بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
امام سجاد (ع)
علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب ، مشهور به امام سجاد و زین العابدین ، چهارمین امام شیعیان. مدت امامت وی ۳۴ سال بود. امام سجاد (ع) در واقعه کربلا حضور داشت ؛ ولی به علت بیماری ، در جنگ شرکت نکرد. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین (ع) او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند.
امام سجاد (ع) در سال ۳۸ قمری متولد شد. اما بنابر اقوال دیگر، سال تولد امام چهارم ، حدود ۳۶ یا ۳۷ قمری یا سال ۴۸ قمری دانسته شده است. وی بخشی از حیات امام علی (ع) و نیز دوران امامت امام حسن مجتبی (ع) و امام حسین (ع) را درک کرده است. در روز تولد امام سجاد (ع) اختلاف وجود دارد. برخی تولد او را در روز پنج‌شنبه پانزدهم جمادی الثانی ذکر کرده اند.برخی روز تولد را پنجم شعبان دانسته است. نهم شعبان نیز گفته شده است.
نام و نسب مادر علی بن الحسین ، از مسائل اختلافی است ؛ برخی نام مادر وی را شهربانو یا شاه زنان، دختر یزدگرد ، پسر شهریار بن کِسری و برخی دیگر ، او را دختر یزدگرد ، پسر شهریار پادشاه ایران می داند که هنگام وضع حمل او از دنیا رفته است. برخی مادر امام را ام ولد دانسته اند که نامش غزاله است.
امام سجاد (ع):«پسرک من! بر بلا شکیبا باش و به حقوق دیگران تجاوز مکن و کسی را یاری مکن که زیان آن برای تو بیش از سود آن برای اوست.»
کنیه ها و القاب
کنیه امام سجاد (ع) ، ابوالحسن ، ابوالحسین ، ابومحمّد ، ابولقاسم و ابو عبدالله گزارش شده و القاب وی ، زین العابدین ، سید الساجدین ، سجاد ، ذو الثفنات ، هاشمی ، علوی ، مدنی ، قرشی ، علی اکبر است. امام سجاد (ع) در زمان خویش به نام های «علی‌الخیر» ، «علی الاصغر» و «علی العابد» شهرت داشته است.
همسران و فرزندان
در منابع تاریخی تعداد فرزندان امام سجاد (ع) پانزده نفر ذکر شده که یازده نفر آنها پسر و چهار نفر دختر بوده‌اند.
شهادت
تاریخ دقیق شهادت امام سجاد (ع) روشن نیست ؛ برخی آن را سال ۹۵ قمری و برخی دیگر ۹۴ قمری دانسته اند. درباره روز در گذشت امام سجاد (ع) هم اختلافاتی وجود دارد ؛ از جمله شنبه ۱۲ محرم ، و ۲۵ محرم. گزارش های دیگری نیز از جمله ۱۸، ۱۹، و ۲۲ محرم در منابع دیده می شود.
شهادت امام سجاد (ع)، به دستور ولید بن عبد الملک و با سمّ گزارش شده است. مزار او در قبرستان بقیع کنار قبر امام حسن مجتبی (ع) ، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) است. سن امام هنگام شهادت ۵۷ سال گفته شده است.
امام سجاد (ع):«حق زن این است که بدانی خدای -عزوجل- او را مایه آرامش و انس تو قرار داده و این نعمتی است از خدا بر تو.»
امامت
امامت امام سجاد (ع) با شهادت امام حسین (ع) در عاشورای سال ۶۱ قمری آغاز شد و تا زمان شهادتش ، یعنی سال ۹۴ قمری یا سال ۹۵ قمری ادامه داشت. مدت امامت او را ۳۴ سال گفته اند.
بنابر روایاتی صریح در منابع شیعی ، امام سجاد (ع) جانشین و وصی حسین بن علی (ع) است. در احادیث نقل شده از پیامبر (ص) درباره اسامی امامان شیعه هم نام امام سجاد (ع) در میان امامان آمده است. متکلمان شیعه ، برتری علمی و عملی وی بر دیگران پس از پدرش را نخستین دلیل بر امامت وی دانسته اند.
حاکمان دوره امامت امام سجاد( ع) ، عبارتند از: یزید بن معاویه (۶۱- ۶۴ قمری) ، معاویة بن یزید (چند ماه از سال ۶۴ قمری) ، مروان بن حکم (نه ماه از سال ۶۵ قمری) ، عبدالملک بن مروان (۶۵- ۸۶ قمری) و ولید بن عبد الملک (۸۶- ۹۶ قمری).
واقعه کربلا و اسارت
امام سجاد (ع) در واقعه کربلا و در روزی که امام حسین (ع) و یارانش به شهادت رسیدند ، به شدت بیمار بود به گونه ای که در مواردی که می خواستند او را به قتل برسانند ،عده ای گفتند: او را همین بیماری که دارد کفایت می کند.
کوفه
پس از واقعه کربلا ، امام سجاد و اهل بیت امام حسین (ع) را به اسیری گرفتند و روانه کوفه و شام کردند. هنگام بردن اسیران از کربلا به کوفه ، بر گردن امام سجاد (ع) غل و جامعه [جامعه ، طوق مانندی است که دست‌ها و گردن را با آن به هم می بندند] نهادند و چون بیمار بود و نمی توانست خود را بر پشت شتر نگاهدارد هر دو پای او را بر شکم شتر بستند.
امام سجاد (ع) در کوفه خطبه ای ایراد کرده است ؛ ولی توجه به شرایط کوفه و سخت گیری و بی رحمی مأموران حکومت و بیم کوفیان از آنان ، پذیرفتن چنین گزارشی را دشوار می سازد. سخنان امام سجاد(ع) در خطبه کوفه ، به خطبه او در مسجد اموی دمشق بسیار شبیه است. از این رو احتمال می رود که با گذشت زمان راویان حادثه ها را با هم آمیخته باشند.
ابن زیاد ، امام سجاد (ع) و سایر اسیران کربلا را در زندان نگهداشت و نامه ای به شام نوشت و از یزید کسب تکلیف کرد. یزید پاسخ داد ، اسیران و سرهای شهیدان کربلا را به شام بفرستد. ابن زیاد ، امام سجاد (ع) را غل بر گردن نهاد و با اسیران همراه مُحَفّر بن ثَعلبه روانه دمشق کرد.
امام سجاد (ع):«حق کسی که به تو بدی کند اینست که بر او ببخشی. و اگر دانستی که بخشیدن او بد است ، داد خود را از او بگیری. خدای -تبارک و تعالی- گوید بر کسی که بدو ستم رسیده باشد و داد خواهی کند گناهی نیست.»
شام
امام سجاد (ع) در مسجد شام خطبه ای خواند و خود و پدر و جد خویش را به مردم شناساند و به شامیان گفت که آنچه یزید و کارگزاران او بر زبان ها انداخته اند ، درست نیست. پدر او خارجی نیست و نمی خواسته است جمعیت مسلمانان را بر هم بزند و در بلاد اسلام فتنه برانگیزد. او برای حق و به دعوت مسلمانان به پاخاست تا دین را از بدعت هایی که در آن پدید آمده ، بزداید و به سادگی و پاکی عصر جدّ خود برساند.
بازگشت به مدینه
به نوشته شیخ مفید ، خاندان امام حسین (ع) ، به دستور یزید ، از شام به سوی مدینه حرکت کردند. امام سجاد (ع) که ۳۴ سال پس از واقعه کربلا زنده بود ، همواره تلاش می کرد یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه دارد. امام هر گاه آب می نوشید به یاد پدر بود و بر مصایب امام حسین (ع) گریه می کرد و اشک می ریخت.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «امام زین العابدین هنگامی که موقع افطار خدمتکار برایشان آب و غذا می برد ، می فرمود: فرزند رسول خدا (ص) گرسنه کشته شد! فرزند رسول خدا تشنه ، کشته شد! و پیوسته این سخن را تکرار می کرد و گریه می‌کرد به گونه ای که اشک های آن حضرت با آب و غذایش مخلوط می شد.»
قیام های دوران امام سجاد (ع)
در دوران امام سجاد (ع) و پس از واقعه کربلا جنبش های مختلفی صورت گرفت که مهم ترین آنها عبارتند از:
واقعه حره
بعد از واقعه کربلا در سال ۶۳ قمری ، مردم مدینه علیه امویان قیام کردند که این قیام حوادثی در پی داشت و به واقعه حَرّه شهرت یافت. مردم شهر با عبدالله بن حنظله -که پدرش حنظله به غسیل الملائکه معروف بود- بیعت کردند و بنی امیه را که شمار آنان به ۱۰۰۰ تن می رسی د، نخست در خانه مروان بن حکم به محاصره افکندند ، سپس از شهر بیرون راندند. امام سجاد (ع) از آغاز شورش خود را کنار کشید و با مردم همراه نگشت ، چون پایان کار را می دانست.
در روز های پرگیرودار واقعه حره ، مروان بن حکم (از دشمنان اهل بیت (ع)) نزد عبدالله بن عمر رفت و از او خواست تا خانواده وی را نزد خود نگاه دارد ، ولی عبدالله نپذیرفت. مروان چون از حمایت او نا امید شد پناه به امام سجاد (ع) برد. امام با بزرگواری خاص خود خواهش او را قبول فرمود و خانواده مروان را همراه با زن و فرزند خود به ینبع (چشمه ساری نزدیک مدینه از جانب راست کوه رَضْویٰ) فرستاد.
امام در این حادثه ، ۴۰۰ خانواده را تحت کفالت خود گرفت و تا وقتی که لشکر مسلم بن عقبه (فرمانده لشکر یزید در واقعه حَرّه) در مدینه بود هزینه آنان را می پرداخت.
قیام توابین
نهضت توابین یکی دیگر از نهضت های پس از واقعه کربلا بود که رهبری آن را سلیمان بن صرد خزاعی ، به همراهی تنی چند از دیگر سرشناسان شیعه در کوفه بر عهده داشتند. توابین در مجموع بر آن بودند تا در صورت پیروزی ، امامت جامعه را به اهل بیت (ع) بسپارند و در آن زمان از نسل فاطمه (س) ، کسی جز علی بن حسین (ع) برای این کار وجود نداشت ؛ اما رابطه سیاسی خاصی بین امام سجاد (ع) و توابین وجود نداشته است.
قیام مختار
قیام مختار سومین جنبش پس از واقعه کربلا است و درباره ارتباط امام سجاد (ع) با این جنبش ابهاماتی وجود دارد. گفته شده که مختار پس از آنکه موفق شد در کوفه ، شیعیانی را به سوی خود جذب کند ، از امام سجاد(ع) استمداد جست ، اما امام روی خوش نشان نداد.
فضائل و مناقب
عبادت
مالک بن انس می گوید: علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند. لذا به ایشان «زین العابدین» می گویند.
ابن عبد ربّه نیز می نویسد: هنگامی که علی بن حسین آماده نماز می شد ، لرزه عجیبی وجودش را فرا می گرفت. از ایشان در این باره سؤال شد ، فرمود: «وای بر شما! آیا می دانید که من در برابر چه کسی می خواهم بایستم و در برابر چه کسی می خواهم مناجات کنم؟!»
همچنین از مالک بن انس نقل شده است هنگامی که علی بن حسین احرام بست ، لبیک اللّهمّ لبیک را قرائت کرد و در همان لحظه ، بیهوش شده و از مرکب خود به زمین افتاد.
کمک به فقرا
امام سجاد (ع) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می داد. علی بن حسین (ع) شبانه مقداری غذا بر دوش خود می گذاشت و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می رساند و می فرمود: «صدقه ای که در تاریکی شب داده شود ، غضب خداوند را خاموش می کند.» برداشتن کیسه های غذا بر پشت او اثر نهاده بود و چون به جوار پروردگار رفت به هنگام غسل ، آن نشانه ها را بر پشت او دیدند.
امام سجاد (ع):«حق خواهنده ، دادن بدو به مقدار نیاز است. حق کسی که چیزی از او خواسته شده اینست که اگر داد ، از او با سپاس و قدردانی از فضل او ، پذیری. و اگر نداد عذر او را قبول کنی.»
گفته شده هنگامی که مستمندی نزد او می آمد ، بر می خواست و حاجت او را روا می کرد و می گفت: صدقه پیش از آنکه به دست خواهنده برسد ، به دست خدا می رسد. نقل شده است که امام سالی، قصد حج کرد. خواهرش سکینه توشه ای به ارزش هزار درهم برای وی آماده ساخت. چون به حره رسید ، آن توشه را نزد او بردند. امام همه آن را میان مستمندان تقسیم کرد.
محمد بن اسحاق می گوید: مردمی در مدینه زندگی می کردند و نمی دانستند معاش آنها از کجا تأمین می شود ؛ با درگذشت علی بن حسین غذای شبانه آنان قطع شد. همچنین آمده است که مردم او را بخیل می دانستند و چون به جوار حق رفت دانستند که هزینه صد خانوار را عهده دار بوده است.
امام سجاد (ع) دو بار مال خود را با مستمندان قسمت کرد و گفت: خداوند بنده مؤمن گناهکار توبه کننده را دوست دارد.
رفتار با بردگان
از تلاش های امام ، که هم جنبه دینی داشت و هم جنبه سیاسی ، توجه به بردگان بود ؛ قشری که به خصوص از زمان خلیفه دوم (عمر بن خطاب) به بعد و مخصوصا در عصر امویان ، مورد شدید ترین فشار های اجتماعی بودند و از محروم ترین طبقات جامعه اسلامی در قرون اولیه به شمار می رفتند.
امام سجاد (ع) ، مانند امیرالمؤمنین (ع) که با برخورد اسلامی خویش بخشی از موالی عراق را به سمت خویش جذب کرد ، کوشید تا حیثیت اجتماعی این قشر را بالا برد.
امام سجاد (ع) در حالی که نیازی به بردگان نداشت ، آنها را جهت آزاد کردن می خرید. بردگان که چنین نیتی از امام می دیدند ، خود را در معرض او می نهادند تا امام آنها را بخرد. امام سجاد (ع) در هر زمان و موقعیتی به آزادی آنها می پرداخت ، به طوری که در شهر مدینه عده زیادی ، همچون یک لشکر از موالی آزاد شده ، از زن و مرد ، به چشم می خورد که همگی از موالی امام بودند.
امام سجاد (ع):بارالها ، چنان کن که از هیبت پدر و مادرم همانسان که از هیبت پادشاه خودکامه ، بیمناک باشم و به آنان چون مادری مهربان نیکی کنم. و طاعت مرا نسبت به آنان و نیکویی مرا درباره ایشان در نظرم از خواب در چشم خسته شیرین تر کن و از آب خنک در کام تشنه گواراتر. چندان که خرسندی شان را بر خرسندی خود برتری دهم ، و آرزوشان را بر آرزوی خود مقدم بدارم ، و نیکویی آنان را ، هرچند اندک ، درباره خود بسیار شمارم ، و نیکویی خود را در مورد آنان ، هر چند بسیار ، اندک انگارم.
صحیفه سجادیه
صحیفه سجادیه ، مجموعه دعا های امام سجاد (ع) و آینه ای است که تصویر اجتماع آن روز -به ویژه مدینه- را در آن می‌ت وان دید: بیزاری از کردار و گفتار زشت مردم آن روز و پناه بردن به خدا از آنچه می بیند و می شنود ، و روشن نمودن راه درست در پرتو تربیت دین و قرآن و پاکیزه ساختن جان ها از آلایش ؛ گویی امام می خواهد تا آنجا که ممکن است ، به زبان دعا مردم را از شیطان ببرد و به خدا پیوند دهد.
رساله حقوق
رساله حقوق، یکی از آثار امام سجاد (ع) است. در این رساله ۵۱ حق (یا ۵۰ حق طبق برخی نسخه ها) شمارش شده است.
برخی از حق های شمارش شده در این رساله از این قرار است:
- حق خدا
- حق نفس
- حق زبان
- حق نماز
- حق صدقه
- حق معلم
- حق رعیت
- حق زن
- حق مادر
- حق پدر
- حق فرزند
- حق برادر
- حق بنده
- حق همنشین
- حق همسایه
- حق وام‌خواه
- حق خصم بر تو
- حق شادکننده تو
- حق بدکننده
- حق اهل ذمه
دعای سحر مشهور به دعای ابوحمزه
این دعا را امام زین العابدین در سح رهای ماه رمضان می خواند و ابو حمزه ثمالی از آن حضرت نقل کرده است. این دعا دربردارنده مفاهیمی متعالی و تعابیری شیوا و فصیح است.
زیارت امین الله
زیارتنامه ای است که امام سجاد (ع) هنگام زیارت مزار حضرت علی (ع) خوانده است. این زیارت از معتبر ترین زیارات شمرده شده است که در همه جا (از جمله نزد قبور دیگر ائمه (ع)) می توان آن را خواند.
سخنان بزرگان اهل سنت درباره وی
علمای اهل سنت امام سجاد (ع) را دارای علم و جایگاه والا دانسته و او را ستوده اند.برخی علمای اهل سنت درباره او می گوید: «نه هاشمی ای را برتر از او و نه کسی را فقیه تر از او دیدم»
· Aparat => aparat.com/risxtor
· Blogfa => risxtor.blogfa.com
· Virgool => virgool.io/@Risxtor
مطلبی دیگر از این انتشارات
صحیفه سجادیه
مطلبی دیگر از این انتشارات
امام جعفر صادق (ع)
مطلبی دیگر از این انتشارات
حضرت محمد (ص)