هیدروکربن های معطر چند حلقه ای (PAHs)

هیدروکربن های معطر چند حلقه ای (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons) آلاینده های آلی محیطی هستند که در درجه اول در اثر سوزاندن ناقص مواد آلی (مانند زغال سنگ، روغن، بنزین و چوب) ایجاد می شوند. با وجود این که اکثرا در اثر فعالیت های انسانی به وجود می آیند اما می توانند منابع طبیعی هم داشته باشند؛ مثل نشت طبیعی ذخایر نفتی، آتش سوزی جنگل، فعالیت های آتشفشانی، فرسایش سنگ های رسوبی حاوی هیدروکربن های نفتی و …

هیدروکربن های معطر چند حلقه ای آلاینده های آلی محیطی هستند که در درجه اول در اثر سوزاندن ناقص مواد آلی (مانند زغال سنگ، روغن، بنزین و چوب) ایجاد می شوند.

• ویژگی های PAH ها ؟

اکثر PAH ها به شدت در چربی محلول و برعکس در آب نامحلول بوده و با افزایش جرم مولکولی، حلالیت آبی آن ها کاهش می یابد.

انواع دو حلقه ای PAH ها و به میزان کمتر انواع سه حلقه ای در آب حل می شوند و به همین دلیل بیشتر از انواع دیگر در دسترس قرار می گیردند و جذب می شوند. علاوه بر این، انواع دو تا چهار حلقه ای فرار هستند و عمدتا به شکل گازی در جو ظاهر می شوند. در مقابل ، ترکیبات با پنج حلقه یا بیشتر، فراریت و حلالیت کمی در آب دارند؛ بنابراین اکثرا در حالت جامد قرار دارند و به ذرات معلق آلودگی هوا، خاکها یا رسوبات چسبیده هستند. در حالت جامد، این ترکیبات برای جذب بیولوژیکی یا تجزیه، کمتر در دسترس هستند و ماندگاری آنها را در محیط بیشتر است.

• انسان ها چطور در معرض PAH ها قرار می گیرند؟

انسان ها معمولا در معرض مخلوطی از PAH ها قرار می گیرند. تنفس هوای آلوده به اگزوز وسایل نقلیه، دود سیگار، دود ناشی از سوختن چوب یا بخار ناشی از جاده های آسفالته از روش های متداول در معرض قرار گرفتن است. همچنین خوردن گوشت کباب شده روی حرارت بسیار بالا یا سوخته شده و حتی ته دیگ یا غذاهایی که ذرات PAH از هوا روی آنها قرار گرفته است، از جمله راه های دیگر در معرض قرار گرفتن این آلاینده است. پس از بلع، تنفس یا در برخی موارد عبور PAH از طریق پوست، بدن PAH ها را به محصولات تجزیه ای به نام متابولیت (metabolites) تبدیل می کند که از طریق ادرار و مدفوع از بدن خارج می شوند.

• تاثیر PAH ها بر سلامت انسان

اثرات ناشی از در معرض قرار گرفتن در سطوح پایین ناشناخته است اما در سطوح بالاتر می تواند سلامتی انسان را تهید کند. برای مثال مقدار زیادی نفتالین (Naphthalene) در هوا که از انواع هیدروکرین های معطر حلقه ای است، می تواند چشم ها و مجاری تنفسی را تحریک کند. کارگرانی که در معرض مقدار زیادی نفتالین از طریق تماس پوستی با حالت مایع نفتالین و یا تنفس بخار آن قرار گرفته اند، دچار ناهنجاری های خونی و کبدی شده اند. تعدادی از PAH ها و برخی مخلوط های خاص PAH ها مواد شیمیایی سرطان زا محسوب می شوند.

دلیل اصلی تاثیر قابل توجه این آلاینده بر سلامت پستانداران و به خصوص انسان ها، قابلیت انحلال بسیار بالای PAH ها در چربی است. بنابراین به راحتی از طریق دستگاه گوارش پستانداران جذب می شوند و به سرعت در بافت چربی بدن توزیع می شوند.

دلیل اصلی تاثیر قابل توجه این آلاینده بر سلامت پستانداران و به خصوص انسان ها، قابلیت انحلال بسیار بالای PAH ها در چربی است.

• چطور از در معرض بودن دوری کنیم؟

اگرچه که روزانه همه ما در معرض PAH ها قرار میگیریم، از دود اگزوز وسایل نقلیه گرفته تا خوردن غذاهای سرخ شده لذیذ، اما شاید با رعایت کردن مواردی (البته امکان پذیر) بتوان ورود این آلاینده را به بدن محدود تر کرد. مانند :

_ دوری کردن از پخت غذا مستقیما روی شعله های آتش یا با حرارت زیاد

_ استفاده از ماسک هنگام کباب کردن انواع گوشت

_ دوری کردن از استنشاق دود سیگار

_ پرهیز از خوردن قسمت چربی گوشت، مرغ و ماهی (به دلیل تجمع PAH ها در بافت چربی)

_ اعمال تهویه مناسب هنگام پخت و پز

_ شست و شوی مناسب میوه ها و سبزیجات جهت از بین بردن ذرات سطحی PAH

اگر علاقه مند به مطالعه مطالب بیشتر و علمی تر در مورد این موضوع هستید:

فاطمه رضایی

دانشجوی ارشد زمین شناسی زیست محیطی