اختلال پانیک

پیش از آنکه به سراغ اختلال پنیک برویم ابتدا باید با مفهومی به نام حمله وحشت زدگی آشنا شویم. حمله وحشت زدگی یا panic Attack هجوم ناگهانی ترس شدید همراه با حس مرگ قریب الوقوع یا حس از دست دادن کنترل و ترس از دیوانه شدن است که ظرف چند دقیقه به اوج خود می رسد. افراد در حمله پانیک دوره های جسمانی شدید را تجربه می کنند. فرد در این حمله علائمی نظیر کمبود نفس، نفس نفس زدن، احساس خفگی و علائم اتونوم(خود مختار) نظیر عرق کردن، ناراحتی معده، لرزیدن، تپش قلب و ناهنجاری های حسی از جمله سرگیجه، کرختی و مورمور تجربه می کند اما شایع ترین علائمی که در گزارشات موردی منظور شده است سرگیجه و تپش قلب شدید است. وقوع این حمله اگر به ندرت اتفاق بیفتد طبیعی و نرمال محسوب می شود اما مرزی که این رویداد طبیعی را از اختلال وحشت زدگی جدا می کند تعداد رخ داد این حملات است که از تجربه چند حمله در یک روز تا تجربه تعداد انگشت شمار  این حملات در سال متفاوت است. حال که با مفهوم حمله وحشت زدگی آشنا شدیم بهتر است سری به تاریخچه این اختلال بزنیم. این مفهوم از مفهوم قلب تحریک پذیر ریشه گرفته است که دکتر جاکوب مندس داکوستا (1833-1900) در میان سربازان جنگ داخلی آمریکا دیده بود. سندرم داکوستا عبارت بود از تعداد زیادی علامت روانی و جسمی که امروزه در شمار ملاک های تشخیصی اختلال پانیک قرار گرفته است. فروید در سال 1895 مفهوم روان نژندی اضطرابی مطرح کرد که شامل علائم حاد و مزمن روانی و جسمی بود. لازم به ذکر است که این اختلال غالبا در جوانان روی می دهد و میانگین سنی این اختلال 25 سال است این اختلال در خانم ها دو برابر بیشتر از آقایان است. برای اینکه این اختلال را تشخیص دهیم باید حملات بیش از یک بار اتفاق بیفتد و حملات گاه به گاه نشانه اختلال پنیک نیست. تشخیص این اختلال مبنی بر نشانه هایی است که در ذیل ذکر شده است که فرد باید حداقل چهار نشانه از نشانه های زیر را داشته باشد:

• تپش قلب شدید، کوبش قلب، شتاب سرعت قلب
• تعریق
• لرزیدن، تکان خوردن، ترمور
• احساس کمبود نفس یا خفه شدن
• احساس خفگی
• درد یا ناراحتی شدید در قفسه سینه
• تهوع یا ناراحتی شکمی
• احساس گیجی یا بی ثباتی، منگی یا ضعف
• احساس سرما یا گرما
• اختلالات بساوشی
• مسخ واقعیت یا مسخ شخصیت
• احساس از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن
• ترس از مردن

همچنین فرد باید احساس ترس از رویداد مجدد این حملات در ماه جاری را داشته باشد این به آن معناست که فرد باید ترس و نگرانی این را داشته باشد که در طول ماه مجددا دچار این حمله بشود.

اختلال پانیک معمولا با اختلالات همراه مانند افسردگی، اضطراب فراگیر، اضطراب اجتماعی و… رخ دهد اما یکی از اختلالاتی که غالبا با اختلال پانیک روی می دهد آگورافوبیا می باشد. آگورافوبی ترس از مکان های شلوغ، باز، بسته و… است که به موجب آن فرد ترس از رفتن به اماکنی مانند بازار، آسانسور، پارکینگ های بی سقف و خلاصه اماکنی را دارد که خروج از آن محل مشکل است به همین دلیل برخی این اختلال را بازار هراسی می نامند به عبارت دیگر فرد ترس از آن دارد که در مکان هایی که نجات یافتن از آن ها دشوار است دچار حمله پنیک شود و نتواند از آنجا خارج شود و یا اینکه به واسطه این حمله دچار وضعیتی شرم آور شود. در گذشته در DSM IV-TR  اختلال پانیک و آگورافوبی را از یکدیگر تمیز نمی دادند و این دو اختلال را باهم در نظر می گرفتند ولی با مطالعات بعدی هم در  DSM-5  و هم در ICD این دو اختلال را جدا از یکدیگر لحاظ کردند. حال که به اندازه کافی با اختلال وحشت زدگی آشنا شدیم جا دارد به بررسی علل آن نیز به پردازیم. در خصوص علل زیستی این اختلال مطالعاتی نشان داده اند که نوروترنسمیتر های نوراپی نفرین، سروتونین و گابا دخیل هستند. این مطالعات نشان می دهند که تقلیل گابا به صورت موضعی در نواحی قاعده ای-جانبی آمیگدال، مغز میانی و هیپوتالاموس می تواند پاسخ های اضطرابی ایجاد کند. مجموعه داده های زیستی توجه را به ساقه مغز به ویژه نورون های آدرنرژیک لکوس سرولئوس و نورون های سروتونرژیک هسته سجافی، دستگاه لیمبیک و قشر جلوی پیشانی جلب کرده است. مطالعاتی که با تصویر برداری از مغز مانند  MRI انجام شده است نشان می دهد که بیماران پانیک آسیبی در لوب گیجگاهی به ویژه هیپوکامپ و آمیگدال دارند. در مطاعاتی که توسط PET انجام شده حملات اضطرابی به ویژه پانیک را مشخصا به انقباض عروق مغز ربط داده اند که در این امر موجب علائمی نظیر سرگیجه می شود. در مطالعات انجام شده معلوم شده است که اختلال پانیک در بستگان درجه اول بیماران دچار این اختلال 4 تا 8 برابر این خطر در بستگان درجه اول سایر بیماران روانپزشکی است. طبق نظریه حساسیت نسبت به اضطراب افراد پانیک نسبت به کربن دی اکسید خون حساسیت بیشتری دارند لذا زمانی که غلظت این گاز خونی افزایش می یابد فرد به احتمال خیلی زیاد دچار حمله پانیک می شود. از مواد پانیک زا می توان به سدیم لاکتات، کربن دی اکسید و کافئین اشاره کرد که هرکدام نقش به سزایی در ایجاد حمله وحشتزدگی دارند.

دیدگاه روانکاوی درباره علت پانیک می گوید این اختلال نتیجه دفاع نا موفق در برابر تکانه های اضطراب انگیز است اما همانطور که مشاهده می نمایید این رویکرد دلیل قانع کننده ای درباره منشاء این اختلال د راختیار متخصصین قرار نمی دهد لذا عقل سلیم حکم می کند که پیرو رویکرد زیستی باشیم و به دلایل این دیدگاه بسنده کنیم زیر شواهد ملموس تر و مشاهده پذیر تری در اختیار ما قرار می دهد.حال که به پایان این شرح نزدیک می شویم جا دارد چند کلامی درباره رویکرد های درمانی برای درمان این اختلال صحبت کنیم. دارو درمانی از درمان های اثبات شده برای این اختلال است به طوری که FDA دارو هایی را برای رفع این اختلال مصوب کرده است. از دارو های مصوب FDA  آلپرازولام و پاروکستین است که آلپرازولام از خانواده بنزودیازپین ها و پاروکستین از گروه SSRI ها می باشد. مطالعات برتری دارو های SSRI   و کلومیپرامین را بر بنزودیازپین ها و MAOI  ها و دارو های سه حلقه ای و چهار حلقه ای از جهت تاثیر و قابلیت تحمل عوارض نشان می دهد. گزارش های موردی حاکی از آن است که افرادی که به این اختلال دچار هستند حساسیت زیادی به اثرات تحریکی SSRI  ها به ویژه فلوکستین دارند لذا درمان دارویی آن ها ابتدا باید با تجویز مقدار کم SSRI  ها شروع شود و به تدریج دارو را به دوز درمانی برسانند. از روش های درمانی غیر دارویی می توان به تاثیر چشمگیر CBT  اشاره کرد. این رویکرد درمانی با تغییر باور های فرد نسبت به این اختلال می تواند تاثیر به سزایی در کاهش علائم این اختلال داشته باشد همچنین تغییرات رفتاری به ویژه شرطی سازی کلاسیک می تواند از نشانه های حاد این اختلال بکاهد به عنوان مثال اگر فرد با خود تمرین کند که نفس نفس بزند سپس تنفس سریعش را به تنفس آرام اما عمیق تبدیل کند فرد شرطی شده و در موقع رخداد حمله پانیک پاسخ تنفس آهسته را تداعی می کند. از دیگر روش های کنترل حمله وحشت زدگی تمرین Relaxation  و آرمیدگی است که می تواند کمک شایان به تخفیف علائم حمله وحشت زدگی بکند. در آخر جا دارد که ذکر کنیم مشاهده ها نشان می دهند که ترکیب دارو درمانی با درمان شناختی-رفتاری بهترین رویکرد درمانی است و می تواند تاثیر قدرتمند تری در درمان این اختلال نسبت به کاربرد این رویکرد ها به تنهایی داشته باشد.

منابع

کاپلان و سادوک،2015 ، خلاصه روانپزشکی جلد 1، ترجمه رضاعی، انتشارات ارجمند

انجمن روانپزشکان آمریکا، 2019، DSM-5، ویراست پنجم، ترجمه یحیی سید محمدی، انتشارات روان

هالجین و ویتبورن، 1398، آسیب شناسی روانی جلد1، ترجمه یحیی سید محمدی، انتشارات روان

برای مطالعه مطالب بیشتر به آدرس زیر مراجعه بفرمایید.

danialbagherie.ir