متادون؛ چگونه یک داروی صنعتی، نسل جدیدی از معتاد می‌آفریند؟

(این متن توسط یک پزشک، یا دکترای حوزه اعتیاد، و یا یک متخصص با سابقه در حوزه آسیب‌های اجتماعی نوشته نشده است. این متن گردآوری مطالبی در رابطه با متادون و اعتیاد به مواد مخدر است که توسط فردی تدوین شده است که در حوزه سلامت تجربه آموخته و دانشجوی حوزه علوم اجتماعی است)

مطالعه این متن برای افرادی که تصمیم گرفته‌اند تحت درمان MMT قرار بگیرند و یا در حال حاضر روند درمانی با متادون را درپیش‌گرفته اند توصیه نمی‌شود

متادون راه حل است یا مرهمی موقت؟ متادون درمان اعتیاد است یا اعتیاد آور؟ متادون پاسخی سیاستی به اعتیاد است یا اسب تروای صنعت جهانی دارو(Big Pharma) برای فروش بیشتر؟ آیا واقعا متادون خوب است؟

متادون(Methadone) با فرمول شیمیایی C21H27NO که با نام‌های متادوز(Methadose)، دولوفین(Dolophine)، فیسپتون(Physeptone)، هپتادون(Heptadon)، آمیدون(Amidone)، سیمورون(Symoron) شناخته می‌شود، یک ماده(یا دارو، یا ماده مخدر مصنوعی) است که برای تسکین درد، کنترل اعتیاد(و یا ادعا می‌شود درمان اعتیاد) به مواد افیونی و مخدر استفاده می‌شود. متادون به اشکال مختلف از جمله قرص، محلول و کنسانتره موجود است و می‌توان آن را به صورت محلول مایع و یا به صورت محلول تزریقی در آمپول تجویز کرد. شربت متادون نیز اغلب برای درمان(کنترل) اعتیاد استفاده می شود. علاوه بر این، متادون را می‌توان به شکل پودر یافت که می‌تواند با مایع مخلوط شود تا محلولی ایجاد شود که به صورت خمیر یا چسب برای استفاده غیرقانونی ساخته می‌شود.

ایران یکی از کشورهایی است که از متادون برای درمان(کنترل) اعتیاد به مواد افیونی و مخدر استفاده می‌کند. بر اساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد(UNODC) در سال 2020، ایران دارای بیشترین مصرف سرانه متادون در جهان برای درمان اعتیاد به مواد افیونی است. این گزارش حاکی از آن است که در سال 2019 حدود 3.4 میلیون نفر در ایران مواد مخدر تزریقی داشته‌اند(البته آمار ملی ایران، عددی حدود 2 الی 2.5 میلیون نفر را به شکل علمی تایید کرده است) که از این میان حدود 800 هزار نفر تحت درمان با متادون بوده‌اند.

متادون به طور گسترده برای درمان(کنترل) اعتیاد به مواد افیونی و مخدر در بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا، بریتانیا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی استفاده می‌شود. در ایالات متحده، متادون از دهه 1960 برای درمان(کنترل) اعتیاد به مواد افیونی استفاده می‌شد و همچنان رایج‌ترین داروی مورد استفاده برای این منظور است. دلایل استفاده گسترده از متادون در این کشورها چند وجهی است؛ مقالات علمی متعددی مدعی هستند که ثابت شده که متادون در کاهش مصرف مواد افیونی و مخدر، کاهش مرگ و میر ناشی از مصرف مواد، کاهش جرم ناشی از اعتیاد و بهبود نتایج کلی سلامت فرد معتاد موثر است. علاوه بر این، این دارو نسبتاً ارزان بوده و در نظام سلامت دارای یک سیستم کاملاً تثبیت شده برای توزیع و نظارت است.

در حالی که متادون در بسیاری از کشورها به طور گسترده برای درمان اعتیاد به مواد افیونی استفاده می شود، برخی کشورها نیز به دلایل مختلف از آن استفاده نمی‌کنند که عبارتند از:

سوئد: در سوئد، متادون برای درمان اعتیاد استفاده نمی‌شود، زیرا سیاست این کشور بر پرهیز کامل از همه مواد مخدر تأکید دارد. در عوض، درمان اعتیاد بر حمایت اجتماعی، مشاوره و مراقبت‌های روانپزشکی متمرکز است. روسیه: متادون در روسیه غیرقانونی است و دولت این کشور رویکردی سخت‌گیرانه برای مبارزه با مواد مخدر در پیش گرفته است. دولت استدلال می‌کند که متادون، خود اعتیادآور است و استفاده از آن تنها یک اعتیاد را جایگزین اعتیاد دیگر می‌کند. نروژ: متادون معمولاً در نروژ استفاده نمی‌شود، چراکه بوپرنورفین ترجیح داده می‌شود. این بدان دلیل است که دولت نروژ بوپرنورفین را کمتر اعتیاد آور می‌داند و از نظر کارشناسان احتمال کمتری وجود دارد که برای استفاده غیرقانونی مصرف شود. ژاپن: متادون در ژاپن به دلیل قوانین سختگیرانه مواد مخدر و نگرش فرهنگی نسبت به اعتیاد، استفاده نمی‌شود. در عوض، درمان اعتیاد در ژاپن، بر پرهیز و درمان‌های رفتاری متمرکز است. چین: در حالی که متادون در چین در دسترس است، استفاده از آن به دلیل قوانین سخت‌گیرانه و نگرانی در مورد انحراف برای استفاده غیرقانونی، محدود است. در عوض، دولت درمان مبتنی بر پرهیز را ترویج می‌کند، و بر مراکز توانبخشی که با برنامه‌هایی بدون استفاده از دارو و مواد مخدر مشغول به کار هستند، سرمایه‌گذاری کرده است.

از جمله انتقادات وارده به مصرف متادون برای کنترل(درمان) اعتیاد، و استفاده از روش MMT عبارتند از:

وابستگی: متادون یک ماده افیونی است و می تواند اعتیادآور باشد. مصرف طولانی مدت متادون می‌تواند منجر به وابستگی جسمانی شود و قطع ناگهانی آن ممکن است علائم شدیدی ایجاد کند. متادون یک ماده بسیار اعتیاد آور است و در صورت عدم مدیریت صحیح می‌تواند منجر به وابستگی بالا، و بروز علائم شدید در صورت ترک شود. همچنین برخی از افراد ممکن است از متادون سوء استفاده کنند، یا از آن در ترکیب با سایر داروها استفاده کنند که منجر به اوردوز بالقوه کشنده می‌شود.

عوارض جانبی: متادون می‌تواند باعث ایجاد طیفی از عوارض جانبی از جمله خواب آلودگی، سرگیجه، حالت تهوع، یبوست و کاهش و اختلال کارکرد سیستم جنسی فرد شود. در برخی موارد، می‌تواند باعث مشکلات تنفسی(respiratory depression) شود که می‌تواند کشنده باشد. به علت شیوع مصرف بیش از حد آن باید گفت، متادون در صورت مصرف در دوزهای بالا، یا مخلوط با سایر داروها از جمله الکل و بنزودیازپین‌ها(benzodiazepines) می‌تواند کشنده باشد.

اثربخشی محدود: در حالی که متادون می‌تواند در کاهش مصرف مواد مخدر و افیونی، و بهبود نتایج سلامت موثر باشد، اما باید گفت برای همه موثر نیست. برخی از افراد ممکن است برای دستیابی به بهبودی، به دوزهای بالاتر یا درمان‌های اضافی و مکمل نیاز داشته باشند. متادون برای همه افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند مؤثر نیست و ممکن است صرفا در درمان برخی از انواع اعتیاد به مواد افیونی مؤثر باشد.

مدیریت پیچیده: کنترل و مدیرت متادون ممکن است دشوار باشد و نیاز به نظارت دقیق و مراجعه منظم به کلینیک دارد، که این امر به عنوان تداخل در زندگی روزمره، می‌تواند بیش از توان فرد زمان بر بوده و با تعهدات کاری و خانوادگی تداخل داشته باشد.

مصرف طولانی مدت: متادون اغلب به عنوان یک داروی نگهدارنده طولانی مدت تجویز می‌شود، که پذیرش آن برای برخی افراد دشوار است. ایده مصرف یک دارو برای سال‌ها یا حتی دهه‌ها، می‌تواند دلهره‌آور باشد.MMT یک رویکرد درمانی طولانی مدت است و برخی از منتقدان استدلال می‌کنند که می‌تواند به جای ارتقای بهبودی، وابستگی ایجاد کرده و اعتیاد را طولانی کند.

عدم دسترسی: درمان با متادون به طور گسترده در دسترس نیست، و سبب می‌شود دسترسی افراد به مراقبت را دشوار کند.MMT در صورت عدم حمایت دولت و پوشش‌های بیمه‌ای درمانی گران است، و دسترسی به درمان برای برخی افراد را محدود می‌کند.

انتقال وابستگی(Dependency transfer): درمان بوسیله متادون، به علل اساسی اعتیاد نمی‌پردازد و به ریشه‌های اعتیاد توجهی ندارد، و به نوعی درمانی علامتی و نهایتا نگهدارنده است. برخی از منتقدان استدلال می‌کنند که درمان با متادون و روش MMT، صرفا وابستگی را از یک ماده مخدر (مانند هروئین، شیشه و...) را به ماده مخدر دیگری(متادون) منتقل می‌کند. همچنین متادون می‌تواند با سایر داروها تداخل داشته باشد و منجر به تداخلات دارویی خطرناک شود. از طرفی برخی از افراد ممکن است در کاهش مصرف متادون، یا انتقال به سایر اشکال درمانی و دارویی و رهایی از مصرف متادون مشکل داشته باشند.

انگ: متادون اغلب با انگ و کلیشه‌های منفی همراه است، که می‌تواند درمان را برای افراد دشوار کند. برخی از منتقدان استدلال می‌کنند کهMMT ممکن است به افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند انگ بزند و کلیشه‌های منفی در مورد اعتیاد و بهبودی را تداوم بخشد.

(متن در حال تکمیل است)

---------

اگر به متن انتقادی دارید و یا با آن همراه هستید، لطفا در بخش نظرات، مرا با همکاری خود راهنمایی نمایید