صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه کتابی حاوی ۵۴ دعا از امام سجاد (ع) است. این کتاب پس از قرآن و نهج البلاغه مهم‌ ترین میراث مکتوب شیعه به حساب می‌ آید و به نام‌ های خواهر قرآن و «انجیل اهل بیت» نیز مشهور است. صحیفه مانند قرآن و نهج‌ البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است.

برای دانلود فایل صحیفه سجادیه اینجا کلیک کنید!!


پژوهش نامه صحیفه سجادیه

به باور برخی صاحب‌ نظران مسلمان ، «صحیفه سجادیه» پس از قرآن و نهج البلاغه بزرگ‌ ترین گنجینه حقایق و معارف الهی است و بدین رو ، به آن «اخت القرآن» (خواهر قرآن) ، «انجیل اهل بیت» ، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله» لقب داده‌ اند.

گفته‌ اند علت نام گذاری این کتاب به «صحیفه کامله» این است که نزد «زیدیه» نسخه‌ ای از صحیفه وجود دارد که کامل نیست ، بلکه در حدود نصف صحیفه کامله است. به همین سبب ، امامیه صحیفه موجود نزد خویش را صحیفه کامله گویند.

سند و نسخه‌ ها

صحیفه سجادیه از نظر سندی ، در حد تواتر است. آقا بزرگ تهرانی در این باره می‌ گوید: «صحیفه اولی که سند آن به امام زین العابدین (ع) می‌ رسد... از متواترات و [قطعیات] نزد اصحاب است ؛ چرا که از ویژگی آن ، این است [که تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصر ها گرفته‌ اند.»

همچنین محمد تقی مجلسی ادعا نموده است که او در نقل و روایت صحیفه یک میلیون سند دارد.»

صحیفه سجادیه به خط کفعمی از نسخه‌ های قدیمی صحیفه است که سالیان قبل از ایران خارج شده و مفقود شده بود ؛ اما با تلاش‌ های بسیار در حوزه شبه قاره شناسایی شد و توسط شخصیت‌ های فرهنگی به قم انتقال یافت که در نهایت چاپ و منتشر شد. این نسخه ، علاوه بر ۵۴ دعای صحیفه‌ های دیگر ، چهار دعا بیشتر دارد.

روایت صحیفه

اولین با ر، متوکل بن هارون بلخی در دیدار با یحیی بن زید (۱۰۷ ـ ۱۲۵ قمری) از او متن صحیفه را دریافت کرده و در مدینه ، با نسخه امام باقر (ع) که نزد امام صادق (ع) بود ، مقایسه کرد و سپس آن را روایت کرد و فرزندش عمر یا عمیر به راویان بعدی منتقل کرد.
متوکل گفت: پس از قتل زید بن علی بن الحسین ، فرزندش یحیی را ملاقات کردم. او از من حال امام صادق (ع) را پرسید. گفتم: او در سلامت است و برای شهادت پدرت سوگوار. یحیی گفت: آیا از او درباره سرنوشت من چیزی شنیده‌ ای؟ گفتم: بلی مطالبی شنیده‌ ام شما نیز به‌ دار آویخته خواهی شد! یحیی گفت: ای متوکل!...آیا از جعفر بن محمد مطالبی یادداشت کرده‌ ای؟ بخشی از آموخته هایم را برای او بازگو کردم ، از آن جمله دعایی بود که از امام باقر (ع) دریافت داشته بود و آن را از دعا های صحیفه کامله می‌ دانست.

یحیی گفت: اینک به تو صحیفه‌ ای را خواهم داد که پدرم زید ، از پدرش علی بن حسین (ع) دریافت کرده ، اگر پسر عمویم ، جعفر بن محمد از کشتن من خبر نمی‌ داد ، این صحیفه را به تو نمی‌ دادم ، ولی اکنون به تو می‌ دهم تا در حفظ و نگهداری آن کوشا باشی ، بیم دارم که این صحیفه به دست بنی امیه بیفتد و آن را از اهلش دریغ دارند ، آن را به محمد و ابراهیم ، پسر عمو هایم بده که پس از من ، جانشین و قیام‌ کنندگان بعدی هستند. متوکل گفته: صحیفه همراه من بود تا در مدینه ، به دیدار امام صادق (ع) رسیدم ، او از دیدن صحیفه بسیار مسرور شد و گفت: سوگند به خداوند! این خط عمویم زید و دعای جد من است. آن گاه امام صادق به پسرش اسماعیل رو کرد و گفت: آن صحیفه‌ ای را که به تو سپرده‌ ام بیاور! اسماعیل صحیفه‌ ای را آورد ، امام آن را بوسید و به چشمانش کشید و فرمود: این صحیفه به خط پدرم امام باقر (ع) و املای جدم امام زین العابدین (ع) است.

متوکل می‌ گوید: از امام صادق (ع) درخواست کردم که دو صحیفه را با هم مقابله کنم. امام اجازه فرمود و من دو صحیفه را مقابله کردم و هیچ تفاوتی میان آن دو ندیدم.

امام سجاد (ع):

پروردگارا! بر پاکان از اهل بیت محمد (ص) درود بفرست. کسانی را که برای حکومت برگزیدی ، و گنجینه‌ های علوم خود و حافظان دینت و خلفای خود در روی زمین و حجت خود بر بندگانت قرار دادی ، آنان را با اراده خود از هر پلیدی و آلودگی پاک و مبرا ساختی و وسیله‌ ای برای رسیدن به تو و بهشت جاودانت اختیار نمودی.

امام سجاد (ع) در دعا هایش نخست حمد و ستایش خدا را به‌ جا می‌ آورد ، سپس بر پیامبر (ص) و خاندانش درود می‌ فرستد ؛ به‌گونه‌ ای که در این صحیفه کمتر دعایی است که در آن ، از تعبیر صلوات استفاده‌ نشده باشد. وی در نهایت حاجت خود را از خدا درخواست می‌ کند.

صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست ، بلکه مجموعه‌ ای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی ، فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و پاره‌ ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است. به طور مثال ، مسئله امامت و نفی عقیده تشبیه در صحیفه سجادیه بیان شده است.

در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمان‌های مختلف و احوال گوناگون دعا هایی بیان شده است، برخی دعا های آن به صورت سالانه ، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان ، و برخی ماهانه ، مانند دعای دیدن هلال ، و برخی هفتگی و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است.

عناوین دعاهای صحیفه مختلف است و بسیاری از معارف اسلامی در ضمن دعا های صحیفه بیان شده است ؛ در این کتاب ، مباحث خداشناسی ، هستی‌ شناسی ، عالم غیب ، فرشتگان ، رسالت انبیا ، جایگاه پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) ، امامت ، فضایل و رذایل اخلاقی ، گرامی داشت اعیاد ، مسائل اجتماعی و اقتصادی ، اشارات تاریخی ، یادآوری نعمت‌ های مختلف خداوند ، آداب دعا ، تلاوت ، ذکر ، نماز ، عبادت و... در قالب دعا بیان شده است. معروف‌ ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.

عناوین دعاها

صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴ دعا است که فهرست عناوین آن بدین شرح است:

۱.حمد الهی
۲.درود بر پیامبر
۳.فرشتگان مُقرّب
۴.پیروان پیامبران
۵.خویشتن و دوستان
۶.صبح و شام
۷.بلا و سختی
۸.اخلاق ناپسند
۹.طلب آمرزش
۱۰.پناه‌بردن به خدا
۱۱.عاقبت به خیری
۱۲.اعتراف و توبه
۱۳.طلب حاجت
۱۴.دادخواهی از ستم
۱۵.هنگام بیماری
۱۶.طلب آمرزش
۱۷.شر شیطان
۱۸.دفع بلا
۱۹.طلب باران
۲۰.مکارم الاخلاق
۲۱.اندوه از خطا
۲۲.هنگام سختی
۲۳.تندرستی
۲۴.پدر و مادر
۲۵.فرزندان
۲۶.همسایگان و دوستان
۲۷.مرزداران
۲۸.پناه‌بردن به خدا
۲۹.روزی
۳۰.پرداخت بدهی
۳۱.توبه
۳۲.دعا در نماز شب
۳۳.درخواست خیر
۳۴.گرفتاری به گناه
۳۵.رضا به قضای الهی
۳۶.هنگام رعدوبرق
۳۷.کوتاهی در شکرگزاری
۳۸.پوزش از ستم
۳۹.طلب عفو و رحمت
۴۰.یاد مرگ
۴۱.پرده‌پوشی از گناه
۴۲.ختم قرآن
۴۳.رؤیت هلال
۴۴.ورود به رمضان
۴۵.وداع با رمضان
۴۶.عیدفطر و جمعه
۴۷.دعای عرفه
۴۸.عیدقربان و جمعه
۴۹.دفع حیله دشمنان
۵۰.خوف از خدا
۵۱.فروتنی در برابر خدا
۵۲.پافشاری در دعا
۵۳.فروتنی در برابر خدا
۵۴.زدودن اندوه‌ها

جوهر طنطاوی:این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گران‌ بهای جاوید که از مواریث نبوت است ، دست نیافته بودیم ، من هر چه در آن می‌ نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و از خالق پایین‌ تر می‌ یابم.
ابن جوزی در تذکرة الخواص می‌ گوید:علی بن الحسین ، زین العابدین در املاء و انشاء و کیفیت سخن گفتن و خطاب و عرض حاجت به پیشگاه الهی بر مسلمین حق تعلیم دارد ؛ زیرا اگر آن حضرت نبود، مسلمانان آیین سخن گفتن و عرض حوائج خود را به خدای متعال نمی‌ دانستند ؛ لذا آن امام به مردم آموخت که هنگام استغفار چگونه با خدا سخن بگویند و در موقع درخواست باران رحمت با چه زبانی از خداوند نزول باران بخواهند ، و زمان ترس از دشمن چگونه به خدا پناه برده ، دفع شر دشمنان را بخواهند.
امام سجاد (ع) :«خداوندا! مقام خلافت برای خلفای توست ، برگزیدگان از خلقت و جایگاه امانت‌ های تو در درجات عالیه که تو آن مقام را به آن‌ ها اختصاص دادی ولی دیگران از آنان گرفتند... تا جایی که برگزیدگان و خلفای تو در مقابل ستم ستمکاران ، مغلوب و مقهور شده و حقشان بر باد رفت. پروردگارا! بر دشمنان آنها از اولین و آخرینشان ، به کسانی که بر تجاوز دشمنانشان رضا دادند و بر پیروان و تابعین آنها لعنت بفرست.»

چاپ‌ های نخستین

اولین چاپ و نشر صحیفه سجادیه سال ۱۲۴۸قمری /۱۲۱۱شمی در شهر کلکته هند اتفاق افتاد. در دهه‌ های بعدی ، ترجمه این کتاب به فارسی ، اردو ، سندی و گجراتی و نیز شرح‌ های آن و اولین متن تکمیلی آن ، الصحیفة السجادیه الثانیه ، نوشته حر عاملی (۱۰۳۳ - ۱۱۰۴قمری) در همین شهر چاپ شد.