آفت کش، از بین برنده آفت یا انسان؟!

آفت کش ها ترکیبات شیمیایی هستند که برای از بین بردن آفات از جمله حشرات، جوندگان، قارچ ها و گیاهان ناخواسته (علف های هرز) استفاده می شوند. بیش از هزاران آفت کش مختلف در سراسر جهان استفاده می شود. سموم دفع آفات در بهداشت عمومی برای از بین بردن ناقلان بیماری مانند پشه ها و در کشاورزی برای از بین بردن آفاتی که به محصولات آسیب می رسانند استفاده می شود.

به گزارش سازمان جهانی بهداشت (World Health Organization)، بسیاری از آفت کش های قدیمی تر یا ارزان تر (بدون ثبت اختراع)، مانند دی کلرو دی فنیل تری کلرواتان (DDT) و لیندان (lindane)، می توانند سالها در خاک و آب باقی بمانند. بنابراین اثرات نامطلوبی بر قسمتهای بزرگتر اکوسیستم دارند و می توانند در زنجیره غذایی تجمع پیدا کنند. این مواد شیمیایی توسط کشورهایی که کنوانسیون استکهلم 2001 (Stockholm Convention 2001) را امضا کرده اند ممنوع شده است.

بسیاری از آفت کش های قدیمی تر یا ارزان تر، مانند دی کلرو دی فنیل تری کلرواتان و لیندان، می توانند سالها در خاک و آب باقی بمانند. بنابراین اثرات نامطلوبی بر قسمتهای بزرگتر اکوسیستم دارند و می توانند در زنجیره غذایی تجمع پیدا کنند.

• آفت کش ها چگونه سلامتی انسان را تحت تاثیر قرار می دهند؟

از نظر ماهیت، سموم دفع آفات به طور بالقوه برای سایر ارگانیسم ها، از جمله انسان سمی هستند و باید به طور ایمن مورد استفاده قرار گیرند و به درستی دفع شوند.

اثرات آفت کش ها بر سلامت بستگی به نوع آفت کش دارد. برخی مانند ارگانوفسفات ها (Organophosphates) و کاربامات ها (Carbamates) بر سیستم عصبی تأثیر می گذارند. برخی دیگر ممکن است پوست یا چشم ها را تحریک کنند. بعضی از آفت کش ها ممکن است سرطان زا باشند. موارد دیگر ممکن است بر هورمون یا سیستم غدد درون ریز بدن تأثیر بگذارند.

• عوارض جانبی کوتاه مدت و بلند مدت:

سموم دفع آفات می توانند عوارض جانبی کوتاه مدت برای سلامتی ایجاد کنند که عوارض حاد نامیده می شوند و همچنین عوارض مزمن که ممکن است ماه ها یا سالها پس از مواجهه ایجاد شود. نمونه هایی از عوارض حاد سلامت شامل سوزش چشم، بیماری های پوستی، تاول، تهوع، سرگیجه، اسهال و حتی مرگ است. نمونه هایی از اثرات مزمن شناخته شده عبارتند از سرطان، نقایص هنگام تولد، آسیب باروری، آسیب به سیستم ایمنی، آسیب به سیستم عصبی و رشدی و اختلال در سیستم غدد درون ریز.

• چه کسانی در معرض خطر هستند؟

عموم مردم در معرض سطوح پایین آفت کش ها از طریق غذا و آب هستند و معمولا جای نگرانی زیادی ندارند. برخی از افراد در برابر اثرات آفت کش ها بیش از دیگران آسیب پذیر هستند. به عنوان مثال، نوزادان و کودکان خردسال بیشتر از بزرگسالان مستعد اثرات سمی آفت کش ها هستند. افرادی که بیشتر در معرض عوارض جانبی نامطلوب قرار دارند کسانی هستند که مستقیما با سموم دفع آفات کار می کنند، مانند کارگران کشاورزی و کسانی که هنگام استفاده از آفت کش ها در منطقه، نزدیک هستند.

• اثرات سلامتی برخی از انواع آفت کش ها

_ ارگانوفسفاتها و کارباماتها (Organophosphates & Carbamates): این آفت کشها مانند گاز اعصاب (nerve gas) هستند. آنها به مغز و سیستم عصبی حمله کرده و در انتقال سیگنال عصبی تداخل ایجاد می کنند. علائم شامل سردرد، تهوع، سرگیجه، استفراغ، درد قفسه سینه، اسهال، درد ماهیچه ای و گیجی است. در موارد مسمومیت شدید، علائم می تواند شامل تشنج، مشکل در تنفس، ادرار غیر ارادی، کما و مرگ باشد.

_ ضدعفونی کننده های خاک (Soil Fumigants): این سموم بر روی خاک اعمال می شوند و گازی را تشکیل می دهند که برای نماتدها، قارچ ها، باکتری ها، حشرات و گیاهان موجود در خاک سمی است. از آنجا که گازی شکل هستند، سریعا از خاک به هوا منتقل می شوند. علائم قرار گرفتن در معرض این نوع آفت کش شامل تحریک پوست، چشم ها و ریه ها است. برخی از انواع آنها باعث اختلال در تولید مثل می شوند؛ به گزارش Californians for Pesticide Reform (CPR)، در مناطقی از کالیفرنیا که مصرف مواد ضدعفونی کننده خاک زیاد است، زایمان زودرس بیشتر از مناطقی است که استفاده کمتری دارند!

_ پیرتروئیدها (Pyrethroids): این نوع حشره کش ها برای سیستم عصبی سمی هستند و این نگرانی وجود دارد که در دوران بارداری جنین قادر به تجزیه موثر این مواد شیمیایی نباشد. علائم مسمومیت با پیرتروئید شامل لرزش، ترشح بزاق، سردرد، خستگی، استفراغ، سوزش و خارش پوست و لرزش غیر ارادی است.

• آیا توافق نامه های بین المللی در مورد استفاده از سموم دفع آفات وجود دارد؟

کنوانسیون های بین المللی، مانند کنوانسیون استکهلم (Stockholm Convention) در مورد آلاینده های آلی دائمی و کنوانسیون روتردام (Rotterdam Convention)، وسیله ای را برای کشورها فراهم می کند تا از جمعیت خود در برابر تماس با آفت کش های سمی محافظت کنند. اجرای موفقیت آمیز این کنوانسیون ها مستلزم اطلاعاتی در مورد میزان و شرایط قرار گرفتن در معرض آفت کش ها و تأثیرات مواجهه با سلامتی است. در بسیاری از کشورها هنوز چنین اطلاعاتی وجود ندارد.

اگر به مطالعه مطالب بیشتر و با جزئیات علمی دقیق تر درباره این موضوع علاقه مند هستید:

فاطمه رضایی

دانشجوی ارشد زمین شناسی زیست محیطی