بارش اسیدی، سم مهلک !

باران اسیدی یا رسوب اسیدی یک اصطلاح گسترده است که شامل هر نوع بارش با اجزای اسیدی مانند سولفوریک اسید (H2SO4) یا اسید نیتریک (HNO3) می شود و ممکن است هم به صورت مرطوب و هم خشک اتفاق بیفتد. بارش اسیدی می تواند شامل باران، برف، مه، تگرگ یا حتی گرد و غبار اسیدی باشد !

• باران اسیدی چگونه تشکیل می شود؟

وقتی انسان سوخت های فسیلی را می سوزاند، دی اکسید گوگرد (SO2) و اکسیدهای نیتروژن (NOx) در جو آزاد می شود. این آلاینده های هوا با آب، اکسیژن و سایر مواد واکنش داده و سولفوریک اسید و نیتریک اسید را در هوا ایجاد می کنند. بادها می توانند این ترکیبات اسیدی را در جو و تا صدها کیلومتر پخش کنند؛ بنابراین ممکن است بارش اسیدی بسیار دور تر از منبع تولید کننده اکسید های گوگرد و نیتروژن اتفاق بیفتند. هنگامی که باران اسیدی به زمین می رسد، در آب رواناب از سطح عبور می کند، میتواند وارد سیستم های آبی شود و حتی در خاک نفوذ کند.

• منابع ترکیبات SO2 و NOx ؟

تنها بخش کوچکی از اکسید های گوگرد و نیتروژن که باعث باران اسیدی می شوند از منابع طبیعی مانند آتشفشان ها نشات می گیرند؛ بلکه بیشتر آنها ناشی از سوزاندن سوخت های فسیلی هستند. منابع اصلی SO2 و NOx در اتمسفر عبارتند از:

_ سوزاندن سوخت های فسیلی برای تولید برق (دو سوم SO2 و یک چهارم NOx در اتمسفر از ژنراتورهای برق تولید می شود)

_ وسایل نقلیه و تجهیزات سنگین

_ پالایشگاه های نفت و سایر صنایع

تنها بخش کوچکی از اکسید های گوگرد و نیتروژن که باعث باران اسیدی می شوند از منابع طبیعی مانند آتشفشان ها نشات می گیرند؛ بیشتر آنها ناشی از سوزاندن سوخت های فسیلی هستند.

• انواع بارش اسیدی

_ بارش مرطوب :

بارش مرطوب چیزی است که ما اغلب آن را باران اسیدی تصور می کنیم. اسیدهای سولفوریک و نیتریک تشکیل شده در جو زمین با آمیخته شدن با باران، برف، مه یا تگرگ به زمین می رسند.

_ بارش خشک :

ذرات و گازهای اسیدی نیز می توانند در صورت عدم وجود رطوبت به صورت بارش خشک از اتمسفر رسوب کنند. ممکن است به سرعت روی سطوح (سطح آب، پوشش گیاهی، ساختمان ها و …) رسوب کرده و یا در حین انتقال باهم واکنش داده و ذرات بزرگ تری را ایجاد کنند که می تواند برای سلامتی انسان مضر باشد. هنگامی که اسیدهای انباشته شده توسط باران بعدی از سطوح شسته می شوند، این آب اسیدی بر روی زمین جاری می شود و می تواند به گیاهان و حیات وحش مانند حشرات و ماهیان آسیب برساند.

میزان اسیدیته جو که از طریق بارش خشک به زمین می رسد، بستگی به میزان بارندگی یک منطقه دارد. به عنوان مثال، در مناطق بیابانی نسبت بارش خشک به مرطوب بیشتر از ناحیه ای است که میزان بارندگی سالیانه بالایی دارد.

• بارش اسیدی چه تاثیری بر محیط زیست دارد؟

بارش اسیدی تأثیرات اکولوژیکی زیادی دارد، به ویژه در دریاچه ها، رودها، تالاب ها و دیگر محیط های آبی. باران اسیدی چنین آبهایی را اسیدی تر می کند و محیط را برای زندگی آبزیان سمی می سازد. برخی از گونه های آبی می توانند آب های اسیدی را بهتر از دیگران تحمل کنند. با این حال، در یک اکوسیستم به هم پیوسته، آنچه برخی از گونه ها را تحت تأثیر قرار می دهد، سرانجام بسیاری دیگر را در سراسر زنجیره غذایی، از جمله گونه های غیر آبزی مانند پرندگان، تحت تأثیر قرار می دهد.

باران اسیدی و مه به جنگل ها، به ویژه جنگل های مرتفع نیز آسیب می رساند. رسوبات اسیدی مواد مغذی ضروری مانند کلسیم را از خاک می گیرد و باعث آزاد شدن آلومینیوم در خاک می شود که این امر باعث می شود آب برای درختان سخت شود. برگها و سوزن درختان نیز توسط اسیدها صدمه می بینند و در برابر سرما، حشرات و بیماری ها آسیب پذیرتر می شوند.

برخی از خاکها بهتر از سایرین قادر به خنثی سازی اسیدها هستند. اما در مناطقی که «ظرفیت بافر» خاک کم است آثار مضر باران اسیدی بسیار بیشتر است.

ظرفیت بافر خاک نشان دهنده ظرفیت خاک برای مقاومت در برابر تغییر pH است.

• چه کاری می توان انجام داد؟

تنها راه مقابله با باران اسیدی ، مهار انتشار آلاینده های ایجاد کننده آن است. این به معنای سوزاندن سوخت های فسیلی کمتر و تعیین استانداردهای کیفیت هوا است.

مشکلات باران اسیدی تا زمان استفاده از سوخت های فسیلی ادامه خواهد داشت!

فایل پاورپوینت برای ارائه یک مطالعه موردی در این زمینه:
Rainwater chemistry of acid precipitation occurrences due to long-range transboundary haze pollution and prolonged drought events during southwest monsoon season: climate change driven. 2020

اگر به مطالعه مطالب بیشتر و با جزئیات علمی دقیق تر علاقه مند هستید :

فاطمه رضایی

دانشجوی کارشناسی ارشد زمین شناسی زیست محیطی