چرا جنگل ها آتش میگیرند؟


چند وقتی است که آتش سوزی در جنگل های ایران شدت گرفته و خواب و خوراک را از دوستداران محیط زیست و منابع طبیعی گرفته است. ما در این پست قصد عواملی که باعث میشود جنگل ها دچار آتش سوزی می شوند را بررسی کنیم؛ در مورد تاثیرات آتش سوزی بر اقلیم یا خاک حرف بزنیم و بگوییم که چه کارهایی انجام دهیم که باعث آتش سوزی در جنگل نشویم یا از این اتفاق جلوگیری کنیم.

آتش سوزی فراگيرترين عامل تخريب کننده اکوسيستم های جنگلی ست که دارای پيامد های منفی اکولوژيکی، اقتصادی و اجتماعی می باشد. شناسايی عوامل موثر در وقوع و گسترش آتش سوزی در جنگل يکی از سازوکارهای اساسی جهت دستيابی به مديريت کنترل و مقابله با آتش سوزی است.

برای وقوع حریق وجود سه عامل هوا؛ ماده سوختنی و حرارت ضروری است که به این عوامل اصطلاحا مثلث حریق گفته می شود. اساس و پایه کنترل حریق؛ گسستن اضلاع این مثلث می باشد. از آنجا که کنترل و به اختیار گرفتن هوا در جنگل و مرتع از عهده انسان خارج است لذا اطفا حریق در چنین عرصه ایی بر پایه حذف دو عامل دیگر یعنی حرارت و ماده سوختنی است.

طبق آمار ارائه شده توسط سازمان کشاورزی در سال ۱۹۹۸ میلادی؛ ۲ میلیون هکتار از جنگل های جهان طعمه آتش شده و میلیون ها دلار خسارت مالی را برای مردم جهان در پی داشته است.

در نگاه کلی علل و عوامل بروز و توسعه حریق را گزینه های زیر شامل می شوند:

۱- بی احتیاطی برخی از رهگذران و شکارچیان

۲- برخی افراد سودجو و فرصت طلب که جنگل ها و مراتع را بخاطر افزایش اراضی زراعی خود به آتش می کشند.

۳- گسترش آتش به جنگل های کاشته شده با گونه های سوزنی برگ که مناطق حساس به حریق افزایش می دهد.

۴- وجود درختان پوسیده؛ توخالی؛ شکسته و افتاده فراوان در جنگل که احتمال وقوع و توسعه حریق را افزایش می دهد.

۵- بروز پدیده خشکسالی پی در پی طی سالیان اخیر

۶- آتش زدن بقایای گیاهان زراعی در اراضی مجاور جنگل ها و مراتع

۷- انداختن ته سیگار روشن و کبریت نیمه افروخته در جنگل و مرتع

۸- آتش سوزی ناشی از اختلافات قومی و عشیره ای

۹- آتیش زدن قسمت هایی از مراتع به منظور از بین بردن آفات

۱۰- آتش ذغال رها شده در جنگل پس از پخت و پز

۱۱- جرقه های ناشی از وسایل نقلیه موتوری

۱۲- تیراندازی در عرصه های جنگلی و مرتعی

۱۳- بی احتیاطی برخی دامداران؛ جنگل نشینان و روستاییان داخل عرصه های جنگلی و مرتعی.

و اما در این میان برخی عوامل کاملاْ طبیعی هستند که باعث آتش سوزی در جنگل می شوند.

  • آتش سوزی هایی که بر اثر آتش گرفتن گیاهان خشک به وسیله صاعقه ایجاد می شوند.
  • خودسوزی جنگل ها که در اثر وزش بادهای گرم اتفاق می افتد. خودسوزی علوفه (عمدتاً با گیاهان یکساله) بر اثر شدت گرما و خشکی شدید نیز نوعی از خودسوزی می باشد.
  • آتش سوزی هایی که به علت وجود اجسامی مانند ته لیوان؛ استکان و یا بطری های شکسته ایجاد می شود. زیرا این قبیل اجسام همانند ذره بین عمل نموده و باعث مشتعل شدن گیاهان می گردند.


چند نکته مهم در خصوص وقوع و اطفای حریق

برای پیشگیری از آتش سوزی ساده ترین راه این است که در انتقال حرارت جلوگیری گردد زیرا در جنگل ها و مراتع مواد قابل اشتغال و اکسیژن به وفور یافت می شود.

هرچه در عرصه های منابع طبیعی خرده چوب؛ تراشه ها؛ شاخ و برگ خشک شده؛ درختان آفت زده؛ پوسیده و بیمار بیشتر باشد احتمال گسترش و شدت آتش سوزی بسیار بیشتر خواهد شد.

هرچه وزش باد در عرصه های طبیعی تندتر باشد شدت آتش سوزی نیز بیشتر خواهد بود. بادهایی که منشا آنها نواحی خشک باشد باعث کاهش رطوبت در منطقه شده و شدت گسترش حریق را تسریع می نماید.

بیشترین ساعات بحرانی حریق در شبانه روز ۱۲ ظهر تا ۶ عصر می باشد.

بحرانی ترین ایام حریق روزهای تعطیل و آخر هفته بوده و همچنین در جنگل های شمال کشور ماه های آبان؛ آذر؛ دی و در جنگل های خارج از شمال ماه های خرداد؛ تیر و مرداد می باشند.

آتش سوزی در جنگل ها و مراتع در فصل تابستان و اوایل پاییز بیشتر از فصل بهار و زمستان است زیرا در فصل تابستان و اوایل پاییز هوا گرم و خشک و رطوبت هوا کم است. در فصل بهار با اینکه مقدار بارندگی زیاد است اما خطر بروز آتش سوزی در برخی مناطق وجود دارد و علت آن این است که گیاهان با طول عمر کم (عمدتا یکسال) در این فصل خشک شده و سریعاً آماده اشتعال می گردند.

شدت آتش سوزی در زمین صاف و هموار همیشه بیشتر از زمین های بلند و ناهموار است.

آتش سوزی هایی که در ارتفاعات ایجاد می شوند کمتر به پایین سرایت می کنند؛ مگر اینکه اجسام سوخته شده به طرف پایین سرازیر شوند و یا اینکه جهت وزش باد تغییر نماید. اما آتش سوزی هایی که در مناطق هموار و جلگه ای بوجود می آیند سریعاً به طرف بالا سرایت می نمایند. زیرا هوا بر اثر گرم شدن به سمت بالا می رود.

خسارت حریق تنها مربوط به پوشش گیاهی از بین رفته نمی باشد. ارزش ریالی سایر خسارات وارده از جمله حیات وحش؛ از بین رفتن خاک و غیره به هیچ عنوان قابل محاسبه نیست.
  • برای جلوگیری از آتش سوزی و حریق در جنگل؛ ما باید بسیار هوشیار باشیم و در مورد کوچکترین کارهایی که در زمان حضورمان در جنگل میکنیم تفکر کنیم.
  • ته سیگارهای ما باعث آتش سوزی در جنگل می شود. فرقی نمی کند خاموش یا نیمه روشن؛ در هر حالتی ته سیگار باعث ایجاد حریق می شود.
  • باید دقت کنیم به هیچ وجه ممکن برای پخت غذا بر روی زمین جنگل آتش روشن نکنیم. برای آتش کردن در جنگل میتوانیم از فایرباکس؛منقل و باکس های فلزی استفاده کنیم و پس از تمام شدن کار خاکستر مانده از ذغال را با کیسه از جنگل خارج کنیم.
  • زمان حضور در جنگل زباله خود را رها نکنیم و تا جای ممکن سعی کنیم زباله های اطراف خود را جمع آوری کرده و از جنگل خارج کنیم.
  • در زمان حضور در جنگل؛ ابتدای توقف کف خودروی خود را چک کنید تا مطمئن شوید نشتی بنزین یا روغن نداشته باشید.
  • حدالامکان سعی کنید از نشستن در نقاط خشک و پر از درختان خشکیده و تنه های پوسیده شده خوددرای کنید.
آتش سوزی در جنگل بسیار خطرناک است چون علاوه بر تخریب منابع طبیعی ارزشمند و محیط زیست و حیات وحش باعث تخریب عناصر غذایی و فقیر شدن خاک می شود. آتش سوزی در جنگل باعث آلودگی هوا و شیوع بیماری های تنفسی می گردد.