوم که شامل کشورهای اروپایی و آمریکایی می‌شود؛ موضوعاتی همچون حریم خصوصی، آزادی بیان، مسئولیت‌پذیری و رگولاتوری از اهمیت بیشتری برخوردار است. رویکرد اقتصادی و حفظ آزادی‌های فردی و اجتماعی، رویکرد غالب کشورهای این دسته است.

مکرون رئیس‌جمهور فرانسه در انجمن حکمرانی اینترنت در سال ۲۰۱۸ گفت، در زمان حاضر دو نوع رویکرد تنظیم و مدیریت فضای اینترنت وجود دارد: نخست رویکرد کالیفرنیایی که فاقد هرگونه کنترل است و رویکرد دوم رویکرد چینی است که بر کنترل کامل فضای دیجیتال توسط دولت‌ها تأکید می‌کند.

اما چه خطراتی حریم خصوصی کاربران فضای دیجیتال را تهدید می‌کند؟ چرا محافظت از حریم خصوصی دیجیتال حائز اهمیت است؟

ارتباط حریم خصوصی دیجیتال و دموکراسی

یکی از مهمترین خطراتی که عدم رعایت حریم خصوصی کاربران در فضای دیجیتال می‌تواند به همراه داشته باشد، تهدید دموکراسی و مهندسی افکار عمومی در کارزارهای سیاسی است. در واقع نقض حریم خصوصی در فضای دیجیتال امکانی را فراهم می‌آورد تا با تاثیرگذاری بر ذهن افراد به اهداف مورد نظر خود برسند.

در پرونده‌ای معروف به «کمبریج آنالیتیکا»، فیس‌بوک با نقض آشکار حریم خصوصی کاربران، اطلاعات بیش از ۵۰ میلیون کاربر را بدون اطلاع و رضایت آن‌ها، در اختیار محققین شرکت مشاوره‌ای به نام کمبریج آنالتیکا قرار داد.

کمبریج آنالیتیکا با استفاده از اطلاعات وسیع گردآوری شده استراتژی تبلیغاتی دونالد ترامپ را طراحی کرد و با شناسایی اشخاص مردد در ایالت‌های سرنوشت‌ساز، در تبلیغات انتخاباتی همان‌ها را با توجه به ویژگی‌های شخصی و اولویت‌های سیاسی مورد نظرشان هدف قرار داد. در انتها با اینکه هیلاری کلینتون نزدیک سه میلیون رای بیشتر داشت، نتیجه با مجموعا حدود ۸۰ هزار رای بیشتر در سه ایالت سرنوشت‌ساز میشیگان، پنسیلوانیا و ویسکانسین به نفع دونالد ترامپ تمام شد.

حریم خصوصی دیجیتال؛ مفهومی غریب برای حاکمیت ایران

در کشور ما نیز طی سال‌های اخیر سرویس‌های آنلاین متعدد داخلی و خارجی از جمله اینستاگرام، دیجی‌کالا، اسنپ و... به راحتی در دسترس عموم مردم قرار گرفته‌ اند. هر یک از این سرویس‌ها، حجم عظیمی از اطلاعات شخصی کاربران را گرد‌آوری و انباشت می‌کنند.

امکان سوء استفاده از این اطلاعات برای مقاصد تجاری مانند تبلیغات هدفمند و یا فروش این داده‌ها به سرویس‌های جاسوسی و اطلاعاتی حکومتی، حریم دیجیتال را به موضوعی نگران کننده برای کاربران در ایران تبدیل کرده است.

علی‌رغم تصویب طرح‌های مختلف برای دفاع از حقوق کاربران در فضای دیجیتال مانند طرح صیانت، در واقعیت کشور از نظر رعایت حریم کاربران در وضعیت خوبی قرار نداشته و حقوق دیجیتال کاربران بارها نقض شده است.

نقض حریم خصوصی دیجیتال توسط حاکمیت سابقه‌ای طولانی در ایران دارد و متاسفانه با گذشت زمان رو به افزایش بوده است. به عنوان مثال، در سال ۱۳۹۷، تلگرام در ایران مسدود شد و دولت ایران از کاربران درخواست کرد، از پیام رسان‌های داخلی به جای تلگرام استفاده کنند.

در همین سال، مجتبی ذوالنوری عضو فراکسیون ولایی مجلس طی مصاحبه‌ای با خبرگزاری خانه ملت گفت: هاتگرام و طلاگرام از سوی یک دستگاه امنیتی در داخل کشور راه‌اندازی شده و به طور طبیعی یک نسخه از اطلاعات آن‌ها در داخل ذخیره می‌شود‌. این موضوع باعث شد تا بسیاری از کاربران ایرانی نگران حفظ حریم خصوصی خود در استفاده از پیام رسان‌های داخلی شوند.

ساخت حساب‌های کاربری جعلی برای هزاران نفر در اپلیکیشن روبیکا و بازنشر محتوای تولید شده کاربران در شبکه‌های دیگر در این پروفایل‌های جعلی، یکی دیگر از نمونه‌های آشکار نقض حریم خصوصی دیجیتال است.

مشکل اصلی البته شاید این باشد که از سوی نهادهای قانونی نیز هیچ‌گونه اقدام و پیگیری مستقل از حاکمیت برای رسیدگی به تخلفات مربوط به حریم خصوصی دیجیتال صورت نمی‌گیرد.

بعنوان مثال هیچ‌یک از نهادهای قانونی به تخلف این اپلیکیشن بومی که به طور کامل در داخل کشور میزبانی می‌شود رسیدگی نکرد. این مساله در زمانی اتفاق افتاد که عده‌ای از نمایندگان مدافع طرح صیانت تاکید داشتند با تاسیس دفتر نمایندگی شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌های خارجی همانند اینستاگرام و واتساپ، پیگیری تخلفات این پلتفرم‌ها ممکن می‌شود!

طی ماه‌های اخیر و در جریان ناآرامی‌ها نیز حاکمیت با فیلترینگ اینستاگرام و حذف پست‌های اعتراضی کاربران ایرانی در این شبکه، حریم خصوصی دیجیتال را نقض کرد. طبق گفته یکی از کارمندان سابق یک شرکت آلمانی که مسئولیت بررسی محتوای این شبکه اجتماعی را به عهده داشته است، دستگاه امنیتی ایران به ازای مسدود‌سازی برخی حساب‌های کاربری به او پیشنهاد پرداخت پول داده است.

جمع بندی

متأسفانه در کشور ما قوانین مناسبی برای حفاظت از حریم خصوصی دیجیتالی وجود ندارد. درحالیکه این مسائل و رویدادها اهمیت وجود قوانین حفاظت از حریم خصوصی کاربران در فضای اینترنت را بیش از پیش آشکار می‌کند.

تلاش ما در مجموعه بیت میت همواره بر این است که با انتشار محتوای مفید و به روز، سطح آگاهی جامعه را بالا ببریم. شما می‌توانید وبلاگ و آکادمی آموزشی بیت میت را برای اطلاع از آخرین مطالب منتشر شده دنبال کنید.