آیا خطابه غدیر، تبیین کننده مقام زن در جامعه و زندگی است؟ ( قسمت اول تا چهارم)

خطابه غدیر، یکی از برجسته‌ترین نطق‌های تاریخی و دینی اسلام به شمار می‌آید. این خطابه در روز غدیر خم، توسط پیامبر اکرم (ص) ایراد شد و در آن از مقامات اهل بیت علیه السلام به ویژه مقام امامت و نیز مسائل مربوط به جامعه اسلامی مطرح گردید. در دل این کلمات عمیق، حاوی نکات مهمی در مورد مقام و جایگاه زنان در جامعه اسلامی نیز وجود دارد. در این متن به بررسی عمیق مقامات و ابعاد مختلف این خطابه خواهیم پرداخت. همچنین قصد داریم روشن سازیم که چگونه این خطابه، به ارتباطات انسانی، نقش زنان و نیز مسئله برابری جنسیتی نگاهی عمیق و فراگیر دارد. با توجه به مفاهیم عمیق این خطابه، به بررسی ابعاد مختلف آن خواهیم پرداخت و خواهیم دید که چگونه این آموزه‌ها می‌تواند به ارتقاء جایگاه زنان در جامعه و زندگی روزمره کمک کند.

برای شناساندن جایگاه زن در خطابه غدیر، بررسی دقیق بخش اول از متن ضروری به نظر می‌رسد. متون مقدس و خطابه‌های اسلامی در راستای ارتقا مقام انسان از جمله زنان، بسزا و تاثیرگذار هستند. در این راستا متن خطابه غدیر نباید صرفا از جنبه‌های سیاسی و اجتماعی آن مورد توجه قرار گیرد. بلکه تامل در مفاهیم انسانی و اخلاقی آن نیز ضروری است.

قسمت اول خطابه غدیر

بخش اول (تساوی انسان‌ها)

تاکید بر یگانگی خداوند و عظمت آن به وجود می‌آورد که به نوعی به تساوی انسان‌ها، به ویژه در مقام‌های انسانی و الهی مرتبط است؛ این مفهوم به ما یادآوری می‌کند که در اساس آفرینش، همه افراد، خواه زن و خواه مرد، در برابر خالق یگانه قرار دارند و هیچ برتری ذاتی بر یکدیگر ندارند.

اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى عَلا فى تَوَحُّدِهِ، وَ دَنا فى تَفَرُّدِهِ،وَ جَلَّ فى سُلْطانِهِ، وَ عَظُمَ فى اَرْكانِهِ،اَحاطَ بِكُلِّ شَىْ‌ءٍ عِلْماً، وَ هُوَ فى مَكانِهِ، وَ قَهَرَ جَمیعَ الْخَلْقِ بِقُدْرَتِهِ وَ بُرْهانِهِ، حَمیداً لمْ یَزَلْ، مَحْمُوداً لایَزالُ، وَ مَجیداً لایَزُولُ، وَ مُبْدِئاً وَ مُعیداً، وَ كُلُّ اَمْرٍ اِلَیْهِ یَعُودُ.

بخش دوم (مقام انسان)

به توصیف خداوند به عنوان آفریننده و حکمران دنیای زمین و آسمان می‌پردازد. هر انسان را در برابر رحمت و عطای خداوند قرار می‌دهد. به آنان این احساس را می‌دهد که در نظر خداوند هر دو جنس به یک اندازه ارزشمند هستند. پس مشخص است که از این منظر مقام زن مورد توجیه است. چرا که خداوند به عنوان خالق و پرورنده، برابری را در جهان آفرینش برقرار کرده است.

بارِئُ الْمَسْمُوكاتِ، وَ داحِى الْمَدْحُوّاتِ، وَ جَبّارُ الْاَرَضینَ وَ السَّماواتِ، قُدُّوسٌ سُبُّوحٌ، رَبُّ الْمَلائِكَةِ وَ الرُّوحِ. مُتَفَضِّلٌ عَلى جَمیعِ مَنْ بَرَاَهُ، مُتَطَوِّلٌ عَلى جَمیعِ مَنْ اَنْشَاَهُ، یَلْحَظُ كُلَّ عَیْنٍ وَ الْعُیُونُ لاتَراهُ. كَریمٌ حَلیمٌ ذُواَناةٍ، قَدْ وَسِعَ كُلَّ شَىْءٍ رَحْمَتُهُ، وَ مَنَّ عَلَیْهِمْ بِنِعْمَتِهِ. لا یَعجَلُ بِانْتِقامِهِ، وَ لا یُبادِرُ اِلَیْهِمْ بِمَا اسْتَحَقُّوا مِنْ عَذابِهِ.

بخش سوم (نفوذ فکری و روحی)

خداوند به عنوان آگاه به نهان‌ها و درون‌ها معرفی می‌شود. این شناخت عمیق، به ویژه در خصوص زنان، نشان‌دهنده اهمیت مقام و نفوذ فکری و روحی آن‌ها در جامعه است. هر انسانی، با وجود جنبه‌های فیریکی، تحت تاثیر افکار و احساسات خود قرار دارد. زنان نیز با دارا بودن این ابعاد انسانی، توانمند و تاثیرگذار در جامعه به شمار می‌آیند.

قَدْ فَهِمَ السَّرائِرَ، وَ عَلِمَ الضَّمائِرَ،وَ لَمْ تَخْفَ عَلَیْهِ الْمَكْنُوناتُ وَ لَا اشْتَبَهَتْ عَلَیْهِ الْخَفِیّاتُ. لَهُ الْاِحاطَةُ بِكُلِّ شَىْ‌ءٍ، وَ الْغَلَبَةُ عَلى كُلِّ شَى‌ءٍ، وَ الْقُوَّةُ فى كُلِّ شَى‌ءٍ، وَ الْقُدْرَةُ عَلى كُلِّ شَى‌ءٍ، وَ لَیْسَ مِثْلَهُ شَىْ‌ءٌ، وَ هُوَ مُنْشِئُ الشَّىْءِ حینَ لاشَىْ‌ءَ، دائِمٌ حَیٌّ، وَ قائِمٌ بِالْقِسْطِ، لااِلاهَ اِلّا هُوَ، الْعَزیزُ الْحَكیمُ.

بخش چهارم (در جستجوی حقیقت)

تاکید بر اینکه دیدگان نمی‌توانند او را ببینند، نمود جنبه متعالی خداوند است. انسان، با وجود تمام تمایلات خاص، همچنان در جستجوی حقیقت و معنا است و این جستجو بایستی شامل تمام انسان‌ها، با هر جنسیتی باشد. در این راستا، دوری از تنگ نظری‌ها، به جایگاه والای زنان در مسیر تکامل بشری کمک می‌کند.

جَلَّ عَنْ اَنْ تُدْرِكَهُ الْاَبْصارُ، وَ هُوَ یُدْرِكُ الْاَبْصارَوَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ. لا یَلْحَقُ اَحَدٌ وَصْفَهُ مِنْ مُعایَنَةٍ، وَ لایَجِدُ اَحَدٌ كَیْفَ هُوَ مِنْ سِرٍّ وَ عَلانِیَةٍ، اِلّا بِما دَلَّ عَزَّوَجَلَّ عَلى نَفْسِهِ.

بخش پنجم (یگانگی خداوند)

گواهی بر یگانگی خداوند را ارائه می‌کند و به اهمیت فرمان الهی اشاره می‌کند. با توجه به اینکه زنان نیز در این دایره قرار دارند، مهم است تا به آن‌ها فرصتی برابر برای ابراز وجود و تاثیرگذاری در جامعه داده شود. در واقع، خداوند بدون مشاور و شریک، هدف‌ها و مقدرات را رقم می‌زند و در این راستا، هر دو جنس باید سهم برابر داشته باشند.

وَ اَشْهَدُ اَنَّهُ اللَّهُ الَّذى مَلَاَ الدَّهْرَ قُدْسُهُ، وَ الَّذى یَغْشَى الْاَبَدَ نُورُهُ، وَ الَّذى یُنْفِذُ اَمْرَهُ بِلا مُشاوَرَةِ مُشیرٍ، وَ لا مَعَهُ شَریكٌ فى تَقْدیرِهِ، وَ لا یُعاوَنُ فى تَدْبیرِهِ.

بخش ششم (آفرینش خداوند)

در این بخش خطابه غدیر، خداوند به عنوان آفریدگار و معبود معرفی می‌شود. این بیان نشان می‌دهد که نه‌تنها مردان، بلکه همه مخلوقات از جمله زنان، جایگاه والایی در آفرینش دارند. در واقع، خداوند به همه انسان‌ها به یک شکل نگاه می‌کند و این یکسانی در آفرینش، برابری میان زنان و مردان را تاکید می‌کند. از این منظر، زنان نیز به ‌عنوان آفریدگانی محترم، دارای ارزش و اعتبار هستند.

صَوَّرَ مَا ابْتَدَعَ عَلى غَیْرِ مِثالٍ، وَ خَلَقَ ما خَلَقَ بِلامَعُونَةٍ مِنْ اَحَدٍ وَ لاتَكَلُّفٍ وَ لَااحْتِیالٍ. اَنْشَاَها فَكانَتْ وَ بَرَاَها فَبانَتْ.فَهُوَ اللَّهُ الَّذى لا اِلاهَ اِلّا هُوَ، اَلْمُتْقِنُ الصَّنْعَةِ، اَلْحَسَنُ الصَّنیعَةِ،اَلْعَدْلُ الَّذى لایَجُورُ، وَ الْاَكْرَمُ الَّذى تَرْجِعُ اِلَیْهِ الْاُمُورُ.

بخش هفتم (تواضع و تسلیم در برابر خداوند)

در بخش هفتم، سخن از تسلیم انسان‌ها در برابر خداوند به میان آمده است. این مفهوم به وضوح برابری انسان‌ها را در برابر خداوند نمایان می‌سازد. در اینجا، تاکید بر تواضع و تسلیم در برابر قدرت الهی، تائید می‌کند که زنان در مقام بندگی و ارتباط با خداوند، هیچ تفاوتی با مردان ندارند. این امر تقویت‌کننده جایگاه زنان در عرصه معنوی است.

وَ اَشْهَدُ اَنَّهُ اللَّهُ الَّذى تَواضَعَ كُلُّ شَىْءٍ لِعَظَمَتِهِ، وَ ذَلَّ كُلُّ شَىْ ءٍ لِعِزَّتِهِ، وَ اسْتَسْلَمَ كُلُّ شَىْءٍ لِقُدْرَتِهِ، وَ خَضَعَ كُلُّ شَىْءٍ لِهَیْبَتِهِ.

بخش هشتم (پادشاه جهان و ممکنات)

در این قسمت، خداوند به ‌عنوان پادشاه و چرخاننده سپهرها معرفی می‌شود. این نشان‌دهنده قدرت و اراده الهی است که همه مخلوقات، از جمله زنان، زیر سایه آن قرار دارند. در واقع، خداوند به همه انسان‌ها شان و مقام داده و زنان نیز می‌توانند در زندگی اجتماعی و خانوادگی نقش‌آفرینی نمایند. اینجا نیز بر محوری بودن نقش زن به‌عنوان یک موجود ارزشمند تأکید می‌شود.

مَلِكُ الْاَمْلاكِ، وَ مُفَلِّكُ الْاَفْلاكِ، وَ مُسَخِّرُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ، كُلٌّ یَجْرى لِاَجَلٍ مُسَمّىً یُكَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَى النَّهارِ وَ یُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّیْلِ یَطْلُبُهُ حَثیثاً قاصِمُ كُلِّ جَبّارٍ عَنیدٍ، وَ مُهْلِكُ كُلِّ شَیْطانٍ مَریدٍ.

بخش نهم (یکتایی و بی‌نیازی خداوند)

این قسمت به یکتایی و بی‌نیازی خداوند اشاره دارد و بیان می‌کند که خداوند نه زاده نشده و نه زاییده می‌شود. این تأکید بر علم و حکمت خداوند، در حقیقت به این مهم اشاره دارد که زنان نیز از توانایی‌های خاص خود بهره‌مند هستند و نیازی به وابستگی به دیگران ندارند. بنابراین، باید حضور فعالانه‌تری در جامعه داشته باشند و به خواست‌های خود جامه عمل بپوشانند.

لَمْ یَكُنْ لَهُ ضِدٌّ وَ لا مَعَهُ نِدٌّ، اَحَدٌ صَمَدٌ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً اَحَدٌ اِلاهٌ واحِدٌ وَ رَبٌّ ماجِدٌ، یَشاءُ فَیُمْضى، وَ یُریدُ فَیَقْضى، وَ یَعْلَمُ فَیُحْصى، وَ یُمیتُ وَ یُحْیى، وَ یُفْقِرُ وَ یُغْنى، وَ یُضْحِكُ وَ یُبْكى، وَ یُدْنى وَ یُقْصى وَ یَمْنَعُ وَ یُعْطى، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ.

بخش دهم (حاکمیت و رحمت الهی)

در این قسمت بر رحمت و محبت خداوند تاکید می‌شود. خداوند با شمارش نفوس و ادعای پروردگاری بر انسان‌ها و غیر انسان، این انحصار را در نظر می‌گیرد که هیچ‌کس نمی‌تواند در برابر او ادعا کند. زنان به‌عنوان بخشی از این سیر جامعه انسانی، باید بیش از پیش در زندگی خود قدرتمند و فعال باشند. زیرا خداوند همواره به دعاها و نیازهای آنان پاسخ می‌دهد. این بخش، پیامی واضح برای زنان دارد که می‌توانند در برابر چالش‌ها بایستند و بر عزم خود بیفزایند.

یُولِجُ اللَّیْلَ فِى النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فىِ اللَّیْلِ لا اِلاهَ اِلّا هُوَ الْعَزیزُ الْغَفّارُ. مُسْتَجیبُ الدُّعاءِ وَ مُجْزِلُ الْعَطاءِ، مُحْصِى الْاَنْفاسِ وَ رَبُّ الْجِنَّةِ وَ النّاسِ، الَّذى لایُشْكِلُ عَلَیْهِ شَىْءٌ، وَ لا یُضْجِرُهُ صُراخُ الْمُسْتَصْرِخینَ، وَ لایُبْرِمُهُ اِلْحاحُ الْمُلِحّینَ. اَلْعاصِمُ لِلصّالِحینَ، وَ الْمُوَفِّقُ لِلْمُفْلِحینَ، وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنینَ، وَ رَبُّ الْعالَمینَ. الَّذِى اسْتَحَقَّ مِنْ كُلِّ مَنْ خَلَقَ اَنْ یَشْكُرَهُ، وَ یَحْمَدَهُ عَلى كُلِّ حالٍ.

بخش یازدهم (اطاعت و شایستگی)

در قسمت 11، عنوان "به فرمان او گردن مى‌گذارم) نشان می‌دهد که انسان باید به خدا و همچنین فرستاده‌های او احترام بگذارد. این احترام به همه انسان‌ها، از جمله زنان، تسری می‌یابد. آیه‌های نازل شده در این خطابه، برابری انسان‌ها را اعم از زن و مرد تاکید می‌کند. لذا خطابه غدیر، با ارائه مدل رهبری الهی، به مقام عالی زنان نیز اشاره دارد.

اَحْمَدُهُ كَثیراً، وَ اَشْكُرُهُ دائِماً، عَلَى السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ، وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ، وَ اُومِنُ بِهِ، وَ بِمَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ. اَسْمَعُ لِاَمْرِهِ وَ اُطیعُ، وَ اُبادِرُ اِلى كُلِّ ما یَرْضاهُ وَ اَسْتَسْلِمُ لِما قَضاهُ، رَغْبَةً فى طاعَتِهِ وَ خَوْفاً مِنْ عُقُوبَتِهِ، لِاَنَّهُ اللَّهُ الَّذى لایُؤْمَنُ مَكْرُهُ وَ لایُخافُ جَوْرُهُ.

قسمت دوم خطابه غدیر

بخش دوازدهم (تاکید بر رسالت)

قسمت 12 به صراحت می‌گوید: "به بندگى خویش گواهى مى‌دهم" و این بندگی شامل تمام انسان‌ها، از جمله زنان می‌شود. زنان در اسلام، دارای نقش‌های مثبت و مؤثر در جامعه هستند و دستورات خداوند شامل آنان نیز می‌شود. به موجب این خطابه، زنان به عنوان افرادی که موظف به تسلیم در برابر اراده الهی هستند، نه تنها مورد تأکید قرار می‌گیرند، بلکه نقش آنان در تبلیغ و ترویج اسلام نیز برجسته می‌شود.

وَ اُقِرُّ لَهُ عَلى نَفْسى بِالْعُبُودِیَّةِ، وَ اَشْهَدُ لَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ، وَ اُؤَدّى ما اَوْحى بِهِ اِلَىَّ، حَذَراً مِنْ اَنْ لا اَفْعَلَ، فَتَحِلَّ بى مِنْهُ قارِعَةٌ، لایَدْفَعُها عَنّى اَحَدٌ، وَ اِنْ عَظُمَتْ حیلَتُهُ وَصَفَتْ خُلَّتُهُ، لا اِلاهَ اِلّا هُوَ، لِاَنَّهُ قَدْ اَعْلَمَنى اَنّى اِنْ لَمْ اُبَلِّغْ ما اَنْزَلَ اِلَىَّ فى حَقِّ عَلِىٍّ فَما بَلَّغْتُ رِسالَتَهُ، وَ قَدْ ضَمِنَ لى -- تَبارَكَ وَ تَعالَى -- الْعِصْمَةَ مِنَ النّاسِ، وَ هُوَ اللَّهُ الْكافِى الْكَریمُ. فَاَوْحى اِلَىَّ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمانِ الرَّحیمِ، یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ فى عَلِىٍّ یَعْنى فِى الْخِلَافَةِ لِعَلِىّ بْنِ اَبى طالِبٍ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ.

بخش سینزدهم (ولایت و سرپرستی)

موضوع قسمت 13 به ولایتی که به امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب علیه السلام اشاده دارد. این قسمت از خطابه غدیر ارتباط تنگاتنگی با مقام محافظت از کل جامعه اسلامی را اشاعه می‌دهد که شامل زنان نیز می‌شود. آیه (همانا تنها ولى و سرپرست و صاحب اختیار شما، خداوند و پیامبرش) بر این نکته تاکید دارد که زنان نیز در نظام ولایتی، از حقوق و جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. بدین ترتیب در این بخش از خطابه، به ساختار اجتماعی که زنان نیز جزئی از آن هستند، مربوط است.

مَعاشِرَ النّاسِ، ما قَصَّرْتُ فى تَبْلیغِ ما اَنْزَلَ اللَّهُ تَعالى اِلَىَّ، وَ اَنَا اُبَیِّنُ لَكُمْ سَبَبَ هذِهِ الْایَةِ: اِنَّ جَبْرَئیلَ هَبَطَ اِلَىَّ مِراراً ثَلاثاً یَأْمُرُنى عَنِ السَّلامِ رَبّى -- وَ هُوَ السَّلامُ -- اَنْ اَقُومَ فى هذَا الْمَشْهَدِ فَاُعْلِمَ كُلَّ اَبْیَضَ وَ اَسْوَدَ: اَنَّ عَلِىّ بْنَ اَبى طالِبٍ اَخى وَ وَصِیّى وَ خَلیفَتى عَلى اُمَّتى وَ الْاِمامُ مِنْ بَعْدى. الَّذى مَحَلُّهُ مِنّى مَحَلُّ هارُونَ مِنْ مُوسى، اِلّا اَنَّهُ لا نَبِىَّ بَعْدى. وَ هُوَ وَلِیُّكُمْ بَعْدَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ، وَ قَدْ اَنْزَلَ اللَّهُ -- تَبارَكَ وَ تَعالى -- عَلَىَّ بِذالِكَ آیَةً مِنْ كِتابِهِ هِىَ: اِنَّما وَلِیُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ، وَ عَلِىّ بْنُ اَبى طالِبٍ الَّذى اَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ هُوَ راكِعٌ، یُریدُ اللَّهَ -- عَزَّوَجَلَّ -- فى كُلِّ حالٍ.

بخش چهاردهم (چالش‌ها و مسئولیت‌ها)

قسمت 14 با بیان اینکه (كوتاهى نكرده‌ام) بر لزوم مسئولیت‌پذیری در آگاهی‌بخشی تاکید می‌کند. این مسئله بر (نقش زنان در تحولات اجتماعی و سیاسی) تاثیرگذار است. در زمانه کنونی، زنان باید در میدان‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی وارد شوند و تجربیات شان در احقاق حقوق خود، در خطابه غدیر نمایانگر حقایق اسلامی است.

وَ سَاَلْتُ جَبْرَئیلَ اَنْ یَسْتَعْفِىَ لِىَ السَّلامَ عَنْ تَبْلیغِ ذالِكَ اِلَیْكُمْ -- اَیُّهَا النّاسُ -- لِعِلْمى بِقِلَّةِ الْمُتَّقینَ وَ كَثْرَةِ الْمُنافِقینَ وَ اِدْغالِ اللّائِمینَ وَ حِیَلِ الْمُسْتَهْزِئینَ بِالْاِسْلامِ، الَّذینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فى كِتابِهِ: بِاَنَّهُمْ یَقُولُونَ بِاَلْسِنَتِهِمْ ما لَیْسَ فى قُلُوبِهِمْ، وَ یَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیمٌ

بخش پانزدهم (نقد منافقان و تعریف مقام صداقت)

در این بخش پیامبر از تلاش‌های منافقان برای آزار رساندن به خود سخن می‌گوید و لقب (اُذُن) سخن شنو و زودباور) را به وی نسبت می‌دهد. این نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. ادعای اینکه پیامبر زودباور است، می‌تواند به گونه‌ای فرایند تضعیف مقام اجتماعی و اخلاقی او را نشان دهد. اصول اسلامی همواره به حقایق پایبند باقی مانده و این مفهوم شامل تمامی مومنین، از جمله زنان نیز می‌شود.

بر اساس این قسمت، نقش زنان در جامعه به عنوان افرادی با فطرت پاک و صداقت نهفته است. اگرچه در تاریخ، زنان نیز تحت فشارهای مشابه و انتقادات ناعادلانه قرار داشته‌اند، اما‌ این انتقادات نمی‌تواند به از اعتبار ارزش‌های انسانی و اسلامی آنان کاسته و اهمیت صداقت و راستی را در آنها تضعیف کند.

وَ كَثْرَةِ اَذاهُمْ لى غَیْرَ مَرَّةٍ حَتّى سَمَّونى اُذُناً وَ زَعَمُوا اَنّى كَذالِكَ لِكَثْرَةِ مُلازَمَتِهِ اِیّاىَ وَ اِقْبالى عَلَیْهِ وَ هَواهُ وَ قَبُولِهِ مِنّى حَتّى اَنْزَلَ اللَّهُ -- عَزَّوَجَلَّ -- فى ذالِكَ: وَ مِنْهُمُ الَّذینَ یُؤْذُونَ النَّبِىَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ اُذُنٌ، قُلْ اُذُنُ عَلَى الَّذینَ یَزْعَمُونَ اَنَّهُ اُذُنٌ خَیْرٍ لَكُمْ، یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنینَ وَ رَحْمَةٌ لِلَّذینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ اَلیمٌ. وَ لَوْ شِئْتُ اَنْ اُسَمِّىَ الْقائِلینَ بِذالِكَ بِاَسْمائِهِمْ لَسَمَّیْتُ، وَ اَنْ اُومِئَ اِلَیْهِمْ بِاَعْیانِهِمْ لَاَوْمَأْتُ، وَ اَنْ اَدُلَّ عَلَیْهِمْ لَدَلَلْتُ، وَ لكِنِّى -- وَ اللَّهِ -- فى اُمُورِهمْ قَدْ تَكَرَّمْتُ.

بخش شانزدهم (ابلاغ رسالت و پیام الهی)

در این بخش، پیامبر اسلام صریحا اعلام می‌کند که خداوند از او خواسته است که پیام امیر المومنین علی بن ابی‌طالب علیه السلام را به مردم ابلاغ کند. این نکته شامل دریافت مسئولیت اجتماعی از طرف پیامبر است، که به طور ضمنی به وضعیت زنان در جامعه می‌انجامد. پیامبر از آن جهت که در مقام ابلاغ پیام خداوند قرار دارد، باید صریح و شفاف عمل نماید و از بیان حقایق نهراسد.

زنان نیز باید بدانند که رسالت و وظیفه ابلاغ حقایق دینی و اجتماعی بر عهده تمامی مسلمانان است. محوریت این ابلاغ باب توجه به معارف دینی و اجتماعی می‌باشد. بنابراین، تمام مؤمنان، از جمله زنان، باید در این فرآیند اجتماعی و فرهنگی، نقش فعال و پررنگی ایفا کنند.

وَ كُلُّ ذالِكَ لایَرْضَى اللَّهُ مِنّى اِلّا اَنْ اُبَلِّغَ ما اَنْزَلَ اللَّهُ اِلَىَّ فى حَقِّ عَلِىٍّ، یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ فى حَقِّ عَلِىٍّ. وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ.

در قسمت 15 و 16 به آن توجه می‌شود این است که خطابه غدیر در تاریخ اسلام، الگوی بسیار مهمی برای تبیین مقام و حقوق زنان فراهم می‌کند. اعتقاد به ضرورت حفاظت از مقام و شخصیت زنان در جامعه، به‌ ویژه در شرایطی که آنان زیر فشار و نقدهای نادرست قرار دارند، اهمیت و اولویت دارد. نکته‌ای که در خطابه غدیر می‌تواند مورد بررسی عمیق‌تری قرار گیرد، خاصیت تاثیرگذاری پیامبر بر جامعه‌ای است که شامل مردان و زنان است.

قسمت سوم خطابه غدیر

بخش هفدهم (تاکید بر سرپرستی علی و مشارکت همگان)

در این بخش، پیامبر خدا می‌فرماید: (بدانید که خداوند او را سرپرست و امام شما قرار داده ...) این جمله شامل همگان می‌شود، از جمله زنان. در واقع، سرپرستی علی به تاسیس یک نظام اجتماعی منصفانه اشاره دارد، که در آن تمامی اعضای جامعه از جمله زنان، حق دارند تا تحت سرپرستی عادلانه زندگی کنند.

ابتنای این تاکید تنها بر مردان خلاصه نمی‌شود، برای تمامی افراد، به ویژه زنان، حق و حقوق اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، زنان نیز در هر سطح اجتماعی و اقتصادی، بخشی از این پیروی و نظام اجتماعی به شمار می‌روند.

فَاعْلَمُوا مَعاشِرَ النّاسِ، ذالِكَ فیهِ وَ افْهَمُوهُ وَ اعْلَمُوا اَنَّ اللَّهَ قَدْ نَصَبَهُ لَكُمْ وَلِیّاً وَ اِماماً فَرَضَ طاعَتَهُ عَلَى الْمُهاجِرینَ وَ الْاَنْصارِ وَ عَلَى التّابِعینَ لَهُمْ بِاِحْسانٍ، وَ عَلَى الْبادى وَ الْحاضِرِ، وَ عَلَى الْعَجَمِىِّ وَ الْعَرَبِىِّ، وَ الْحُرِّ وَ الْمَمْلوكِ، وَ الصَّغیرِ وَ الْكَبیرِ، وَ عَلَى الْاَبْیَضِ وَ الْاَسْوَدِ، وَ عَلى كُلِّ مُوَحِّدٍ، ماضٍ حُكْمُهُ، جازٍ قَوْلُهُ، نافِذٌ اَمْرُهُ، مَلْعُونٌ مَنْ خالَفَهُ، مَرْحُومٌ مَنْ تَبِعَهُ وَ صَدَّقَهُ، فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لِمَنْ سَمِعَ مِنْهُ وَ اَطاعَ لَهُ.

بخش هجدهم (ابلاغ رسالت و الگوی فرماندهی)

در این بخش، پیامبر اکرم تاکید می‌کند که امیر المومنین علی بن ابی‌طالب علیه السلام پس از وی، ولی و امام مسلمین است. این مسئولیت، به نوعی به زنان نیز مربوط می‌شود. توجه بالا به نقش امام، به معنای اشاره به وجود یک الگوی سالم برای پیروی است.

نقش زنان در پذیرش این سرپرستی و هدایت به سوی حق، ضروری به شمار می‌آید. از این رو، تامین محیطی ایمن و عادلانه برای پیروی از رهبری امام، شامل زنان نیز خواهد شد. از این طریق، ترویج ارزش‌های انسانی و اسلامی در جامعه محقق می‌شود.

مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّهُ آخِرُ مَقامٍ اَقُومُهُ فى هذَا الْمَشْهَدِ، فَاسْمَعُوا وَ اَطیعُوا وَ انْقادُوا لِاَمْرِ اللَّهِ رَبِّكُمْ، فَاِنَّ اللَّهَ -- عَزَّوَجَلَّ -- هُوَ مَوْلاكُمْ وَ اِلاهُكُمْ، ثُمَّ مِنْ دُونِهِ رَسُولُهُ وَ نَبِیُّهُ الْمُخاطِبُ لَكُمْ، ثُمَّ مِنْ بَعْدى عَلِىٌّ وَلِیُّكُمْ وَ اِمامُكُمْ بِاَمْرِ اللَّهِ رَبِّكُمْ، ثُمَّ الْاِمامَةُ فى ذُرِّیَّتى مِنْ وُلْدِهِ، اِلى یَوْمٍ تَلْقَوْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ.

بخش نوزدهم (شیوه‌های قانونی در تعیین حلال و حرام)

پیامبر در این قسمت، به حفظ حدود الهی و ابلاغ آن به امیر المومنین علی (ع) اشاره می‌کند. این موضوع روشن می‌کند که نقش زنان نیز در درک احکام الهی و فضایل انسانی نمایان می‌شود. آگاهی از حلال و حرام، وظیفه‌ای عمومی برای تمامی مسلمانان، از جمله زنان محسوب می‌شود.

قطعا با فراهم کردن شرایط این آگاهی، زنان نیز می‌توانند در جامعه خویش تاثیرگذار باشند. این وظیفه باعث می‌شود تا زنان به عنوان کادرهای فرهنگی و اجتماعی، در ارتقای آگاهی و احکام الهی مشارکت داشته باشند.

لا حَلالَ اِلّا ما اَحَلَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ هُمْ، وَ لا حَرامَ اِلّا ما حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَیْكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ هُمْ، وَ اللَّهُ -- عَزَّوَجَلَّ -- عَرَّفَنِى الْحَلالَ وَ الْحَرامَ وَ اَنَا اَفْضَیْتُ بِما عَلَّمَنى رَبّى مِنْ كِتابِهِ وَ حَلالِهِ وَ حَرامِهِ اِلَیْهِ.

بخش بیستم (مدرسه علم و دانایی)

در این بخش، پیامبر اکرم بر دانش امیرالمومنین علی (ع) تاکید دارد و می‌فرماید: (هیچ دانشی نیست مگر این که خداوند در جان من نوشته و من تمامی آن را به جان علی منتقل کرده‌ام). این جمله نمایانگر اهمیت دانش و آگاهی در اسلام است و به وضوح اشاره دارد که این دانش نه تنها مختص مردان نیست، بلکه باید برای کل جامعه، از جمله زنان، در دسترس باشد.

تاکید بر علم، مسئولیت هر فردی را در جامعه نشان می‌دهد که باید به ارتقا آگاهی خود و دیگران، به ویژه زنان، توجه کنند. آموزش و تحصیل حقوق اساسی تمامی مسلمانان است و با در نظر گرفتن تساوی حقوق، زنان می‌توانند در انتقال و گسترش این دانش نقش فعالی ایفا کنند.

مَعاشِرَ النّاسِ، فَضِّلُوهُ. ما مِنْ عِلْمٍ اِلّا وَ قَدْ اَحْصاهُ اللَّهُ فِىَّ، وَ كُلُّ عِلْمٍ عُلِّمْتُ فَقَدْ اَحْصَیْتُهُ فى اِمامِ الْمُتَّقینَ، وَ ما مِنْ عِلْمٍ اِلّا وَ قَدْ عَلَّمْتُهُ عَلِیّاً، وَ هُوَ الْاِمامُ الْمُبینُ.

بخش بیست و یکم (فراهمی پرچم هدایت و ماندگاری در حق)

در این قسمت، پیامبر می‌گوید: (او پیشوای روشن‌گر است) و به بطلان باطل اشاره می‌کند. این بشارت به وضوح به روند هدایت و نورانیت اشاره دارد که تمامی مسلمانان، به ویژه زنان، می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.

نقش امام علی (ع) به عنوان الهام‌بخش راستین در جامعه، فرصتی برای زنان فراهم می‌کند تا در فضایل اخلاقی و دینی سهیم باشند. پیروی از او به عنوان یک مدل اخلاقی، زنانی را که در جامعه قرار دارند، الهام می‌دهد تا با تعلق خاطر به اصول اسلامی، در زندگی خود پیشرفت کنند.

الَّذى ذَكَرَهُ اللَّهُ فى سُورَةِ یس: وَ كُلَّ شَىْءٍ اَحْصَیْناهُ فى اِمامٍ مُبینٍ مَعاشِرَ النّاسِ، لاتَضِلُّوا عَنْهُ وَ لاتَنْفِرُوا مِنْهُ، وَ لاتَسْتَنْكِفُوا عَنْ وِلایَتِهِ، فَهُوَ الَّذى یَهْدى اِلَى الْحَقِّ وَ یَعْمَلُ بِهِ، وَ یُزْهِقُ الْباطِلَ وَ یَنْهى عَنْهُ، وَ لاتَأْخُذُهُ فِى اللَّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ.

بخش 22 و 23 (فداکاری و همراهی در دین)

در این بخش، نخستین نمازگزار را به علی نسبت می‌دهد و اشاره به مقام والای او داشته و فداکاری‌اش را ذکر می‌کند. این پیام نشان‌دهنده این است که دین اسلام با ارزش‌هایی چون فداکاری و ایثار برای همگان، به ویژه زنان، زمینه‌ی خدمت‌گذاری را فراهم می‌آورد.

فداکاری مولا علی (ع)، می‌تواند سرمشقی برای زنان باشد که با درک معنا و مفهوم دین و مقامات الهی، باید در راه حق و حقیقت ایستادگی کنند. قرارگرفتن زنان بر کنار مردان در وظایف دینی، می‌تواند به نوعی به تقویت روحیه جامعه اسلامی منتج شود.

اَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ، لَمْ یَسْبِقْهُ اِلَى الْایمانِ بى اَحَدٌ، وَ الَّذى فَدى رَسُولَ اللَّهِ بِنَفْسِهِ، وَ الَّذى كانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لا اَحَدَ یَعْبُدُ اللَّهَ مَعَ رَسُولِهِ مِنَ الرِّجالِ غَیْرُهُ.

اَوَّلُ النّاسِ صَلاةً وَ اَوَّلُ مَنْ عَبَدَ اللَّهَ مَعى. اَمَرْتُهُ عَنِ اللَّهِ اَنْ یَنامَ فى مَضْجَعى، فَفَعَلَ فادِیاً لى بِنَفْسِهِ.

بخش بیست و چهارم (برتری امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب (ع))

در این بخش، پیامبر اکرم می‌فرماید: (او را برتر بدانید که خداوند او را برتری داده است.) این فراز ضمن تاکید بر مقام امیرالمومنین علی (ع)، تاکید می‌کند که الگوهای برتر باید مورد توجه قرار گیرند. اگر این او به عنوان تنها برترین الگو در جهان به‌درستی معرفی شود، جامعه شامل مردان و زنان به دستاوردهای بزرگ‌تری نائل خواهند شد.

تشویق به تبعیت از امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب علیه السلام با توجه به رفتار انسانی و دینی او، می‌تواند الگویی برای زنان به‌منظور تقویت ارزش‌های اخلاقی و دینی‌شان را فراهم کند. این بدان معناست که مقام و موقعیت زنان در پیروی از الگوهایی چون مولا علی می‌تواند مورد تاکید قرار گیرد.

مَعاشِرَ النّاسِ، فَضِّلُوهُ فَقَدْ فَضَّلَهُ اللَّهُ، وَ اقْبَلُوهُ فَقَدْ نَصَبَهُ اللَّهُ.

بخش بیست و پنجم (امامی از جانب خداوند)

در این بخش، پیامبر اعلام می‌کند: (او امام از جانب خداست.) این جمله به صراحت به جایگاه رفیع مولا امیرالمومنین علی (ع) اشاره دارد. می‌گوید مخالفت با او به عذاب الهی انجامیده و این عذاب شامل ناباوران خواهد بود. این نگرش به جایگاه امام علی (ع)، نشان‌دهنده لزوم احترام به مقدسات و ارزش‌های الهی در زندگی اجتماعی است.

اعتقاد به امامی که از جانب خدا منصوب شده، بینشی جامع را برای جامعه اسلامی به‌ویژه زنان فراهم می‌کند. این بینش به آنان کمک می‌کند تا در درک مفاهیم دینی و اجتماعی، به بالاترین سطح از آگاهی و ایمان برسند و در زندگی خود به آن عمل کنند.

مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّهُ اِمامٌ مِنَ اللَّهِ، وَ لَنْ یَتُوبَ اللَّهُ عَلى اَحَدٍ اَنْكَرَ وِلایَتَهُ وَ لَنْ یَغْفِرَ لَهُ، حَتْماً عَلَى اللَّهِ اَنْ یَفْعَلَ ذالِكَ بِمَنْ خالَفَ اَمْرَهُ وَ اَنْ یُعَذِّبَهُ عَذاباً نُكْراً اَبَدَ الْابادِ وَ دَهْرَ الدُّهُورِ. فَاحْذَرُوا اَنْ تُخالِفُوهُ، فَتَصْلَوْا ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ اُعِدَّتْ لِلْكافِرینَ

بخش بیست و ششم (بشارت پیامبران و کفر جاهلی)

پیامبر در این بخش با تأکید بر تردید در سخنانش، می‌گوید: "آن کس که راستى و درستى مرا باور نكند، به كفر جاهلى گذشته درآمده است." این اظهارنظر، ضرورت ایمان و پذیرش حقایق را برای هر مسلمان، اعم از مرد و زن، برجسته می‌کند.

این پذیرش به زنان این فرصت را می‌دهد که درک عمیق‌تری از جایگاه خود در جامعه داشته باشند. ایمان به امام و پیروی از رهنمودهای دینی، نه تنها بر اعتبار زنان می‌افزاید، بلکه نقش آنان را در انتقال و ترویج مفاهیم اسلامی پررنگ‌تر می‌کند.

مَعاشِرَ النّاسِ، بى -- وَ اللَّهِ -- بَشَّرَ الْاَوَّلُونَ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلینَ، وَ اَنَا -- وَاللَّهِ -- خاتَمُ الْاَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلینَ وَ الْحُجَّةُ عَلى جَمیعِ الْمَخْلُوقینَ مِنْ اَهْلِ السَّماواتِ وَ الْاَرَضینَ. فَمَنْ شَكَّ فى ذالِكَ فَقَدْ كَفَرَ كُفْرَ الْجاهِلِیَّةِ الْاُولى، وَ مَنْ شَكَّ فى شَى ءٍ مِنْ قَوْلى هذا فَقَدْ شَكَّ فى كُلِّ ما اُنْزِلَ اِلَىَّ.وَ مَنْ شَكَّ فى واحِدٍ مِنَ الْاَئِمَّةِ فَقَدْ شَكَّ فِى الْكُلِّ مِنْهُمْ، وَ الشّاكُّ فینا فِى النّارِ.

بخش بیست و هفتم (ستایش خداوند)

پیامبر در این قسمت تاکید می‌کند که فرض ستایش به‌ویژه به خداوند تعلق دارد. این نکته نشان می‌دهد که تمام فضایل و ارزش‌ها در نهایت به خدا برمی‌گردد و آنچه در زندگی اجتماعی و فردی مهم است، ارتباط با خداوند است.

توجه به این نکته حیاتی است که حقایق دینی و اجتماعی باید در زندگی به‌ویژه برای زنان، در نظر گرفته شود. با تکیه بر ارزش‌های الهی، زنان می‌توانند در زندگی اجتماعی نقش مؤثری را ایفا کنند و تاثیر مثبتی بر جامعه بگذارند.

مَعاشِرَ النّاسِ، حَبانِىَ اللَّهُ -- عَزَّوَجَلَّ -- بِهذِهِ الْفَضیلَةِ، مَنّاً مِنْهُ عَلَىَّ، وَ اِحْساناً مِنْهُ اِلَىَّ، وَ لا اِلاهَ اِلّا هُوَ، اَلا لَهُ الْحَمْدُ مِنّى اَبَدَ الْابِدینَ، وَ دَهْرَ الدّاهِرینَ، وَ عَلى كُلِّ حالٍ.

بخش بیست و هشتم (برتری علی و همه زنان)

در این بخش، پیامبر به صراحت می‌گوید: "علی را برتر بدانید که او برترینِ مردان و زنان، پس از من است." این بیان به‌طور خاص اشاره به مقام علی و همه زنان در جامعه دارد و تأکیدی است بر اهمیت مقام زن در دایره خانوادگی و اجتماعی.

این فراز از خطابه غدیر یادآوری می‌کند که برتری تنها مختص مردان نیست. بلکه زنان نیز با ایمان و تقوا می‌توانند در کنار مردان سهم خود را در جامعه ایفا کنند. با درک دامنه مسؤولیت‌های اجتماعی، زنان می‌توانند با زمینه‌سازی برای رشد و پیشرفت خود، به الگوهایی در جامعه اسلامی تبدیل شوند.

مَعاشِرَ النّاسِ، فَضِّلُوا عَلِیّاً فَاِنَّهُ اَفْضَلُ النّاسِ بَعْدى، مِنْ ذَكَرٍ وَ اُنْثى، ما اَنْزَلَ اللَّهُ الرِّزْقَ وَ بَقِىَ الْخَلْقُ.مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ، مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ عَلَىَّ قَوْلى هذا وَ لَمْ یُوافِقْهُ. اَلا اِنَّ جَبْرَئیلَ خَبَّرَنى عَنِ اللَّهِ تَعالى بِذالِكَ وَ یَقُولُ: مَنْ عادى عَلِیّاً وَ لَمْ یَتَوَلَّهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَتى وَ غَضَبى، وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ اَنْ تُخالِفُوهُ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها اِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ.

بخش بیست و نهم (همسایگی با خداوند)

پیامبر در این قسمت می‌فرمایند: (او هم جوار و همسایه‌ى خداوند است.) این بیان ضمن اشاره به علی (ع) به‌عنوان همسایه خداوند، موجب تاسیس فضایی معنوی برای مردم می‌شود. در این فضا، نقش زنان به‌عنوان امانت‌داران الهی و رکن‌های مهم خانواده اهمیت می‌یابد.

تأکید بر هم‌جواری مولا علی (ع) با خداوند، می‌تواند به زنان انگیزه دهد تا در پی کسب معرفت عمیق از دین باشند. این درک می‌تواند بر موقعیت اجتماعی و خانوادگی آنان تاثیر مثبت بگذارد؛ زیرا آموزه‌های دین به هر دو گروه، زنان و مردان، تعلق دارد.

مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّهُ جَنْبُ اللَّهِالَّذى ذَكَرَ فى كِتابِهِ الْعَزیزِ، فَقالَ تَعالى مُخْبِراً عَمَّنْ یُخالِفُهُ: اَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتا عَلى ما فَرَّطْتُ فى جَنْبِ اللَّهِ.

بخش سی ام (ضرورت تامل در قرآن)

پیامبر در این بخش به اهمیت تفکر در قرآن و توجه به محکمات آن اشاره می‌کند. وی می‌گوید: (به خداوند سوگند که باطن‌ها و تفسیر آن را روشن نمی‌کند مگر همین که دست و بازوی او را گرفته و بالا آورده‌ام.)"

این نکته تاکیدی است بر اینکه فهم درست دین نیازمند راهنما است.

زنان نیز در این فرآیند مهم هستند. با شناخت عمیق از قرآن و احکام، جایگاه آنان در زندگی اجتماعی و خانوادگی تثبیت می‌شود. این تأکید بر ضرورت تفسیر و فهم صحیح قرآن، به‌خصوص برای زنان، به‌عنوان عاملان اصلی تربیت نسل آینده، ضروری است.

مَعاشِرَ النّاسِ، تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آیاتِهِ وَ انْظُرُوا اِلى مُحْكَماتِهِ وَ لاتَتَّبِعُوا مُتَشابِهَهُ، فَوَ اللَّهِ لَنْ یُبَیِّنَ لَكُمْ زَواجِرَهُ وَ لَنْ یُوضِحَ لَكُمْ تَفْسیرَهُ اِلّا الَّذى اَنَا آخِذٌ بِیَدِهِ وَ مُصْعِدُهُ اِلَىَّ وَ شائِلٌ بِعَضُدِهِ وَ رافِعُهُ بِیَدَىَّ وَ مُعْلِمُكُمْ: اَنَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌ مَوْلاهُ، وَ هُوَ عَلِىّ بْنُ اَبى طالِبٍ اَخى وَ وَصِیّى، وَ مُوالاتُهُ مِنَ اللَّهِ -- عَزَّوَجَلَّ -- اَنْزَلَها عَلَىَّ.

بخش سی و یکم (نسل امیرالمومنین علی (ع)، نسل پاک و قرآن)

در این بخش، پیامبر علی (ع) و فرزندانش را یادگارهای گرانبها می‌نامد و می‌گوید: (هر یک از این دو (قران و اهل بیت) از یکدیگر جدا نیستند.) این جمله به ارتباط عمیق میان اهل بیت علیهم السلام و قرآن اشاره دارد. ترکیب شناخت و عمل به قرآن و طریق اهل بیت، موجب رشد و کمال شخصیت انسانی در جامعه می‌شود.

زنان با توجه به این نکته، می‌توانند در ترویج آموزه‌های اسلامی در خانواده و جامعه خود مؤثر باشند. این رابطه نزدیک بین قرآن و اهل بیت ضروری است، زیرا زنان به عنوان مربیان اولیه در نگهداری و انتقال این آموزه‌ها نقش کلیدی دارند.

مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّ عَلِیّاً وَ الطَّیِّبینَ مِنْ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِهُمُ الثَّقَلُ الْاَصْغَرُ، وَ الْقُرْآنُ الثَّقَلُ الْاَكْبَرُ، فَكُلُّ واحِدٍ مِنْهُما مُنْبِئٌ عَنْ صاحِبِهِ وَ مُوافِقٌ لَهُ، لَنْ یَفْتَرِقا حَتّى یَرِدا عَلَىَّ الْحَوْضَ. اَلا اِنَّهُمْ اُمَناءُ اللَّهِ فى خَلْقِهِ وَ حُكّامُهُ فى اَرْضِهِ.

بخش سی و دوم (وظیفه ابلاغ)

پیامبر خطاب به مردم می‌فرماید: (هشدار که من وظیفه‌ى خود را ادا کردم.) این تاکید بر ابلاغ وظایف دینی، برای تمامی مسلمانان، چه مرد و چه زن، صریح است. هر فرد باید به انجام وظایف دینی خود بپردازد.

در این میان، زنان همواره باید به این نکته توجه داشته باشند که براساس این ابلاغ، آنان نیز مسئولیت‌های خاص خود را در زمینه تربیت نسل‌های آینده و عمل به اصول اسلامی دارند. این تاکید بر وظیفه ابلاغ، نقش کلیدی زنان در دین و جامعه را مشخص می‌سازد.

اَلا وَ قَدْ اَدَّیْتُ، اَلا وَ قَدْ بَلَّغْتُ، اَلا وَ قَدْ اَسْمَعْتُ، اَلا وَ قَدْ اَوْضَحْتُ، اَلا وَ اِنَّ اللَّهَ -- عَزَّوَجَلَّ -- قالَ وَ اَنَا قُلْتُ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ

بخش سی و سوم (علی بن ابی طالب (ع) تنها وصی و امام مومنان)

در این بخش، پیامبر به صراحت می‌گوید: ("هرگز به جز این برادرم، کسی نباید امیرالمؤمنین خوانده شود) این جمله نه تنها بر مقام مولا علی (ع) تاکید می‌کند، بلکه بر ضرورت پیروی از رهبری صحیح دینی نیز دلالت دارد.

در این راستا، زنان می‌توانند با پیروی از اصول قیادت دینی، نقش مؤثری در جامعه ایفا کنند. آگاهی از مقام رهبری و تابعیت از آن می‌تواند به تقویت جامعه منجر شود، به‌ویژه وقتی زنان به‌عنوان مربیان و مشاوران در خانواده‌ها عمل کنند.

اَلا اِنَّهُ لا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ غَیْرُ اَخى هذا، اَلا لاتَحِلُّ اِمْرَةُ الْمُؤْمِنینَ بَعْدى لِاَحَدٍ غَیْرِهِ.

بخش سی و چهارم (پیرامون ولایت و مقام زن)

در این بخش از خطابه غدیر، پیامبر اکرم (ص) با اشاره به مقام مولا علی (ع)، نقش رهبری و ولایت را به ایشان اعطا می‌کند. در این راستا، می‌توان این نکته را مورد توجه قرار داد که در اسلام، والیان و رهبران باید در ارتباط مستقیم با نیازهای اجتماعی و فرهنگی باشند. این ارتباط به معنای مسئولیت مردان در حمایت و دفاع از حقوق زنان و ترویج عدالت اجتماعی است. در واقع، هنگامی که پیامبر فرمود (این علی ولی و سرپرست اوست)، این پیام به‌طور ضمنی بر اهمیت جایگاه زن و نیاز به حمایت از حقوق آنان تاکید دارد.

ثُمَّ قال: اَیُّهَا النّاسُ، مَنْ اَوْلى بِكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ؟ قالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ. فَقالَ: اَلا مَن كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، اَللَّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ.

بخش سی و پنجم (برادر و وصی از نگاه اسلامی)

پیامبر (ص) در ادامه امیرالمومنین علی (ع) را، برادر و وصی خود معرفی می‌کند و اشاره‌ای به نقش این مقام در هدایت و رهبری جامعه دارد. این نکته می‌تواند به نوعی به توانمندی زنان در مسئولیت‌های اجتماعی مرتبط باشد. مشاهده می‌شود که اسلام به تاسیس نقش‌های رهبری، چه برای مردان و چه برای زنان، تاکید می‌کند. به‌عنوان مثال، نیاز به ایجاد فضایی برای نقش‌آفرینی زنان در امور اجتماعی و سیاسی در تداوم رسالت‌های الهی دیده می‌شود.

مَعاشِرَ النّاسِ، هذا عَلِىٌّ أخى وَ وَصیّى، وَ واعى عِلْمى، وَ خَلیفَتى فى اُمَّتى، عَلى مَنْ آمَنَ بى، وَ عَلى تَفْسیرِ كِتابِ اللَّهِ -- عَزَّوَجَلَّ -- وَالدّاعى اِلَیْهِ، وَ الْعامِلُ بِما یَرْضاهُ، وَ الْمُحارِبُ لِاَعْدائِهِ، وَ الْمُوالى عَلى طاعَتِهِ، وَ النّاهى عَنْ مَعْصِیَتِهِ.

بخش سی و ششم (جانشین رسول الله و پیوستگی با جامعه)

در این قسمت، بیان می‌شود که امام علی (ع) جانشین مشروع پیامبر گرامی اسلام (ص) بوده و او با پیمان‌شکنان مبارزه می‌کند. این مفاهیم به‌روشنی نشان می‌دهند که هرگونه نابرابری و ظلم در جامعه باید ریشه‌کن گردد. در این راستا باید به حقوق زنان و نابرابری‌های موجود در جامعه توجه ویژه‌ای صورت گیرد. مبارزه با نابرابری‌های اجتماعی نه تنها گوشه‌ای از مسئولیت رهبری، بلکه یک وظیفه انسانی و اخلاقی نیز خواهد بود.

اِنَّهُ خَلیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ وَ اَمیرُالْمُؤْمِنینَ وَ الْاِمامُ الْهادى مِنَ اللَّهِ، وَ قاتِلُ النّاكِثینَ وَ الْقاسِطینَ وَ الْمارِقینَ بِاَمْرِاللَّهِ.

بخش سی و هفتم (تاکید بر عشق و دشمنی)

در این بخش، پیامبر (ص) با درخواستی از خداوند، دوست‌داران و دشمنان امام علی (ع) را معرفی می‌کند. این درخواست به تصور جامعه‌ای اسلامی و متحد اشاره دارد. در چنین جامعه‌ای حمایت از حقوق زنان و توجه به خواسته‌های آنان باید در اولویت قرار گیرد. نگاهی به آیات قرآن نشان می‌دهد که هر دو جنس در وجود و انسانیت برابر هستند و لازم است که برای ساختن جامعه‌ای آرمانی، توجه ویژه‌ای به این حقایق شود.

یَقُولُ اللَّهُ: ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَىَّ. بِاَمْرِكَ یا رَبِّ اَقُولُ: اَلَّلهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، وَ الْعَنْ مَنْ اَنْكَرَهُ، وَ اغْضَبْ عَلى مَنْ جَحَدَ حَقَّهُ.

بخش سی و هشتم (کمال دین و مقام زن)

در این بخش، پیامبر اکرم (ص) به امر خداوند اشاره می‌کند و بیان می‌دارد که دین اسلام به کمال رسیده است. به بیان دیگر، کمال دین به معنای تاکید بر حقوق انسانی مهم، از جمله حقوق زنان نیز می‌باشد. هنگامی که قرآن کریم می‌گوید دین تنها اسلام و اسلام همان مذب شیعه است و هیچ دینی جز آن پذیرفته نیست، به‌طور غیرمستقیم اعلام می‌کند که در این دین، مرد و زن به یک اندازه حق و حقوق دارند.

اَللَّهُمَّ اِنَّكَ اَنْزَلْتَ الْایَةَ فى عَلِىٍّ وَلِیِّكَ عِنْدَ تَبْیینِ ذالِكَ وَ نَصْبِكَ اِیّاهُ لِهذَا الْیَوْمِ: الْیَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتى وَ رَضیتُ لَكُمُ الْاِسْلامَ دیناً،وَ قُلتَ: اِنَّ الدّینَ عِندَ اللَّهِ الْاِسلامُ،وَ قُلتَ: وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْاِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِى الْاخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ . اَللَّهُمَّ اِنّى اُشْهِدُكَ اَنّى قَدْ بَلَّغْتُ.

نتیجه گیری:

خطابه غدیر به‌عنوان مهم‌ترین و عمیق‌ترین متون دینی در تاریخ اسلام شناخته می‌شود. در این خطابه به وضوح نقش کمرنگ زنان در جامعه به چالش می‌کشد. از این حیث، می‌توان آن را به‌عنوان معیاری برای بررسی حقوق و مقام زنان در اسناد اسلامی تلقی کرد. در این خطابه بر یگانگی و برابری انسانی تاکید می‌شود. پیامبر اکرم (ص) بر لزوم احترام به حقوق زن و تامین فضایی سالم برای مشارکت اجتماعی و سیاسی آنان صحه می‌گذارد. این سخنان نه تنها به انتخاب امیرالمومنین علی (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر (ص) ارتباط دارند، بلکه بر مسئولیت رهبری در برابر تمام افراد جامعه، از جمله زنان نیز تاکید می‌کنند.

در بسیاری از متون دینی از جمله خطابه غدیر، به این نکته اشاره می‌شود که انسان‌ها، چه زن و چه مرد، به‌لحاظ روحی و اجتماعی در مقام و ارزش یکسانی قرار دارند. این دیدگاه بر اساس مفاهیم اسلامی به‌ویژه در تفکر شیعه، موجب شکل‌گیری جوامع توانا و پیشرفته‌ای می‌شود که در آن زنان قادر به ایفای نقش‌های مؤثر و تعیین‌کننده هستند. به‌علاوه، درک و توجه به آموزه‌های خطابه غدیر می‌تواند به تسهیل این فرایند کمک کند.

این خطابه نه تنها به تبیین خصوصیات و مسؤولیت‌های ولی و پیشوای جامعه می‌پردازد، بلکه احقاق حقوق انسانی و اجتماعی زنان را به‌عنوان یکی از ارکان تحقق یک جامعه اسلامی می‌شناساند. به‌ویژه تاکید بر علم و دانش به‌عنوان ابزاری برای توانمندسازی زنان، از دیگر جوانب مهم خطابه غدیر به شمار می‌آید. در واقع، خطابه غدیر ما را به این حقیقت رهنمون می‌سازد که نادیده گرفتن حقوق زنان، نه تنها بر اصول اسلامی آسیب می‌زند، بلکه ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه را نیز به تحلیل می‌کشاند.

از طرف دیگر تاکید بر ضرورت شناخت و درک حقوق و مسؤولیت‌های اجتماعی مخصوصا برای زنان، نشان‌دهنده‌ی نیاز به ایجاد بسترهای حمایتی و آموزشی هم‌گام در راستای پیشرفت جامعه اسلامی است. در واقع، خطابه غدیر به‌عنوان یک نقشه‌راه، زمینه‌ساز فهم عمیق‌تری از جایگاه زنان در سیر تحول اسلام و مذهب شیعه می‌شود.

به زبان دیگر حقانیت اسلام که همان مذهب شیعه است، از دل آموزه‌های خطابه غدیر قابل استنباط و اثبات است. این آموزه‌ها به ما یادآوری می‌کنند که در راستای تعالیم اسلامی، توجه به مقام زنان و ترویج حقوق آنان نه تنها مجاز بلکه همواره ضروری است. از این رو مطالعات بیشتری باید در خصوص تبیین جنبه‌های مختلف خطابه غدیر و تاثیر آن بر حقوق زنان انجام گیرد.

در نهایت باید اذعان داشت که خطابه غدیر نه تنها به عظمت امیرالمومنین علی (ع) و رهبری او تاکید دارد، بلکه به دنبال تحکیم توانمندی‌های زنان در جامعه است. با درک عمیق ‌تر آموزه‌های این خطابه، می‌توان به تحقق اهداف والای اسلامی دست یافت و با در نظرگیری جایگاه زنان، به یک جامعه توانا و عادل دست پیدا کرد. لذا پژوهشگران و محققان باید با ارزیابی و بررسی عمیق‌تر خطابه غدیر به شناخت بیشتری از حقایق و مبانی حقوق زنان در عرصه اسلامی و اجتماعی دست یابند و این واقعیت را آشکار سازند که خطابه غدیر، نه تنها یک بیانیه تاریخی، بلکه یک فراخوان برای پرورش جامعه‌ای عادلانه و انسانی است.

منابع:

1 - قرآن کریم: به عنوان منبع اصلی همه احکام و آموزه‌های اسلامی

2 - کتاب دینی ( الغدیر ) اثر علامه امینی: این اثر در تحلیل عمیق از واقعه غدیر و مفاهیم جانبی آن در جامعه اسلامی مفید می‌باشد.

3 - شریعتی، علی. (1367). زن، نقش‌اجتماعی و سیاسی

4 - مطهری، مرتضی. مبانی نظری زن از منظر اسلام.

5 - طبرسی، ن. (1390). تفسیر مجمع البیان.

6 - کتاب (زن در اسلام) اثر زهره بیدخام: بررسی نقش زنان در متون اسلامی و تاریخ.

7 - طوسی، محمد بن حسن. الاخلاق و السیاسة.

8 - "Women in Islam: A Dialogue" by Yvonne Haddad– بررسی چالش‌ها و فرصت‌های زنان در دنیای اسلامی.

9 - Nasr, Seyyed Hossein. Islamic Philosophy from Its Origin to the Present: Philosophy in the Land of Prophecy, (2003).

10 - "The Quran" متنی بنیادین برای درک اصول اسلامی و حقوق انسانی -

11 - Esposito, John L. Islam: The Straight Path. Oxford University Press, 2016.

12 - Saeed, Amir. Islamic Philosophy, Science and Synthesis. Bloomsbury, 2006.