استخدام در آموزشوپرورش، تهدیدها و فرصت‌ها
استخدام در آموزشوپرورش تهدیدها و فرصت‌های بسیاری را به همراه خود دارد که در این مقاله به بررسی برخی جنبه‌های آن خواهیم پرداخت.
طبق نامه ای که اخیراً وزیر آمورش و پرورش به معاون اول رئیس جمهور نوشت، تا سال ۱۴۰۱ تعداد دانش آموزان ۱۵/۵میلیون نفر و تعداد معلمان مورد نیاز کشور چیزی حدود ۸۰۰هزار نفر خواهد بود (وزیر آموزشوپرورش در نامه‌ای به جهانگیری مطرح کرد). با افزودن پرسنل غیر معلم آموزشوپرورش و اولیای دانش آموزان چیزی حدود ۴۰میلیون نفر از جمعیت ایران روزانه با آموزشوپرورش سر و کار دارند.
بنابراین آموزشوپرورش یکی از اولویت‌های اصلی و اثر گذار است که بهبود آن اثرات کوتاه مدت و پایدار بسیاری خواهد داشت. از طرفی نیاز به استخدام و به کارگیری این تعداد معلم اتفاق ویژه‌ای است که اگرچه فرصت‌های بسیاری با خود همراه دارد اما اگر به چالش‌های آن توجه نشود هم برای معلمان و هم جامعه تهدیدهای جدی خواهد داشت.
متن پیش‌رو تجربه شخصی من در فرآیند جذب و استخدام آموزشوپرورش است. تلاش می‌کنم در این متن به فرصت‌ها و تهدیدهایی که در این میان وجود دارد توجه کنم و استارت‌آپ‌ها و دغدغه‌مندان را برای استفاده از فرصت‌هایی که وجود دارد و دفع تهدیدها یا تبدیل آن‌ها به فرصت‌های کسب‌و‌کاری به زوایای این موضوع آگاه نمایم.
مرحله اول- آزمون استخدامی
تقریباً بهمن ماه ۹۶ بود که از خدمت سربازی فارغ شدم و همان زمان بود که زمزمه‌هایی از برگزاری آزمون استخدامی آموزشوپرورش شنیده می‌شد. چندان امیدی به قبولی نداشتم و تصورم این بود که بدون بند پ نمی‌توان در ارگان‌های دولتی استخدام شد. اما با این حال با توصیه‌ی خانواده در آزمونی که مرداد ماه ۹۷ برگزار شد شرکت کردم.
مرحله اول آزمون را سازمان سنجش برگزار می‌کرد. آزمون تستی بود و نتایج همان طور وعده داده شده بود سر وقت اعلام شد.
مرحله دوم- تحویل مدارک، مصاحبه تخصصی و عقیدتی
از وقتی که مسئولیت‌ها به وزارت آموزشوپرورش سپرده شد، مقداری شرایط تغییر کرد و باید از همان ابتدا حساب کار دستمان می‌آمد که وارد چرخه‌ی سختی شده‌ایم. مرحله بعدی تحویل مدارک و مصاحبه تخصصی بود. سه برابر ظرفیت قبولی نهایی (بعضی رشته‌ها هم دو برابر ظرفیت) در این مرحله قبول شده بودند؛ چیزی حدود ۳۴ هزار نفر.
با توجه به جمعیت زیاد مصاحبه‌شوندگان دو سه ساعتی منتظر بودیم. مصاحبه کوتاه بود و مختصر. سه یا چهار نفر مصاحبه‌کننده در اتاق منتظر بودند تا هم مدارک را بررسی کنند و هم مسائل مختلف را از ما بپرسند. ظاهراً معیارهایشان بیشتر حول تسلط بر محیط‌های سخت و استرس‌زا، تسلط تخصصی نسبی و روان‌خوانی قرآن بود. شاید تأهل و شرایط زندگی هم برایشان دارای امتیاز بود. بعد از این مرحله بنا بود نتایج مصاحبه در سایت سازمان سنجش اعلام شود. که مقداری بیش از زمان پیش بینی شده منتظر ماندیم.
بعد از مدتی نتایج اعلام شد و مانده بود گزینش عقیدتی که شامل احکام، آداب و اذکار نماز، روخوانی قرآن، ولایت فقیه، نماز جمعه و جماعت و … می‌شد. تقریباً همه افرادی که به این مرحله رسیده بودند قبول شدند؛ ظاهراً حدود ۱۷ هزار نفر.
مرحله سوم- آموزش پیش از خدمت معلمان
بعد از مدتی نتایج اعلام شد و مانده بود گزینش عقیدتی که شامل احکام، آداب و اذکار نماز، روخوانی قرآن، ولایت فقیه، نماز جمعه و جماعت و … می‌شد. تقریباً همه افرادی که به این مرحله رسیده بودند قبول شدند؛ ظاهراً حدود ۱۷ هزار نفر.
از وقتی که مسئولیت‌ها به وزارت آموزشوپرورش سپرده شد، مقداری شرایط تغییر کرد و باید از همان ابتدا حساب کار دستمان می‌آمد که وارد چرخه‌ی سختی شده‌ایم. مرحله بعدی تحویل مدارک و مصاحبه تخصصی بود. سه برابر ظرفیت قبولی نهایی (بعضی رشته‌ها هم دو برابر ظرفیت) در این مرحله قبول شده بودند؛ چیزی حدود ۳۴ هزار نفر.
با توجه به جمعیت زیاد مصاحبه‌شوندگان دو سه ساعتی منتظر بودیم. مصاحبه کوتاه بود و مختصر. سه یا چهار نفر مصاحبه‌کننده در اتاق منتظر بودند تا هم مدارک را بررسی کنند و هم مسائل مختلف را از ما بپرسند. ظاهراً معیارهایشان بیشتر حول تسلط بر محیط‌های سخت و استرس‌زا، تسلط تخصصی نسبی و روان‌خوانی قرآن بود. شاید تأهل و شرایط زندگی هم برایشان دارای امتیاز بود. بعد از این مرحله بنا بود نتایج مصاحبه در سایت سازمان سنجش اعلام شود. که مقداری بیش از زمان پیش بینی شده منتظر ماندیم.
با تدبیر دولت فعلی ایده‌ای جالب داده شده بود؛ معلمان قبل از ورود به مدارس می‌بایست آموزش‌های لازم معلمی حرفه‌ای را در دوره بدو خدمت بیاموزند؛ البته با هزینه خودشان.
مسئول برگزاری دوره دانشگاه‌های فرهنگیان (برای آموزش دروس غیر فنی) و تربیت دبیر شهید رجایی (برای آموزش دروس فنی) بودند. این دوره برای معلمان یک سال به طول انجامید و استخدام پیمانی معلمان مشروط بر قبولی در آزمون کتبی انتهای این دوره بود.
اگر دولت پول می‌داشت و هزینه‌ی یک ساله را به معلمان می‌داد یا لااقل دوره بدو خدمت را جزو سنوات استخدامی معلمان در نظر می‌گرفت شرایط ذهنی معلمان در این دوره یک ساله خیلی بهتر بود. از آن‌جایی که همه استانها امکانات لازم برای دوره حضوری تابستان را نداشتند و ظاهراً بودجه تخصیص یافته برای برگزاری دوره خیلی زیاد نبود، دوره حضوری مجموعاً در ۴ یا ۵ استان (برای هر رشته‌ی آموزشی) برگزار شد.
با این حال و در هر صورت این دوره هر طور که بود با زحمات مسئولین وزارت‌خانه و سختی‌هایی که معلمان متحمل شدند سپری شد و اغلب قبول شدگان در مراحل قبلی با موفقیت این مرحله را نیز سپری کردند.
شیوه‌های آموزشی نیازمند بهبود
باید اعتراف کنم که محتوای آموزشی که در دوره‌های مجازی و حضوری ارائه شد، بسیار غنی و مورد نیاز معلمان بود. اما روش‌های آموزشی، از جزوه‌ها گرفته تا فیلم‌ها و جلسات پرسش و پاسخ آنلاین نیازمند اصلاحات زیادی بودند. با بهبود مدل‌های آموزش مجازی این امکان وجود داشت که دوره‌ی حضوری که هزینه‌ی زیادی را هم به معلمان، هم به وزارت‌خانه و هم به دانشگاه تحمیل کرد در مدت زمان کوتاه‌تری برگزار شود.
این خلاء می‌تواند فرصت بسیار مناسبی برای شرکت‌های نوپا و استارتاپ‌ها باشد تا با اصلاحات و ترمیم روش‌های آموزش مجازی هزینه‌های این دوره‌ها را کاهش داده و در عین حال بر کیفیت آن بیفزایند.
آینده‌ی سخت پیش روی معلمان
سرتان را درد نیاورم. این‌طور که مشخص است تا اینجا بخش راحت ماجرا بوده و هنوز ۱۷هزار استخدامی ماده ۲۸ (توضیح در پی‌نوشت) وارد مدارس نشده‌اند. اگر پای صحبت های هر کدام از این ۱۷هزار نفر بنشینید خواهید دید که در این مدت با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم کرده‌اند.
معلمانی که از میان حدود ۵۰۰هزار داوطلب جویای کار با مدارک بالا از دانشگاه‌های برتر کشور استخدام شده‌اند تا با حقوق حدود ۱/۵میلیون تومانی فعالیت خود را آغاز کنند. افرادی که اغلب با انگیزه‌های متعالی وارد این شغل شده‌اند. اما حقوق کم و هزینه‌های بالای زندگی معمولاً نگاه آرمانی را از معلمان می‌گیرد و چه بسیار که پس از مدتی به رفع مسئولیت و شغل دوم برای امرار معاش می‌اندیشند.
فرصت‌های استارتاپی برای بهبود آموزشوپرورش
استارتاپ ها از دو جهت کلی وظیفه و فرصت دارند به کمک نظام آموزشی کشور بیایند. اول اینکه هزینه‌های دولت را پایین بیاورند و در ثانی به کمک معلمان بیایند و از طریق بهبود سیستم متمرکز و بروکراتیک آموزشوپرورش، عدالت آموزشی را در سراسر کشور گسترش دهند و به پرورش نسل‌های آینده کمک کنند.
زمینه‌های همکاری و نیازهای آموزشوپرورش را به عنوان یک ناظر در این موارد می‌توانم دسته‌بندی کنم:
۱) فعالیت‌های مورد نیاز معلمان و کادر آموزشی:
- ایجاد سیستم یکپارچه آموزشوپرورش جهت تسهیل ارتباط بین مدیران مدارس، مناطق، شهرها، استانها و … با یکدیگر.
- اتوماسیون تمام مراحل استخدام و فعالیت معلمان.
- بهبود دوره‌های آموزش مجازی ابتدا و ضمن خدمت معلمان.
- تولید محتوای سهل‌الوصول برای معلمان در زمینه‌های: روانشناسی کودک و نوجوان، روانشناسی تربیتی، روش‌های یاددهی و یادگیری، فلسفه تعلیم و تربیت، آموزش کارآفرینی، روش‌های ایجاد خلاقیت در دانش‌آموزان، مشاوره، اخلاق معلمی، روش‌های نوین تدریس، و دیگر محتواهای آموزشی مورد نیاز معلمان.
- ایجاد حساب کاربری برای معلمان و در اختیار گذاشتن موارد اشاره شده در بند قبل طبق برنامه هفتگی، ماهیانه و سالیانه و ارائه گزارشات آماری از بازخورد، تحلیل و بررسی این فعالیت‌ها توسط مدیریت مرکزی آموزشوپرورش.
- ایجاد بانک سوالات به روز در دروس مختلف جهت بررسی دقیق سطح علمی دانش‌آموزان.
- انجام تست‌های مختلف جهت بررسی سطح هوش و شخصیت و بر مبنای آن‌ها ارائه نیازها و توانمندی‌های دانش‌آموزان به معلمان و اولیا.
- انجام تست‌های روانشناسی جهت بررسی وضعیت روحی، روانی (از قبیل بررسی اضطراب، افسردگی، میزان اعتماد به نفس و …) دانش آموزان و انتقال نتایج به معلمان و اولیا.
- برگزاری آزمون‌های آنلاین.
- بهبود و به‌روزرسانی شیوه‌های ارزشیابی.
۲) فعالیت‌های مورد نیاز دانش‌آموزان:
- هدایت تحصیلی با بررسی‌های دقیق آماری طبق داده‌های به دست آمده از نمرات، علایق و توانمندی‌های دانش‌آموزان.
- تسهیل جزوه‌نویسی الکترونیک.
- آموزش الکترونیک تمام دروس برای دانش آموزان برای رفع نواقص آموزشی معلمان.
پ. ن: نگارنده خود آگاه است که برخی از مناطق محروم کشور دسترسی به اینترنت و ابزارهای الکترونیک ندارند، اما این باور وجود دارد که در بلند مدت این خدمات هم صرفه اقتصادی برای دولت دارد، هم به عدالت آموزشی کمک می‌کند، هم کیفیت آموزش در کشور بهبود چشم‌گیری خواهد داشت و به همین واسطه در نهایت بسیاری از معضلات فرهنگی و اجتماعی در کشور کاهش خواهد یافت.
این مطلب پیش از این در بلاگ اینووین منتشر شده است.
مطلبی دیگر از این انتشارات
مشق شب - عباس کیارستمی
مطلبی دیگر از این انتشارات
نقدهایی بر آموزش و پرورش - بخش هشتم - آموزش پارتی بازی
مطلبی دیگر از این انتشارات
کمی درباره جبار باغچهبان