محبوب ترین، غم انگیزترین، شادترین و پرانرژی ترین آهنگ های فارسی در اسپاتیفای

بسیاری از ما با اسپاتیفای آشنایی داریم و حتی به صورت روزانه از آن استفاده می کنیم. خوشبختانه اسپاتیفای مثل خیلی از شرکت های بزرگ اینترنتی دیگر API خود را برای استفاده در اختیار توسعه دهندگان قرار می دهد. با استفاده از API اسپاتیفای می توانیم به مجموعه زیادی از اطلاعات آهنگ ها دسترسی پیدا کنیم. به طور مثال، می توانیم 10 آهنگ خواننده ها (نوازندگان) مختلف با بیشترین محبوبیت را استخراج کنیم. از همه جذاب تر می توانیم به ویژگی های صوتی آهنگ های مختلف را که اسپاتیفای محاسبه کرده است (که در ادامه مفصل تر توضیح می دهم) دسترسی پیدا کنیم. در یک فرآیند طاقت فرسا یک لیست از چهره های سرشناس موسیقی فارسی به وسیله من آماده و اطلاعات آن ها را از اسپاتیفای به وسیله این API جمع آوری و به یک دیتاست که شامل اطلاعات مختلفی است تبدیل شد. در این دیتاست اطلاعات بیش از 60 خواننده یا نوازنده به همراه مشخصات بیش از 1000 آهنگ شامل ویژگی های صوتی آن ها جمع آوری شده است. در این پست با استفاده از این دیتاست خواننده ها و آهنگ هایشان از جنبه های مختلفی مثل شادی، محبوبیت، بلندی و ... با یکدیگر مقایسه شده اند.

نگاهی دقیق تر به مشخصه های بررسی شده

همانطور که در بخش قبلی گفتم اسپاتیفای برای آهنگ هایی که در پایگاه داده خودش دارد ویژگی های صوتی مختلفی را محاسبه می کند که ما هم می توانیم به آن ها دسترسی پیدا کنیم. به طور خاص ویژگی های صوتی زیر در این پست بررسی شده اند:

رقص آوری (Dancability): بر اساس یک سری معیار ها مثل ریتم آهنگ میزان مناسب بودن آن آهنگ برای رقص مشخص می شود. کمترین مقدار ۰ است و بالاترین مقدار این متغیر ۱ است که به این معناست که این قطعه خیلی برای رقص مناسب است!

انرژی (Energy): این معیار نشان دهنده شدت و پویایی آهنگ است که معمولا متناظر با سرعت بلندی صدا است مثلا آهنگ های متال انرژی بالایی دارند و آهنگ های کلاسیک آرام بخش هم انرژی پائینی دارند.

بلندی صدا(Loudness): بلندی صدا موسیقی به دسیبل. این معیار میانگینی از بلندی صدا در یک آهنگ است و برای همین برای مقایسه بلندی صدای آهنگ در مقایسه با هم خوب است. محدوده مقدار بلندی صدا بین -۶۰ تا ۰ است.

گفتار (Speech): این متغیر بیان کلمات در آهنگ را تشخیص می دهد و اندازه گیری می کند. به طور مثال کتاب های صوتی بالاتر هستند ولی موسیقی های بی کلام معیار گفتاری پایینی دارند. اگر گفتار یک آهنگ مقداری بالاتر از ۰.۶۶ باشد یعنی این آهنگ احتمالا تماما از گفتار تشکیل شده است. عدد بین ۰.۳۳ تا ۰.۶۶ نشان دهنده این است که آهنگ هم از موسیقی و هم از گفتار تشکیل شده است. (مثل رپ) . مقادیر پایین تر هم آهنگ هایی با اکثریت موسیقی را نشان می دهند.

آواشنودی /آکوستیک (Acoustic): معیار آکوستیک یک عدد بین ۰ تا ۱ را نشان می دهد و هر چه مقدار آن بیشتر به ۱ نزدیک تر باشد یعنی آهنگ آواشنودی بیشتری دارد. منظور از آواشنودی میزان استفاده از ابزارهای موسیقی است. هر چه در یک آهنگ از ابزارهای موسیقی بیشتر استفاده شود آواشنودی آن بالاتر تر است. به صورت برعکس موسیقی های الکترونیک از آواشنودی کمتری بر خودارند.

شعف آفرینی (valence): من ترجمه فارسی خوبی برای کلمه valence پیدا نکردم و برای همین از کلمه شعف (شادی) آفرین استفاده می کنم. این معیار به صورت خلاصه میزان حس خوبی که یک آهنگ منتقل می کند را اندازه گیری می کند. طبیعتا آهنگ های با شعف آفرینی بالاتر حس مثبت بیشتری را منتقل می کنند. به همین شکل، آهنگ های با شعف آفرینی پاپینی حس ناراحت کننده و غم انگیز تری را منتقل می کنند.

· ملودی/ اینسترومنتال(instrumental): بر اساس آن چه که من متوجه شدم این معیار میزان ملودی موجودی (جذابیت های صوتی) در یک آهنگ را اندازه گیری می کند.

محبوبیت: میزان محبوبیت آهنگ ها بر اساس یک الگوریتم خاص اندازه گیری می شود. معیاری که اسپاتیفای برای اندازه گیری محبوبیت استفاده می کند بیشتر نشانگر محبوبیت اخیر یک آهنگ و خواننده است. محبوبیت فقط برای 10 آهنگ محبوب هر خواننده در دسترس است.

حالا به بخش اصلی تحلیل می رسیم. اول از همه بیایید به محبوب ترین آهنگ ها و خواننده هان نگاهی بیاندازیم. نمودار زیر از میان 10 آهنگ محبوب هر خواننده؛ آهنگ های با بیشترین محبویت (آبی) و کمترین محبویت (قرمز) را نشان می دهد. به علاوه، خواننده ها بر اساس میانگین محبوبیت از بالا به پائین مرتب شده اند و این یعنی که (متاسفانه) «ساسی مانکن» محبوب ترین خواننده و «جنتلمن» محبوب ترین آهنگ فارسی است.

همانطور که می بینید متاسفانه این نمودار نشان می دهد که فردی مثل تتلو که به صورت مشخصی از مشکلات روانی شدیدی رنج می برد در رتبه دومین خواننده محبوب فارسی در اسپاتیفای قرار دارد و این خود سوالات زیادی را برای ما ایجاد می کند.

بررسی ویژگی های صوتی

شادترین و غمگین ترین آهنگ

برای بررسی کردن شادترین و غم انگیزترین آهنگ، 10 آهنگ با بیشترین میزان شعف آوری و 10 آهنگ با کمترین میزان شعف آوری انتخاب شده اند ( رنگ زرد) و آن ها در کنار شعف آوری محبوب ترین آهنگ های هر خواننده (رنگ سبز) که بر اساس این معیار مرتب شده اند قرار گرفته اند.

این نمودار نشان می دهد که بعضی از محبوب ترین آهنگ های خواننده های مختلف در بین 10 شادترین آهنگ قرار دارند. البته باید مجددا تاکید کنم که اسپاتیفای برای محاسبه معیار شادی صرفا به ویژگی های صوتی توجه می کند و نه به محتوای متن آهنگ و برای همین آهنگ هایی که در فراق یار و عشق ساخته شده اند و از لحاظ محتوایی شاید خیلی شاد نباشند ممکن است از لحاظ صوتی امتیاز شادی بالایی داشته باشند. با این حال بر اساس تجربه شنیدن به 10 آهنگ غم انگیز این لیست می توانم بگویم که بر عکس این قضیه صادق نیست! به طور مثال،من برای امتحان به بعضی از این آهنگ های غمگین گوش کردم و می توانم تایید کنم که واقعا برای حفظ روحیه آدم مناسب نیستند!

پر انرژی ترین و کم انرژی ترین آهنگ ها

در وهله بعدی به صورت مشابه پرانرژی ترین و کم انرژی ترین آهنگ ها را با هم مقایسه کردم.

تحلیل بالا صرفا معطوف به محبوب ترین آهنگ هر خواننده و 20 آهنگ دیگر بود که شاید معیار خوبی برای مقایسه خواننده ها با هم نباشد. بگذارید نگاهی کلی تر به آهنگ های هر خواننده داشته باشیم و ببنیم که توزیع آهنگ های هر خواننده بر اساس این معیار به چه شکل است.

نمودار زیر توزیع میزان شادی آهنگ های برخی از خوانندگان منتخب را نشان می دهد. هر آهنگ به صورت یک نقطه زرد رنگ نشان داده شده اند. 10 آهنگ محبوب بارنگ قرمز و میانگین میزان شادی آهنگ های هر خواننده با رنگ نارنجی مشخص شده اند.

این نمودار الگوهای جالبی را در خود دارد. همانطور که می بینید خواننده های سبک سنتی به صورت کلی شادی کمتر قابل توجهی در آهنگ های خود نسبت به خواننده های سبک پاپ دارند.

به صورت مشابه نمودار بعدی نشان دهنده توزیع میزان انرژی آهنگ های خواننده ها است.

به نظر می رسد انرژی و شادی با هم همبستگی بالایی دارند و برای همین باز هم می توان دید آهنگ های سبک پاپ به صورت کلی نسبت به آهنگ های سنتی انرژی بیشتری دارند.

به صورت برعکس میزان آواشنودی آهنگ های سنتی به صورت بسیار قابل توجهی بالاتر است و یک دلیل خیلی واضح آن استفاده بیشتر از سازهای طبیعی در ساخت این نوع آهنگ هاست.

و در نهایت آخرین معیار میزان رقص آوری آهنگ ها است!

باز در این جا ما به صورت جداگانه هر معیار صوتی را برای خوانندگان مختلف بررسی کردیم ولی شاید بهتر باشد یک نگاه کلی تر داشته باشیم و همه معیارها را در کنار هم ببینیم. نمودار زیر یک نگاه کلی تر از تفاوت بین خوانندگان مختلف را به ما می دهد. به طور مثال، میزان کمینه، میانگین و بیشینه رقص آوری آهنگ های محسن یگانه بسیار به هم نزدیک است و این یعنی یکی از ویژگی های ثابت (همه) آهنگ های محسن یگانه رقص آوری بالای آن ها است. همین مساله برای معیار آکوستیک علیرضا قربانی و یا بلندی صدای حامد همایون صادق است.

همایون شجریان و محمدرضا شجریان

همیشه یکی از مباحث مطرح موسیقی سنتی این بوده هست که همایون شجریان و محمدرضا شجریان چقدر با هم تفاوت دارند یا به عبارتی دیگر همایون شجریان چقدر از پدر خودش در زمینه خوانندگی الهام گرفته است. شاید بررسی این ویژگی های صوتی بتواند کمی این مسئله را برای ما روشن تر کند. برای جواب به این سوال، در این جا میانگین ویژگی های صوتی 6 خواننده مطرح سنتی با هم مقایسه شد.

همانطور که می بینید به صورت میانگین بلندی و رقص آوری آهنگ های همایون شجریان کمی از پدرش بیشتر است. با این حال، انرژی، شادی و ملودی آهنگ های محمد رضا شجریان به طرز قابل توجهی بالاتر از پسرش است. نکته قابل توجه دیگر، شباهت بیشتر ویژگی های صوتی آهنگ حسام الدین سراج که یکی از شاگردان سابق محمدرضا شجریان محسوب می شود، با ویژگی های صوتی آهنگ های محمدرضا شجریان نسبت به ویژگی های صوتی آهنگ های همایون شجریان است. این شاید به این معنا باشد که همایون شجریان توانسته تا حدی نسبت به دنبال کردن سبک منحصر خودش موفق باشد. شاید یک قطعه موسیقی که این تفاوت بین محمدرضا شجریان و همایون شجریان را به بهترین شکل ممکن نشان دهد اجرای جداگانه قطعه «با من صنما» توسط این دو نفر است.

حرف های پایانی

• یکی از چالش های این کار این بود ( و کماکان است) که تمامی آثار یک خواننده فارسی لزوما بر روی اسپاتیفای قرار ندارند. به علاوه API اسپاتیفای در برخی موارد آهنگ های نامربوطی را باز می گرداند یا به طور خاص بعضی از خواننده ها مانند حبیب را با خواننده ی عرب زبانی به نام حبیبی اشتباه می گرفت و همین باعث شد که بعضی از خواننده ها را به ناچار در این تحلیل در نظر گرفته نشوند. با این حال، بزرگترین چالش من برای آماده سازی این دیتاست تبدیل اسامی انگلیسی آهنگ ها در اسپاتیفای به اسامی فارسی اصلی آن ها بود که به صورت دستی انجام شد. این دیتاست را بر روی گوگل درایو برای دانلود قرار داده ام.
• تمامی تحلیل های صورت گرفته و نمودارهای ساخته شده در محیط R انجام شده که می توانید آن ها را در حساب گیت هاب من مشاهده کنید.
• نکته دیگر این است که لزوما نمی توان محبوبیت خواننده فارسی زبان در اسپاتیفای را به کل جامعه تعمیم داد. با توجه به محدودیت های موجود برای دسترسی به آن، بخش زیادی از کاربران فارسی زبان اسپاتیفای به احتمال بالایی افرادی در بازه سنی خاصی هستند که در خارج از کشور زندگی می کنند و برای همین نمی توانند نماینده خوبی برای نتیجه گیری در مورد کل جامعه باشند.