قسمت ۱۲ چیزکست- نوار بهداشتی
یادمه چند سال پیش زلزله‌ی کرمانشاه که اتفاق افتاد همه در تکاپو بودن تا یک سری اقلام ضروری رو برای زلزله زده‌ها بفرستن. توی لیست این اقلام نواربهداشتی هم بود. اون موقع یه شخصی پیدا شد و با تمسخر و عصبانیت گفتش که جای اقلام ضروری دارین نوار بهداشتی می‌فرستین؟ اون شخص و همه‌ی افرادی که باهاش موافق بودن، همشون معتقد بودن که نوار بهداشتی یک محصول لوکسه و جزو اقلام ضروری به حساب نمیاد. حتی بعضیاشون فکر می‌کردن که نوار بهداشتی سوسول بازی غربی‌هاس. اونا تقصیر خودشون نبود که اینطور فکر می‌کردن، در طول زندگیشون کسی نبوده که بهشون آموزش صحیح بده تا یکی از اساسی‌ترین و ضروری‌ترین محصولاتی که نصف کره‌ی زمین ازش استفاده می‌کنن رو لوکس به حساب نیارن. من این اپیزود رو برای اون شخص و همه‌ی کسایی که مثل اون فکر می‌کنن می‌سازم.
سلام، به قسمت دوازدهم چیزکست خوش اومدید؛ تو این پادکست من ارشیا عطاری برای شما از تاریخ چیزها میگم. چیزایی که زمانی استفاده نمی‌کردیم، امروز استفاده می‌کنیم و شاید در آینده هم ازشون استفاده بکنیم.
توی این قسمت می‌خوایم درباره‌ی تاریخ پد یا نوار بهداشتی صحبت بکنیم. این قسمت روز هشتم مارس سال 2021 یعنی روز جهانی زنان منتشر میشه و موضوعشم شاید مختص به زنان به نظر بیاد اما همه‌ی انسان‌ها اعم از مرد و زن باید این اپیزود رو بشنون. مساله‌ی بهداشت زنان در دوره قاعدگی هنوز که هنوزه درست حسابی جا نیوفتاده و کلی تصورات اشتباه در موردش وجود داره. در نتیجه همه‌ی افراد باید در این مورد بدونن تا بتونیم یه جامعه‌ی سالم داشته باشیم.
قبل از اینکه بریم سراغ اپیزود لازمه این رو بگم که محتوای این اپیزود ممکنه از نظر بعضی افراد برای بچه‌ها مناسب نباشه در نتیجه اگر شما جز این افراد هستید حتما از هدفون استفاده کنید. اما سعی کنید اگر چیزی یاد گرفتید به بچه‌هاتون به زبان ساده و در حد قابل توضیح این مسائل رو توضیح بدید یا حتی بهشون کتاب‌هایی که برای بچه‌ها در این باره نوشته شدن رو بدید تا بخونن و در حد خودشون اطلاعات لازم رو بدست بیارن تا مثل ماجراهایی که جلوتر تعریف می‌کنیم تابو بودن این موضوع باعث به وجود اومد مشکلات برای زنان آینده نشه.
عادت ماهیانه یا قاعدگی یا به زبان انگلیسی پیرید یک روند بیولوژیکی که از ابتدای وجود انسان در بدن زنان وجود داشته. این موضوع چیزی نیست که بخوایم در برابرش موضع بگیریم یا نادیده بگیریمش. پنجاه درصد جمعیت کره‌ی زمین ماهی یک هفته این پروسه رو تجربه می‌کنن و به نوار بهداشتی یا محصولات مشابه احتیاج پیدا می‌کنن. پس این موضوع باید دربارش اطلاع‌رسانی بشه و همه درباره‌ی این پروسه و مکانیزمش بدونن.
خود من به شخصه تا قبل از تحقیق مفصل درباره‌ی این موضوع خیلی چیزا رو در این مورد نمی‌دونستم و مطمئنم که خیلی از شما هم اطلاعی ازشون ندارید. در نتیجه حتما اگر احساس میکنید مطالب این اپیزود براتون مفید بوده این قسمت رو برای هر کسی که فکر میکنید به دونستنش احتیاج داره بفرستید. در طول تاریخ عادت ماهیانه همیشه به عنوان یک ایراد بهش نگاه شده. در نتیجه قبل از اینکه بخوایم بریم سراغ موضوع اصلی، بذارین یک مکانیزم عادت ماهیانه رو براتون توضیح بدم. زنان در هر ماه یک تخمک آزاد می‌کنن، اگر تا یک دوره‌ی مشخصی اون تخمک بارور بشه و بارداری اتفاق بیوفته که هیچی؛ در غیر این صورت اون تخمک باید دفع بشه.
پروسه‌ی دفع تخمک هم به صورتی که لایه‌ای که روی دیواره رحم تشکیل شده فرو میریزه و اون تخمک همراه کلی ماده‌ی مختلف و مقدار خیلی کمی لخته‌ی خون توی یه پروسه‌ی تقریبا هفت روزه دفع میشه. این اتفاق هر ماه و به مدت یک هفته میوفته، قاعدتا اگر زن باردار شده باشه عادت ماهیانه اتفاق نمی‌افته. همین‌طور در دوره‌ی بارداری هم عادت ماهیانه اتفاق نمی‌افته. توی دوره‌ی عادت ماهیانه بدن دچار یک سری تغییرات میشه. دوره‌ی قبل از شروع عادت ماهیانه که بهش میگن پی ام اس، معمولا با تغییرات هورمونی همراه که باعث میشه خلق و خوی شخص تغییر بکنه و شخص دچار یک بی‌حوصلگی و رخوت خاصی بشه.
البته شخص به شخص متفاوته، بعضی‌ها کم طاقت میشن، بعضیا افسرده میشن، بعضیا هم بی‌حوصله میشن و یا بعضیا همشون با هم میشن. توی خود اون یک هفته‌ی قاعدگی چه اتفاقی میوفته؟ خونریزی بعضا شدید، درد شدید کمر و عضلات شکم، انقباض دردناک ماهیچه‌های رحم و بعضا سردرد اتفاق میوفته. درد ممتد و آزاردهنده‌ای که زنان توی این دوره تجربه می‌کنن رو شاید من و بقیه‌ی آقایون به هیچ وجه نتونیم درک کنیم. توی این دوره زنان برای جلوگیری از خونریزی و خونی شدن بدن و لباس و از طرفی جلوگیری از بروز عفونت و رشد باکتری در ناحیه‌ی تناسلی، باید از نوار بهداشتی یا محصولات مشابه استفاده کنن.
تکرار می‌کنم باید استفاده کنن؛ در نتیجه این محصولات یه وسیله‌ی ضرورین و نمیشه از سبد خرید حذفشون کرد. هیچ جایگزینی برای این محصولات وجود نداره. نمیشه گفت حالا این ماه استفاده نکنم ماه بعد استفاده می‌کنم. انتخابی در این باره وجود نداره. در نتیجه نوار بهداشتی یه کالای کاملا اساسی به حساب میاد و هیچ زنی نباید برای خریدنش احساس شرم بکنه. به طور عمده این دسته از محصولات دو نوع هستن: نوار بهداشتی و تمپان که بعضیا هم بهش میگن تامپون. نوار بهداشتی روی ناحیه تناسلی قرار میگیره و تمپان داخل ناحیه‌ی تناسلی.
در طول تاریخ عادت ماهیانه زنان همیشه به عنوان یک ایراد یا مریضی باهاش برخورد شده و تا سال‌های سال هیچ‌کس به فکر بهداشت زنان در دوره قاعدگی نبوده. در نتیجه به نوعی میشه گفت تا چند قرن زنان به طور منظم ماهی هفت روز شکنجه می‌شدن و در اثر این بی‌توجهی به این موضوع خیلیا به خاطر عفونت ممکن بود جونشونو از دست بدن. در نتیجه اختراع پد یا نوار بهداشتی یک اتفاق حیاتی برای زندگی بشر بوده. پس من پرچونگی رو می‌ذارم کنار و مستقیم میریم سر تاریخ نواربهداشتی.
برای اینکه ما بخوایم درمورد تاریخ محصولات بهداشتی مربوط به قاعدگی حالا میخواد پد باشه، تمپان باشه، کاپ باشه، همش؛ در مورد اینها اگر بخوایم صحبت بکنیم یا بهتره بگم بخوایم تحقیق بکنیم با یک مشکل کمبود اطلاعات مواجه می‌شیم. دورترین زمانی که ما در طول تاریخ می‌تونیم در موردش صحبت بکنیم که موضوعی برای حرف زدن در این باره داره حدود سه هزار قبل از میلاده. قبل از اون کلا اطلاعات ثبت شده‌ای وجود نداره و از اون به بعد هم اطلاعات بسیار محدود یعنی که من میگم سه هزار سال قبل از میلاد این به این معنی نیستش که از سه هزار سال قبل میلاد به بعد همه‌ی اطلاعات درست و دسته‌بندی و زیاد در اختیار ما قرار داره، نه.
از همون دوره تا شاید بشه گفت صد سال پیش خیلی اطلاعات محدودی در این باره وجود داره و خب طبعا دلیلش اینه که این موضوع تابو بوده این موضوع قابل صحبت کردن نبوده و توی نوشتارهای خاصی بهش اشاره نشده یا اصلا بهتره بگیم که دنیایی که توسط آقایون اداره میشده تا مدت‌های زیادی، چندین و چند قرن، خیلی اصلا در این باره اولا اطلاعی نداشته دوما که جدیش نمی‌گرفته. اصلا بهش فکر نمی‌کرده، دغدغش نبوده و میگم آقایون صرفا منظورم این نیست که از قصد این کارو می‌کردن یا هر چیز دیگه‌ای، به خاطر شرایط فرهنگی و عدم دانش و اینجور موضوعات نه تنها آقایون حتی خانم‌ها هم اطلاعات خاصی در این باره نداشتن.
در واقع هر زنی که دچار این مساله میشده که چیز عجیبی‌ام نیست هر ماه این اتفاق میوفته، هیچ صحبتی دربارش نمی‌کرده و می‌گذشته دیگه. نمونش رو هم توی تمام آثار مکتوب تمام دوران می‌تونیم ببینیم دیگه. توی هیچ رمانی به این موضوع اشاره نشده، تو هیچ مدرک تاریخی یا تاریخ ثبت شده‌ی معروفی به اینکه زنان اون دوره از چه سیستمی استفاده می‌کردن چه محصولات بهداشتی استفاده می‌کردن، هیچ اشاره‌ای بهش نشده و کلا به علت تابو بودن این موضوع هیچ کس در موردش هیچ حرفی نزده.
حتی حتی دوره‌ی ویکتوریایی که دوران شکوفایی به نوعی به حساب میاد در زمینه‌ی ادبیات، در زمینه‌ی صنعتی و کشورهای غربی کشورهایی مثل انگلیس، فرانسه توی اون دوره هیچگونه اشاره‌ای به مساله‌ی عادت ماهیانه زنان نشده. چندین و چند رمان معروف کلاسیک تو همین دوره‌ی ویکتوریایی قرن نوزدهم نوشته شده و هیچگونه از زنانی که در این رمان‌ها وجود داشتن و حضور داشتن همچین چیزی رو تجربه نمی‌کردند گویا که همچین چیزی وجود نداره.
در نتیجه مدارک و نوشته‌هایی که در این باره وجود دارن بسیار بسیار کم هستند و تمام مطالبی که ما برای این اپیزود جمع‌آوری کردیم مطالبی که ثبت شده هستند، مطالبی که از همون سه هزار سال قبل از میلاد ثبت شده یا کشف شده یا به نوعی اثری ازش پیدا شده. شاید کلی اتفاقات دیگه‌ای در این باره توی اون دوره‌ها افتاده و طبعا ما ازش بی‌خبریم؛ پرحرفی کردم یه مقدار بریم که داستان رو از سه هزار سال قبل از میلاد شروع بکنیم.
از دوران باستان یک روش‌هایی همیشه استفاده میشده برای رعایت بهداشت و جلوگیری از خونریزی شدید دوران قاعدگی. طبعا در هر دوره تاریخی زنانی وجود داشتن که به طور فیزیولوژیکی و طبیعی همشون ماهی یک بار همچین اتفاقی براشون می‌افتاده. در نتیجه روش‌هایی برای حفظ بهداشت و انجام کارهای روزمره وجود داشته. توی یونان باستان یک چوبی برمی‌داشتن و دور این رو چیزی مثل پارچه کهنه یک لیف کتان می‌پیچیدن و از اون به عنوان تمپان استفاده می‌کردن چیزی که ما امروز به عنوان تمپان داریم و استفاده می‌کنیم و اون رو وارد ناحیه تناسلی می‌کردن تا از خونریزی جلوگیری کنه، درواقع خون رو جذب بکنه و به نوعی کار محصولات بهداشتی امروزه انجام بده.
توی روم باستان از پشم استفاده می‌کردن همین کارو در واقع با پشم می‌کردن؛ همون چوب برمی‌داشتن و دورش پشم می‌پیچیدن و استفادش می‌کردن. توی ژاپن و تمدن‌های شرقی‌تر از کاغذ استفاده می‌کردن. بعد از اون طرف توی یه مناطقی از آفریقا یک دسته علف یا نی رو به همدیگه می‌بستن طوری که باز اونم شبیه به تمپان امروزی می‌شد و از اون استفاده می‌کردند و در مصر باستان و مخصوصا در دوران کلوپاترا از پاپیروس نرم شده استفاده می‌کردن، در واقع پاپیروس نرم شده رو به نوعی میشه لوله می‌کردند و استفادش می‌کردن.
اما طبعا تمام این‌هایی که الان بهشون اشاره کردیم به هیچ عنوان به هیچ عنوان چیزهای راحت، بهداشتی، مناسب، هیچکدوم اینا نبودن. درد و زجر مشکلشون بیشتر از خود درد قاعدگی نباشه کمتر نبوده. بعد از دوران باستان تا قرن پانزدهم یعنی 1500 سال بعداز میلاد مسیح همچنان محصولی برای استفاده به عنوان محصول بهداشتی قاعدگی وجود نداشته و زنان معمولا از پارچه‌های مختلف و دستمال کهنه اینجور چیزا استفاده می‌کردن.
اما خب این محصولات طبعا نه راحتی آنچنانی به وجود میاره و نه اون دوران قاعدگی رو تحمل پذیرتر میکنه؛ تنها کاربردی که این پارچه‌ها و دستمال کهنه‌ها داشتن این بوده که از ریختن اون لخته‌های خون به محیط اطراف یا روی زمین یا جاهای دیگه جلوگیری کنن. اما یک مسئله‌ای که درباره‌ی استفاده از این پارچه‌ها و دستمال‌ها وجود داشته اینه که در اون دوران به طور کلی لباس زیر به شکل امروزی وجود نداشته و شما نمی‌تونستی این پارچه یا دستمال کهنه رو داخل لباس زیر حداقل جاسازی کنی، در نتیجه شما لازم بوده که از یک وسیله‌ی دیگه‌ای استفاده کنی. چه جوری بوده این وسیله؟
یک حالت کمربند طور داشته این دور کمر درواقع پیچیده میشده و جنسشم حالا یا لاستیک بوده یا فلز بوده خب در سال‌های قبل‌تر فلز بوده قفل میشده، بعد لاستیک گذاشتن که اونم راحت نبوده طبعا، و این کمربندی که دور کمر ست شده از جلوش به سمت عقبش یک تکه فلز یا پلاستیک یا هر چیز دیگه‌ای وصل شده تا عقب یعنی در واقع از زیر ناف این نوار فلزی یا لاستیکی میاد و از بین پاها عبور میکنه و میاد بالا پشت کمر وصل میشه به پشت کمربند.
بعد اون پارچه‌هایی که به عنوان نواربهداشتی ازش استفاده می‌کردن اینا رو میذاشتن توی اون ناحیه‌ای که روبروی ناحیه تناسلی قرار میگیره. در نتیجه محصول آنچنانی در بازار وجود نداشته، اینا همش دست‌ساز بوده نه تنها کاربردی نبوده بلکه استفادشون هم بسیار بسیار سخت و پیچیده بوده. چرا میگیم سخت و پیچیده؟
من این رو دارم بیشتر توضیح میدم برای شنونده‌های مردمون چون شاید درکی از این موضوع نداشته باشن، چه بسا من هم حتی درکی از این موضوع نداشتم تا قبل از اینکه تحقیق برای این اپیزود رو شروع کردم. توی دوران قاعدگی در دوران عادت ماهیانه شما به اندازه‌ی کافی مشکل داری، درد داری، اذیتی، انقباض‌های عضلانی داری، خونریزی داری، تغییرات هورمونی وجود داره و واقعا دردهای وحشتناکی تجربه می‌کنی.
دردهایی که همچنان من چون تجربه‌ش نکردم شما اگر آقا هستید تجربش نکردید نمی‌تونید درکی ازش داشته باشید و اگر در اون حالت قرار داری در اون موقعیت قرار داری تصور اینکه یک شی فلزی رو دور کمرت قفل کردی و همچنان یک شی فلزی از بین پاهات عبور کرده و روی این شی فلزی هم همچنان یک دستمال کهنه‌ی زبر و خشن گذاشته شده تا با یک ناحیه‌ی حساسی مثل ناحیه‌ی تناسلی تماس داشته باشه واقعا آزاردهنده و اذیت کننده‌ست.
در نتیجه زنانی که در این دوره از این محصولات استفاده می‌کردن خیلی خیلی اذیت می‌شدن. حالا این مشکلات جسمی و دردها و ناراحت بودن اون وسیله رو بذارید کنار، بهش یه چیز دیگه اضافه بکنید. نگاهی که از طرف جامعه میشه به زنی که داره دوران عادت ماهیانه خودش رو می‌گذرونه. توی اون دوران همچنان عادت ماهیانه یک تابوی بسیار بسیار مگویی بود که طبعا زنان نمی‌تونستن ازش صحبت کنن، زنان نمی‌تونستن توضیح بدن که آقا من در این حالت فعلی خودم این کار نمی‌تونم انجام بدم، این کار رو سخت برام انجام بدم، تحت فشار هستم، درد جسمانی دارم و به همین خاطر مجبور بودن که یک سری وظایف رو انجام بدن.
زنان در درون خونه مجبور بودند که کلی بچه رو بزرگ کنند، غذا درست کنن، خونه رو تمیز کنن، کارهایی که در تمام این دوران‌ها انجام دادن و جامعه‌ی مردسالار اون دوره اصلا نمی‌تونسته بپذیره این موضوع رو که به خاطر شرایطی که اون‌ها دارند باید استراحت کنند، باید یه گوشه بشینن و باید سعی کنن که فعالیت بدنی کمتری داشته باشن، هیچ کدوم اینا توی اون دوره پذیرفته شده نبوده. باز این رو هم باید بذارید در کنار چه مسئله‌ای؟
مساله‌ی تصویر قاعدگی در ذهن جامعه؛ در جامعه‌ی اون دوران و اون دورانی که داریم میگیم منظورمون ده قرنه، یعنی در طول ده قرن هیچ پیشرفتی هم در این جوامع حاصل نشده. منظورمون صرفا جوامع شرقی یا غربی نیست منظور تمام جهانه. حتی که در جوامع شرقی اوضاع خیلی خیلی بدتر بوده، می‌تونیم تصورشو بکنیم دیگه.
در تمام این دوران در تمام این ده قرن و حتی تا چند قرن بعدش زنانی که در دوره‌ی قاعدگی خودشون قرار داشتن، در عادت ماهیانه خودشون قرار داشتن از اینکه در اون دوره هستند یک احساس شرمساری داشتند، تکرار می‌کنم از یک اتفاق طبیعی که هر ماه در بدن پنجاه درصد از کره‌ی زمین میوفته، از این بابت احساس شرمساری داشتن و نه فقط از اینکه راجبش حرف بزنن یا بگن که من به این دلیل نمی‌تونم این کارا رو انجام بدم، منظورم همچون شرمساری نیست، منظورم در درون خودشونه.
خودشون از این بابت احساس شرمساری داشتن؛ با توجه به باورهای جامعه زنی که دوران عادت ماهیانه‌شو می‌گذروند، یک موجود کثیف بود، یک موجود دوست نداشتنی، یک موجودی بود که باید ازش دوری کرد، جوامعی وجود داشتن که باور داشتن شیطان در درون این زن قرار گرفته، جوامعی بودن که می‌گفتن باید اون زن رو در یک جایی، یک معبدی، یک اتاق یک جایی رها کرد تا شیطان از بدنش خارج بشه و حتی در جوامع مذهبی که ادیان ابراهیمی داشتن هم آنچنان برخورد طبیعی با این موضوع نمیشد، مخصوصا در دوران قرون وسطی که سلطه‌ی کلیسا بسیار شدید بود و جوامع به شدت و به طور افراطی مسیحی بودن به زنی که دوران قاعدگی خودش رو می‌گذرونه عنوان یک موجود مریض نگاه می‌شد. به عنوان یک موجود ناپاک نگاه می‌شد.
توی قسمت قبلی قسمت تیغ ریش‌تراش گفتم که توی اون دوره فکر می‌کردن تمامی بیماری‌ها و مشکلات و درد و رنج‌های بشر در خون خلاصه شده و برای هر درد و مرضی که داشتن می‌رفتن و حجامت می‌کردند. حجامت البته به سبک خودشون رگ رو می‌بریدند و خون رو تخلیه می‌کردند و فکر می‌کردن با تخلیه کردن خون اون مریضی، اون مشکل از بدن خارج میشه، در نتیجه زنی که ماهی یکبار خونریزی داشت از ناحیه‌ی تناسلیش به عنوان یک موجود مریض بهش نگاه می‌شد که داره با این تخلیه‌ی خون درمان میشه.
پس در نتیجه فشار فرهنگی رو هم باید به اون مشکلات اضافه بکنیم؛ مشکلات فیزیکی و جسمی نرمال دوران قاعدگی از یک طرف، ناراحت بودن وسایل قابل استفاده از یک طرف، مجبور بودن زنان به انجام کارهای سخت از یک طرف و اون نگاه فرهنگی جانبدارانه هم از یک طرف دیگه. جدای از این مشکلات یک مساله‌ی بسیار بزرگ و مهم دیگه هم وجود داشت. ناحیه‌ی تناسلی زنانه به‌طورکلی یک محیط بسیار حساسیه، در مقابل عفونت‌های مختلف، در مقابل آلودگی‌ها باکتری‌ها، هرگونه بی‌احتیاطی و هرگونه مساله‌ی غیربهداشتی و رعایت نکردن بهداشت باعث میشه که عفونت اتفاق بیوفته، بیماری اتفاق بیوفته، کیست به وجود بیاد، بعد در دوران قاعدگی بسیار بسیار آسیب‌پذیرتر میشه این ناحیه.
حالا این ویژگی بسیار مهم رو در نظر بگیرید در کنار استفاده از پارچه‌ها و دستمال کهنه‌های که طبعا تمیز نبودن، بهداشتی نبودن، چندین و چند بار بدون شسته شدن ازشون استفاده می‌شد، شاید حتی پنج شیش روز از یک تکه پارچه بدون شسته شدن استفاده می‌شد، در نتیجه تا حد خیلی خیلی زیادی سلامتی زنان توی این دوره مورد تهدید بود. گذشت و گذشت تا رسیدیم به قرن نوزدهم؛ چه اتفاقی افتاد توی قرن نوزدهم؟
جوامع خب طبعا یک مقدار اوضاعشون بهتر شده بود، یک ذره پیشرفت کرده بودن، انقلاب صنعتی توی قرن قبل اتفاق افتاده بود، جوامع یکم صنعتی شده بودن، یکم پیشرفت کرده بودن، یکم ذهن‌ها داشت بازتر می‌شد، ولی خب طبعا سم‌زدایی فرهنگی زمان می‌برد؛ یک شب دو شنبه اتفاق نمی‌افتاد. اواخر قرن نوزدهم سال 1896 برای اولین بار نوار بهداشتی و پد به عنوان یک کالا وارد بازار میشه. یک محصولی بوده به اسم لیسترز تاولز(حوله‌های لیستر) و این یک حوله‌ای بوده یک پارچه‌ای بوده که بسته‌بندی شده بوده و یک حالت مستطیلی داشته و این در درون اون کمربندهایی که ازشون صحبت شد قرار می‌گرفته.
همچنان اون کمربندها استفاده می‌شدند و طبعا باید هم استفاده می‌شدند به خاطر اینکه این پارچه‌ها که در واقع به عنوان پد استفاده می‌شدند باید یه جوری نگه داشته می‌شدند سر جای خودشون. در نتیجه اون کمربندها سر جای خودشون بودن، این شرکت اومد یه سری پارچه‌های حوله‌ای شکل رو به صورت عمده و در واقع تو تولید انبوه تولید کرد و وارد بازار کرد اما خب از اونجایی که همچنان مساله‌ی قاعدگی یک تا بوی بسیار بسیار بزرگی بود زنان نمی‌تونستن برن مغازه و این محصول رو بخرن، به نوعی روشون نمیشد، احساس شرم می‌کردن و دلایل مختلفی که به اندازه‌ی کافی در موردشون صحبت کردیم و همه‌ی اینا باعث شد که این محصول اصلا رشد خاصی هم نتونه بکنه.
توی چند ماه اول کاملا شکست بخوره و اون شرکت ورشکست بشه. بعد از این هم همچنان مردم از همون محصولات خونگی خودشون استفاده می‌کردن و اوضاع به همان حالت قبلی خودش داشت پیش می‌رفت؛ تا سال 1914. سال 1914 یکی از اتفاقات بسیار وحشتناک و تراژیک تاریخ اتفاق افتاد. چه اتفاقی؟ جنگ جهانی اول. این جنگ شاید بشه گفت یکی از تاثیرگذارترین جنگ‌های تاریخه، شاید حتی بشه گفت یکی از تاثیرگذارترین اتفاقات تاریخه. توی اکثر اپیزودهایی که ما تا الان براتون تعریف کردیم جنگ جهانی اول یک تاثیری داشته و حتی اپیزود قبلی که در مورد تیغ ریش‌تراش بود اون هم باز جنگ جهانی اول یک تاثیری توش داشته.
اپیزود دیگه‌ای که الان به ذهن من میاد مثلا اپیزود بلاچاو.
پتوی اون اپیزود هم شنیدیم که جنگ جهانی اول تاثیر بسزایی در شکل‌گیری ایتالیا داشته. جنگ جهانی اول توی تاریخ نوار بهداشتی و تمام محصولات بهداشتی مربوط به قاعدگی یکی از نقش‌های مهم رو داشته. چرا؟ عرض می‌کنم خدمتتون.
قبل از اینکه بخوایم بریم سراغ داستان یک ثانیه وقت بذارید و این کاری که میگم رو انجام بدید؛ خواهشا از هر جایی که چیز کست رو میشنوید میخواد اپل‌پادکست باشه، گوگل پادکست باشه، کست‌باکس باشه، اسپاتیفای باشه، کانال تلگرام باشه از هر جایی که چیزکست رو میشنوید لطفا سابسکرایب کنید تا مشترک چیزکست بشین و هر اپیزود جدیدی که میاد مطلع بشید.
بریم سراغ ادامه‌ی داستان از جنگ جهانی اول.
در طی جنگ جهانی اول پرستارهای فرانسوی یک پدی رو اختراع کردن که توش یه نوع سلولز خاصی استفاده شده بود و از این پس برای بانداژ سربازهایی که خونریزی بسیار شدید داشتن استفاده می‌شد، این پدو روی زخم‌ها استفاده می‌کردن و تا حد خیلی زیادی اون رو جذب می‌کرد. بعدش که این پرستارها دیدن که اون رو چقدر خوب جذب میکنه این پدها به ذهنشون رسید که از این پدها برای خون دوران قاعدگی خودشونم استفاده بکنن و در دوران جنگ از پدهای سلولزی که وجود داشت به عنوان یک نوار بهداشتی کلاسیکی استفاده می‌کردند.
بعد از جنگ یک خانمی به اسم کیمبرلی کلارک می‌شنوه که پرستاری فرانسوی از همچین پدی برای هم زخم‌های سربازها و هم خون دوران قاعدگی شون استفاده می‌کردن در نتیجه با هر بدبختی که شده اون متریال رو اون سلولز گیر میاره و شروع میکنه یک پد تجاری ساختن. نتیجه‌ی این تلاش‌های خانم کلارک میشه یه کارخونه‌ای به اسم کوتکس که برای اولین بار در تاریخ نواربهداشتی مدرن رو که استریل شده، ویژگی‌های بهداشتی توش رعایت شده و شرایط مناسبی برای استفاده داره این نواربهداشتی رو تولید میکنه و برای استفاده عموم عرضش میکنه.
استقبال مردم از کوتکس بسیار بسیار زیاد بود و یکی از دلایل مهم این بود که کوتکس این مساله رو در نظر گرفته بود که به دلیل شرایط فرهنگی زنان نمی‌تونن به راحتی برن و از مغازه نوار بهداشتی بخرن و نمی‌خواست بلایی که سر لیسترز تاولز اون شرکتی که مردم به خاطر خجالت نمی‌رفتن و محصولاتش نمی‌خریدن، نمی‌خواست بلایی که سر اون اومده سر اینم بیاد.
در نتیجه یک فکری کرد و گفتش که محصولات کوتکس رو زمانی که خواستید خریداری بکنید وارد مغازه بشید، پول رو روی پیشخوان بذارید و مستقیم برید و جعبه‌ی محصول رو بردارید و از مغازه خارج بشید. در نتیجه هیچ احتیاجی به مکالمه داشتن با اون فروشنده وجود نداره. برای منو شمایی که داریم امروز این رو می‌شنویم شاید این مسیله خیلی به چشم نیاد، شاید این ایده‌ای که عملی کردن خیلی مهم نباشه، ولی برای زنان اون دوره این استراتژی و این سیاستی که کوتکس به خرج داد تا حد زیادی نجات‌دهنده بود، درسته کوتکس این کار رو برای افزایش فروشش و موفقیت تجاریش انجام داد ولی همین کارش باعث شد که اکثر زنان اون جامعه‌ی بسته و اون جامعه‌ی عقب مونده اون دوره که نمی‌تونستن به علت خجالتی که می‌کشیدن، به خاطر اون احساس شرمی که داشتن برن و از مغازه صورت بهداشتی مربوط به قاعدگی رو بخرن، اون زنان تونستن به این واسطه برن و محصولی که باید بهشون می‌رسیده، محصولی که صددرصد احتیاج بهش داشتن رو خریداری بکنن.
به نوعی این حرکت کتک اون اجازه رو به زنان داد، انگار اون در رو به روشون باز کرد که بتونن به راحتی برن و محصول رو بخرن و از مغازه خارج بشن. شاید حتی خود روسای کوتکس هم متوجه این مساله نبودن ولی این سیاستی که پیش بردن زندگی خیلی از زنان اون دوره رو نجات داد.
اما پندهای کوتکس همچنان یک مشکل بزرگ رو داشتن، این پدها فقط پد بودن در نتیجه شما همچنان باید اون کمربندهایی که چند دقیقه پیش ذکر شهرشون بود اونا رو استفاده می‌کردید و این پدها رو داخل اون کمربندها جاگذاری می‌کردید، در واقع به جای پارچه و دستمال کهنه و اینا این پدارو میذاشتید. البته کمربند ها هم دیگه مثل زمان‌های گذشته فلزی و لاستیکی و اینا نبودن یه مقدار راحت‌تر شده بودن، یه کم از متریال نرم‌تری توشون استفاده شده بود ولی همچنان فرم کلی نوار بهداشتی پد بهداشتی به این صورت بود که یک شی کمربند مانندی بود که یک نواری داشت که از بین پاها رد می‌شد و پد روی اون نوار قرار می‌گرفت.
یه کم که گذشت سال 1922 یک اختراعی ثبت شد که در واقع همون کمربندها بودن منتهی یه حالت کشی پیدا کرده بودن و یه مقدار راحت‌تر شده بود استفاده ازشون و پدها و نوارها از طریق یک گیره‌هایی به این کش وصل می‌شد و از بین پاها عبور می‌کرد و کارشو انجام می‌داد. گذشت و گذشت تا سال 1931 که یک آقایی به نام ارل هاس میاد و برای اولین بار در تاریخ تمپان رو اختراع میکنه. اختراع آقای هاس این تمپانی که ایشون درست کرده بود جنسش از پنبه بود، نرم بود، قابل استفاده بود، بهداشتی بود و در نتیجه محصول بسیار بسیار مناسبی بود برای استفاده در دوران قاعدگی که می‌تونست کار پد کار خودش رو انجام بده.
این آقای ارل هاس یک دکتری بوده و یه روز می‌بینه که یک دوست مونثش، یک خانمی از اسفنج برای جلوگیری از خونریزی قاعدگیش استفاده می‌کرده در واقع اون تیکه‌ی اسفنج رو وارد ناحیه تناسلیش می‌کرد و راه خونریزی رو به نوعی میشه گفت می‌بسته. هاس میاد و اون ایده رو میگیره و روش کار میکنه و در پایان می‌رسه به یک محصول بهداشتی‌تر و تمیزی که دیگه با استانداردهای قرن بیستم می‌خونه، علاوه بر اینها هم ویژگی مهمی که تمپانی که هاس اختراع کرده بود داشت این بود که یک وسیله‌ای همراهش میومد یک بخش پلاستیکی همراهش میومد که این در واقع کاور می‌کرد اطراف تمپان رو و می‌شد بدون دخالت دست اون رو تو ناحیه‌ی تناسلی قرار داد و این خیلی برای اون دوره مهم بود به خاطر اینکه با توجه به شرایط فرهنگی که توضیحش رو دادم اکثر خانوم‌ها استفاده از همچین محصولی رو خیلی ترجیح نمی‌دادن به خاطر اینکه زمان استفاده از تمپان احتمال داشت که خب دستشون به خون و ترشحات دیگه برخورد بکنه و طبعا براشون آزار دهنده باشه این اتفاق.
اما خب این جا گذرنده‌ای که به نوعی میشه گفت هاس اضافه کرد به محصولش باعث شد که مصرف کننده به راحتی بتونه بدون دخالت دست، بدون اینکه مجبور باشه به اون ناحیه کلا دست بزنه، این محصول رو جا بزنه و استفاده بکنه. این موضوع رو من تکرار می‌کنم برای افرادی که در جریان نیستن، تمپان یک نوع از محصولات بهداشتی دوران قاعدگیه که درواقع به شکل یک لوله‌ی بسیار کوچیکیه و از محصولات استریل شده تهیه شده و این به جای کاور کردن بیرون ناحیه تناسلی مثل کاری که نوار بهداشتی میکنه وارد ناحیه تناسلی میشه و از داخل جلوی خونریزی رو میگیره و خون رو جذب میکنه.
این آقای هاوس میاد و محصولش رو، در واقع اختراعش رو، حق استفاده از اختراعش رو میفروشه به یک خانمی به اسم گرترود تندریچ. یک مهاجر آلمانی بودن ایشون که میاد و محصول هاس رو، حق استفاده از محصول هاس رو می‌خره و کمپانی تامپکس رو تاسیس میکنه که بعد از اون میشه یکی از اصلی‌ترین برندهای تولید تمپان. پس به نوعی کوتکس شد اولین کمپانی تولید کننده‌ی نوار بهداشتی و تامپکس شد اولین تولیدکننده‌ی تمپان. اما نسبت به کوتکس و کلا نوار بهداشتی از تمپان استقبال خیلی کمتری میشه در مورد کی داریم حرف می‌زنیم؟
دهه‌ی سی آمریکا، 1933،34. این قضیه دو تا دلیل اصلی هم داشته و هر دوش هم از جامعه‌ی به شدت مذهبی و به نوعی میشه گفت کلیساها نشات می‌گرفته. باز همچنان داریم در مورد جامعه‌ی غربی و جامعه‌ی آمریکایی حرف می‌زنیم، چون که خب این محصول توی اون جامعه عرضه شده. جوامع شرقی طبعا دردسرهای خودشون، مشکلات خودشونو داشتن ولی خب از اونجایی که محصول اونجا اختراع نشده در حال حاضر اشاره‌ای به مسائل اون‌ها نداریم.
کلیساها و به تبع اون‌ها خانواده‌های مذهبی در مقابل تمپان به شدت موضغ داشتن و این دو تا دلیل اصلی داشت. اول اینکه باور داشتند که استفاده از تمپان باعث یک برانگیختگی و لذت جنسی میشه که الان می‌دونیم اصلا ربطی به این موضوع نداره استفاده از تمپان و احساس خاصی حتی در زمان استفاده از تمپان به شخص استفاده کننده دست نمیده، نه مثبت و منفی. و دلیل دومی هم که داشته این بوده که باور داشتند که استفاده از تمپان باعث از بین رفتن هیمن یا همون پرده‌ی بکارت میشه. که البته میشه گفت تا حد خیلی زیادی این حرفشون غلط بوده.
اما خب باتوجه به شرایط فرهنگی و باورهای جوامع اون دوره این مساله بسیار مشکل ساز شد و فروش تمپان رو بسیار صدمه زد بهش. در نتیجه تمپان توی تبلیغاتش و محصولاتش اشاره می‌کرد که این محصول برای زنان متاهله، که اون دلواپسان هم ری‌اکشن جدی نشون ندن و مردم هم طبعا ازشون خرید بکنن. اما رقابت بین پد و تمپان مدت زیادی به نفع پد نموند و یک اتفاق دوباره باعث شد که تمپان محبوبیت خیلی خیلی بیشتری نسبت به پد پیدا بکنه. چه اتفاقی؟ جنگ جهانی دوم. جنگ جهانی دوم که شروع شد اکثر مردها رفتن جنگ و در نتیجه زندگی شهری و چرخوندن چرخ کارخونه‌ها افتاد گردن زنان.
زنانی که تا اون موقع کارشون فقط در خونه موندن بود، مراقبت از بچه بود و کارهای مشابه و خب تا حد محدودی کارهای بیرون. اما خب شرایط ایجاب می‌کرد که زن‌ها وارد بازار کار صنعتی بشن و اینجوری شد که اکثریت کارگرهای کارخونه‌ها رو زنان تشکیل دادن. توی همچین شرایطی که زنان مجبور بودن توی کارخونه‌ها کار بکنن بین دو تا آپشنی که وجود داشت برای محصولات بهداشتی دوران قاعدگی، تمپان رو به نوار بهداشتی ترجیح دادن.
دلیلش چی بود؟ اگه یادتون باشه گفتم نوار بهداشتی به این شکل امروزی خودش وجود نداشت؛ یک کمربندهایی بود این نوار اون تو جا می‌خورد و اونجوری استفاده می‌شد. جدای از اون مسئله حتی اگر نوار به شکل امروزی خودش وجود داشت کار کردن توی شرایط کارخونه‌ای، کار سنگین انجام دادن با تمپان خیلی ساده‌تر از نوار بهداشتیه. یکی از ساده‌ترین دلایلش بحث عرق کردن بدنه. زمانی که شما کار سنگین انجام میدین توی کارخونه دارید کار میکنید و در طول روز مدام سرپا هستید، بدنتون مدام عرق میکنه و زمانی که شما یک محصولی مثل نوار بهداشتی دارید بین باهاتون استفاده میکنید و این در درونش جدای از پارچه‌ها و محصولات دیگه یک ترکیباتی از پلاستیک و اینجور چیز میزا هم داره اون ناحیه‌ی شما بیشتر عرق میکنه، بیشتر اذیتش می‌شید و در نهایت حتی امکان عرق سوز شدن کشاله‌ها و مشکلات پوستی دیگه هم وجود داره.
اما خب با تمپان همچنین مشکلی به وجود نمیاد؛ در نتیجه برای زنانی که توی کارخونه‌ها کار می‌کردن، توی مغازه‌ها کار می‌کردن و به طور کلی نقش مردان رو توی اون جامعه‌ی مردسالار اون دوره داشتن پر می‌کردن برای اون‌ها تمپان بهترین آپشن بوده؛ اینجوری بود که توی دهه‌ی چهل تمپان از نوار بهداشتی جلو زد.
توی سال 1969 یعنی تقریبا پنجاه سال پیش یک ویژگی به نوار بهداشتی اضافه شد که یکی از مهترین نوآوری‌های قرن اخیر شناخته میشه. اضافه کردن چسب به یک طرف نوار بهداشتی؛ یعنی دیگه هیچ احتیاجی به اون کمربندهای ناراحت اذیت‌کن نبود. به راحتی می‌شد روکش چسب پشت نوار کند و پشتش به لباس زیر می‌چسبوند و استفاده می‌کرد. در نتیجه یک قدم بسیار بسیار مهم برای راحتی زنانی که عادت ماهیانشون می‌گذروندن برداشته شد. توی این دوره توی هیچکدوم از تبلیغات تلویزیونی اجازه‌ی تبلیغ برای محصولات بهداشتی بانوان که منظورمون همین تمپان و نوار بهداشتیه صادر نمیشد. حتی اسمشون هم نمیشد برده بشه.
هیچ اشاره‌ای بهشون نمیشد کرد توی تلویزیون؛ اینکه سال 1972 بعد از اینکه حقوق زنان کلی جون کندن و عرق ریختن و تلاش کردن و کمپین ساختن، اجازه‌ی تبلیغات تلویزیونی تمپان و نوار بهداشتی صادر شد و این یک قدم بسیار بسیار مهم به حساب میومد. چون زمانی که تبلیغات تلویزیونی مربوط به اینها توی تلویزیون نمایش داده بشه تا حد خیلی زیادی اون دیدگاه غلطی که مردم نسبت به این موضوع دارن اون موضعی که در برابرش می‌گیرن رو بهبود ببخشه و کاری کنه که تا حد قابل قبولی زنان برای تهیه‌ی محصولات بهداشتی که تا حد خیلی زیادی به سلامتیشون وابسته است دچار مشکل نشن.
یادآوری می‌کنم که ما داریم در مورد دوره‌ای صحبت می‌کنیم که در دادگاه‌های آمریکا پی‌ام‌اس یعنی همون دوره‌ی قبل از شروع قاعدگی که یه مقدار تغییرات هورمونی توبدن به وجود میاد، پی‌ام‌اس به عنوان نوعی دیوانگی قلمداد میشده، یعنی اگر یک زنی در دوره‌ی پی‌اس خودش مرتکب قتل میشده یا مرتکب یک جرمی میشده و در دادگاه این موضوع بهش اشاره میشده دلیل اقدام به قتل توی پرونده پی‌ام‌اس نوشته میشده که اون هم زیرشاخه‌ی نوعی دیوانگی و در واقع جنون به حساب میومده.
بعد از این که این محدودیت تبلیغات تلویزیونی برداشت میشه چند سالی بیشتر طول نمی‌کشه که یه اتفاق مهم دیگه میوفته. سال 1985 برای اولین بار توی تلویزیون آمریکا و شاید بشه گفت در رسانه‌ی تمام دنیا کلمه‌ی عادت ماهیانه یا همون پیریود بلند و واضح گفته میشه. تا قبل از اون اجازه‌ی استفاده از این کلمه توی سریال‌ها، تبلیغات، ویدیوها، توی هیچ چیزی که در رسانه پخش میشده صادر نمی‌شده و حتی اگر مقامات قضایی و قانونی و مدیرای شبکه اجازه‌ی استفاده از این کلمه رو می‌دادن تولیدکننده‌های محتوا ترجیح می‌دادن که از این کلمه استفاده نکنن تا جامعه‌ی حساس اون دوره رو به نوعی انگولک نکنن.
اما بالاخره تو سال 1985 توی یک تبلیغ تلویزیونی که برای برند تامپکس اولین برند تمپان داشته پخش میشده به طور واضح و کاملا مشخص از کلمه‌ی پیروید استفاده میشه. جالب اینم بدونید کسی که توی این ویدیو از این کلمه استفاده میکنه و در واقع اون کسی که بازیگر اصلی این تبلیغ کورتنی کاکس بازیگر نقش مانیکا گلر توی سریال معروف فرندزه. البته این تبلیغ حدود ده سال قبل از شروع فرندز ضبط شده بود، ولی با توجه به شخصیت وسواسی که مانیکا توی سریال فرندز داره شاید بشه گفت بهترین انتخاب بازیگر برای بازی توی این تبلیغ تامپکس انجام داده بودن.
توی همون دهه هشتاد یک اتفاق بسیار مهم دیگه هم افتاد؛ برای اولین بار یکی از شرکت‌هایی که نوار بهداشتی تولید می‌کرد نوار بهداشتی بالدار رو تولید کرد. که شاید بشه گفت امروزه پرفروش‌ترین نوع نوار بهداشتی به حساب میاد و از لحاظ راحتی از طرف خیلیا بیشتر از همه چیز ترجیح داده میشه. از دهه‌ی نود به این ور سال به سال توسعه‌های بیشتری روی این محصولات انجام شده، مواد خیلی بهتر و مناسب‌تر با جذب‌های بالاتر برای استفاده توی تمپان ها ونواربهداشتی اختراع شدن و توسعه داده شدند و جامعه یواش یواش سعی کرده که این موضوع رو بفهمه که این موضوع یک چیزی نیستش که احتیاج به شرمساری داشته باشه.
این محصولات محصولاتی نیستند که محصولات لوکسی باشن، محصولاتی نیستند که محصولات خاصی باشند، محصولات عجیبی باشند؛ امروز شاید بشه گفت بعد از گذشت سی سال از دهه نود میلادی جوامع خیلی بیشتر پذیرای این موضوع شدند که باید عادت ماهیانه رو به عنوان یک مساله‌ی بسیار ساده بیولوژیکی جدی بگیرند، از لحاظ بهداشتی، از لحاظ پزشکی و از لحاظ فرهنگی سعی کنن که زیرساخت‌های لازم رو براش به وجود بیارن و به طور کلی مردم متوجه این موضوع تا حدودی شدندکه این محصولات محصولات لوکسی نیستن، محصولات عجیب غریب یا سانتیمانتال خاصی نیستند، اینا یک سری محصولات کاملا اساسی و اصلی برای نصف جمعیت جهان هستند.
و در نتیجه امروز در جامعه‌ی جهانی کمتر شاهد این موضوع هستیم که از محصولات بهداشتی قاعدگی به شکلی که در قرون گذشته و حتی بشه گفت سال‌های گذشته یاد می‌شد یاد بشه. تقریبا داریم به آخرای این اپیزود می‌رسیم، این اپیزود در هشتم مارس روز جهانی زنان منتشر میشه و ما دوست داشتیم که در این اپیزود بتونیم سهم خودمون رو تا حد قابل قبولی توی آموزش دادن جامعه درباره‌ی مسئله‌ای که تمام زنان سراسر جهان رو تحت تاثیر قرار میده ایفا بکنیم.
این اپیزود رو تقدیم می‌کنیم به تمام زنانی که در تمام جهان و در تمام دوران با تمام مشکلات، سختی‌ها، فشارها، صدمات، رنج‌ها، دردها، زندگی کردن، جنگیدن، ارزش به وجود آوردن و سعی کردن که خوشحال باشن. به عنوان جمله‌ی آخر دوست دارم چیزی نگم و به افتخار زنان سرزمینم زنان ایران که با همه‌ی مشکلات، همه‌ی سختی‌ها، همه‌ی فشارها، بودن ایستادن زندگی کردن و برای زندگی بهتر جنگیدن یک دقیقه سکوت کنم.
بقیه قسمت‌های پادکست چیزکست را می‌تونید از طریق CastBox هم گوش بدید.
مطلبی دیگر از این انتشارات
قسمت ۰۶ چیزکست - کوکائین (بخش سوم: سرزمین تاکو و تکیلا)
مطلبی دیگر از این انتشارات
قسمت ۲۳ چیزکست- تاریخ اینترنت
مطلبی دیگر از این انتشارات
قسمت ۳۴ چیزکست - تاریخ نفت (بخش دوم)