آموزش مفاهیم برنامه نویسی به کودکان بدون استفاده از کامپیوتر

واقعا نمیتوان از کودک انتظار داشت یک ساعت پای کامپیوتر بنشیند و به صحبت های خسته کننده ما گوش دهد و خوشحال از این باشیم که چه کار مفیدی میکنیم که کودکمان وارد دنیای تکنولوژی شده است و فرزند دلبندمان را علاقمند به دنیای صفر و یک کرده ایم و در آینده ای نه چندان دور برنامه نویسی بزرگ خواهد شد. از نظر من این دیدگاه مناسبی نیست. چرا که آموزش به کودکان در هر زمینه ای بسیار پیچیده و حساس است و کوچکترین سختگیری و اشتباهی در این زمینه ممکن است نتایج نامطلوبی برجا گذارد. در هنگام انتخاب روش آموزشی باید به گروه سنی کودک توجه کرد. به عنوان مثال آموزش از راه بازی یکی از روش های آموزشی کاربردی است که در هر زمینه ای نتیجه بخش بوده است.
خوب است در همینجا به این نکته اشاره کنم که هدف از این مقاله به هیچ وجه بررسی روانشناسانه ی متدهای آموزش به کودکان نیست. در مقاله ی قبلی ام (روشهای آموزش برنامه نویسی به کودکان و نوجوانان) تعدادی از روش های آموزش برنامه نویسی به کودکان را معرفی کردم. که در ادامه این مقاله قصد دارم به معرفی یکی از این روش ها با جزییات بیشتر و همراه با بیان تجربیات شخصی خودم بپردازم.

پرورش تفکر برنامه نویسی که شامل توانایی حل مسئله میشود یکی از نکات مهمی است که در زیر مجموعه ی آموزش کامپیوتر / برنامه نویسی به کودک قرار میگیرد و باید مورد توجه باشد. در واقع فعالیت هایی طراحی شده اند که از طریق بازی و همکاری گروهی باعث پرورش خلاقیت، استدلال منطقی و کمک به یادگیری حل مسئله در کودکان میشود. در این فعالیت ها از هیچ سیستم کامپیوتری استفاده نمیشود. در واقع همه ی اینها مهارت هایی هستند که به کودکان و نوجوانان کمک میکنند در آینده بهتر تصمیم بگیرند که میخواهند برنامه نویس شوند یا خیر. که اگر جواب خیر هم باشد، کودک ضرری ندیده و زمانش را از دست نداده است چون مهارتهایی را فرا گرفته که نه در زمینه کامپیوتر بلکه در هر حیطه ای که وارد شود برایش کاربردی خواهد بود.

خوب است بدانیم که برنامه نویسی فقط، کدنویسی نیست بلکه فرد نیازمند است که قوه ی تحلیل و بررسی شرایط مختلف را داشته باشد، که این موارد باید در حین فعالیت های غیر مستقیم و در حیطه ی مثال هایی واقعی به کودک آموزش داده شوند. البته من ضرورت وجود و استفاده از کامپیوتر برای یک برنامه نویس را به هیچ وجه انکار نمیکنم، هدف از این مقاله اموزش مفاهیم پایه ای میباشد که برای انتقال آن به کودک، وجود کامپیوتر ضروری نیست.

۱. بازی Hot Dog

همانطور که در تصویر میبینید (از لینک زیر تصویر میتوانید pdf بازی به همراه توضیحات کامل را دانلود کنید.) این بازی از یک جدول تشکیل شده است. که میتوانید آن را چاپ کنید و حتی به راحتی خودتان با کمی سلیقه و خلاقیت آن را در سایز بزرگتر به وسیله مقوا و حتی پارچه آماده کنید. چند نسخه مختلف از این بازی موجود است. که در همان سایت قابل مشاهده است.
هدف بازی: یافتن مسیری برای رساندن نان به هات داگ با استفاده از فلش ها میباشد. کودک میتواند از اعداد برای استفاده کمتر از فلش ها استفاده کند. (مثلا ⬅︎۲ هم معنی با ⬅︎⬅︎ است و یعنی اینکه به اندازه دو خانه به سمت چپ برو.)
قوانین: باید از فلش ها و اعداد استفاده شود - باید قبل از رسیدن به هات داگ ابتدا به کچاپ برسد - خانه هایی که میز و صندلی دارند قابل عبور نیستند.

این بازی و بازی های مشابه هات داگ، باعث پرورش چند مهارت اصلی در کودکان میشوند:

1. توانایی پیش بینی سناریو های مختلف: در این بازی هر کودکی ممکن است از یک روش به هات داگ برسد. کودک مسیرهای مختلف را بررسی میکند و نهایتا مسیری که از نظرش بهتر است را انتخاب میکند.
2. تبدیل یک کار بزرگ به مراحل کوچیکتر قابل اجرا: در این بازی میتوانیم کودک را راهنمایی کنیم که برای رساندن نان به هات داگ، باید اول از میز و صندلی ها بگذرد، سپس سطل و سس را پشت سر بگذارد و نهایتا به هات داگ میرسد.
3. توانایی تشخیص مشکل و یافتن راه حل برای آن
4. تقویت کار گروهی

تجربه شخصی: اگر کودک ۴ - ۵ ساله دارید، شاید انجام این کار بر روی کاغذ برایش کمی خسته کننده بیاید. طبق تجربه ی من برای کودکی که یک جا نشستن برایش دشوار است و حوصله اش سریع سر میرود انجام فعالیت بدنی بهتر است. جدولی شبیه تصویر بالا بر روی پارچه ای سفید رنگ کشیدم. با وسایل مختلف همانند سنگ های رنگی موانعی بر روی پارچه قرار دادم. از کودک خواستم مسیری را بیابد که به نقطه ی B برسد. کودک قادر بود با راه رفتن بر روی پارچه مسیر مورد نظر را پیدا کند. اگر بدون مشکل مسیر را طی کرد باید نقشه ی مسیر را با فلش ها بر روی کاغذی که مشابه زمین بازی طراحی شده، بچسباند. مرحله ی بعد، یافتن تمام مسیرهای منتهی به نقطه ی B بود و مرحله ی آخر پیدا کردن کوتاه ترین و بلندترین مسیر بود. میتوان با افزودن موانع بیشتر بازی را دشوارتر کرد. راه رفتن بر روی پارچه و قدم گذاشتن بر روی خانه های موجود و نهایتا رسیدن به مقصد برای کودکان کم سن بسیار هیجان انگیز است.
وقتی کودک در این بخش به مهارت رسید، باید از او خواسته شود که اینبار برعکس عمل کند یعنی ابتدا نقشه ی مسیری که باید طی شود تا به نقطه B برسد را بر روی کاغذ با استفاده از فلش های بالا، پایین، چپ و راست بکشد (یا کارتهای فلش را بر روی نقشه بچسباند) و آن را به همکلاسی خود دهد و کودک دوم طبق نقشه دریافتی مسیر را بپیماید. در این مسیر ممکن است به بن بست هایی برخورد کنند که باید با همفکری و مشورت یکدیگر مشکل را پیدا کرده و مسیر را ادامه دهند. همچین ممکن است نیاز باشد جهت ها را به کودک آموزش دهید، چون لزوم کار با اسکرچ جی آر و برنامه های این چنینی برای آینده کودک همین جهت دهی توسط فلش ها است. که مطمئنا در مقالات آتی به آن خواهم پرداخت. مسئله ی دیگر که ممکن است نیاز باشد در این بازی به کودک آموزش دهید، این است که به او بفهمانید هر فلش فقط قادر است در یک خانه از جدول بنشیند.

۲. بازی الگوریتم یابی

کودک در این فعالیت خواهد آموخت که چگونگی انجام یک فعالیت را گام به گام برای دیگران توضیح دهد. و نتیجه یک اشتباه یا فراموشی در یک مرحله را خواهد دید. در سایت code.org این مفهوم را با کاشتن نهال به کودکان آموزش داده است.

تجربه شخصی: من این مفهوم را با مراحل گام به گام مسواک زدن با بچه های ۴ - ۵ ساله تمرین کردم. ابتدا مراحل مسواک زدن را در ۶ گام بر روی کارتهای آهنربایی آماده کردم و از کودکان خواستم که مراحل را به ترتیب پشت سر هم بر روی وایت برد قرار دهند. اکثر کودکان انجام این کار برایشان راحت است.
مرحله ی بعد این است که از کودکان بخواهید که خودشان مراحل مسواک زدن را برای شما بگویند و طبق دستورالعمل آنها شروع به مسواک زدن کنید. کودکان با این روش کاملا درک میکنند که تا چه حد باید مراحل را ریز به ریز برای شما مطرح کنند. چون ممکن است شما بدون اینکه خمیر دندان را بر روی مسواک قرار دهید شروع به مسواک زدن کنید.

احتمالا ویدئوهای Josh Darnit را دیدید اگر که نه به راحتی در یوتیوب میتوانید پیدایش کنید. خیلی به شما ایده میدهد که از چه روش هایی میتوانید این موضوع را با کودکان تمرین کنید.

بازی If...else

برای آموزش به کودک باید خلاق باشید. باید نسبت به روحیه ی کودکتان داستان بسازید و بازی خلق کنید. یاد دادن if...else از طریق داستان و بازی برای کودکان واقعا هیجان انگیز است.

مثال۱: نسبت به سن کودک میتوانید از مراحل ساده شروع کنید:

مرحله ۱: از کودک بخواهید اگر شما بازوی راستتان را بالا بردید، او نیز بازوی راستش را بالا ببرد.

مرحله ۲: از کودک بخواهید اگر شما بازوی راستتان را بالا بردید، او بازوی چپش را بالا ببرد.

مرحله ۳: از کودک بخواهید اگر بازوی راستتان را بالا بردید، او بازوی چپش را بالا ببرد، در غیر اینصورت پای راستش را بالا ببرد. پس اگر شما کاری انجام ندادید کودک باید پای راستش را بالا ببرد.

بعد از انجام این فعالیت میتوانید از کودک بخواهید رهبری را بر عهده بگیرد و اون با گذاشتن شرط شما را به چالش بکشد. استفاده از واژگان اگر یا if و درغیر اینصورت یا else در این بازی ضروریست.

مثال۲: Hello Ruby بازی dresscode را معرفی کرده که فایل آموزشی و فایل قابل چاپ را اینجا میتوانید ببینید. که در این بازی باید با بیان یک سری شروط از کودک بخواهید لباس مناسب را برای شخصیت تعیین شده، انتخاب کند.
مثلا اگر هوا بارانی بود کودک باید کلاه بپوشد در غیر اینصورت دامن بپوشد. که میتوانید شرایط هوایی مختلف را بر روی وایت برد نقاشی کنید.

تجربه شخصی: من بازی dresscode را با کودکان ۴ - ۵ ساله انجام دادم. با این تفاوت که از تصاویر متفاوتری نسبت به هلو روبی استفاده کردم. همچنین داستانی با محتوای فصل ها برای کودکان تعریف کردم که شامل اگر و در غیر اینصورت بود. که طبق شرایطی که در حین داستان تعریف میشد کودک تصمیم می گرفت که در آن مرحله چه لباسی بر تن شخصیت داستان کند.

این نوع فعالیت ها بسیار زیاد است که قصد دارم در مقاله ای دیگر، نمونه های بیشتری از این دست را معرفی کنم و این مقاله را بیش از این طولانی نمیکنم. امیدوارم این مقاله برایتان مفید بوده باشد. و خوشحال میشوم که نظراتتان را با من در میان بگذارید.