اقتصاد اشتراکی چیست؟ چطور می‌توان از اقتصاد اشتراکی در صنعت لجستیک و زنجیره تأمین بهره‌مند شد؟

امروز مفهوم اقتصاد اشتراکی یا مشارکتی که بعضاً به آن اقتصاد کاره‌ای (Gig Economy) هم می‌گویند، در فرایندهای لجستیکیِ بسیاری از شرکت‌های معروف دنیا مثل Amazon و Uber متجلی شده است. شرکت‌هایی که جمع‌سپاری و تسهیم خدمات را با استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال، امکان‌پذیر ساخته‌اند.

نقش اقتصاد مشارکتی در صنعت لجستیک و زنجیره تأمین، روزبه‌روز مهم‌تر می‌شود زیرا نتایج استفاده از این مدل اقتصادی در این حوزه‌ها، مخصوصاً در فرایندهایی مثل انبارداری و حمل‌ونقل، حیرت‌انگیز بوده است.

اقتصاد اشتراکی (Sharing-economy) چیست؟

طبیعتاً قبل از بررسی مدل اقتصاد مشارکتی در لجستیک باید مفهوم آن را درک کنیم و بدانیم که اساساً اقتصاد اشتراکی چیست؟

اقتصاد اشتراکی را می‌توان یک مدل، اکوسیستم یا زیست‌بوم دانست که ماهیتی اجتماعی/اقتصادی دارد و بر فلسفه‌ی تسهیم یا اشتراک‌گذاری منابع بنا نهاده شده است. به زبان ساده‌تر، این مدل عرضه‌کنندگان یک محصول یا خدمت را به تقاضاکنندگان آن متصل می‌کند. در این مدل، معمولاً یک رابط یا پل دیجیتال بین عرضه‌کننده و تقاضاکننده وجود دارد که به‌صورت آنلاین عمل می‌کند.

سرویس‌های کرایه اتومبیل مثل اسنپ و تپسی و همین‌طور بسیاری از شرکت‌های تخصیص پروژه که زمینه همکاری بین کارفرمایان و فریلنسرها را فراهم می‌کنند، نمونه‌هایی از مدل اقتصاد مشارکتی محسوب می‌شوند.

نقش اقتصاد اشتراکی در صنعت لجستیک

شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات لجستیکی اعم از ارائه‌دهندگان طرف سوم (3PL) و طرف چهارم (4PL)، مُجریان اصلی مدل اقتصاد اشتراکی در زنجیره‌های تأمین هستند و به‌واسطه ارائه سرویس‌های تسهیمی، دستاوردهای ارزشمندی را به ارمغان آورده‌اند که پُر کردن سریع‌تر وسایل نقلیه، استفاده بهتر از فضای انبارها، کاهش هزینه‌های لجستیکی و کاهش اثر کربنی فعالیت‌های ترابری از آن جمله‌اند. مجمع جهانی اقتصاد پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2025، 15 درصد از فعالیت‌های ترابری با کامیون از طریق سیستم‌های حمل‌ونقل مشترک انجام شود و انبارداری مشارکتی هم 20% از سهم بازار را تشکیل دهد.

انتظار می‌رود اقتصاد اشتراکی به اَشکال مختلفی، صنعت لجستیک و زنجیره‌های تأمین را تحت تأثیر قرار دهد که مهم‌ترین این جنبه‌ها عبارت‌اند از:

• تسهیم دارایی‌های لجستیکی مثل وانت، لیفتراک و کامیون از طریق اجاره آن‌ها به خرده‌فروشان و شرکت‌ها در مواقعی که این دارایی‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرند
• تسهیم داده‌های لجستیکی در راستای افزایش کارایی و مراقبت بیشتر از محیط‌زیست
• کاهش ظرفیت بلااستفاده کامیون‌ها و سایر کانتینرهای حمل بار

مثال‌هایی از نقش اقتصاد مشارکتی در صنعت لجستیک

بررسی موردی چند مثال می‌تواند به درک بهتر سازوکار اقتصاد اشتراکی و نقش آن در صنعت لجستیک کمک کند.

یک: Amazon Flex

با افزایش روند خرید آنلاین، غول تجارت الکترونیک دنیا یعنی آمازون در سال 2015، به این فکر افتاد که برای تحویل محموله‌های پستی به منازل و شرکت‌ها از پیمانکاران مستقل و اساساً هر کسی که وسیله نقلیه دارد و به مشارکت در ارائه خدمات تحویل علاقه‌مند‌است، استفاده کند.

این سرویس که با نام Amazon Flex شناخته می‌شود، بخشی از فرایند لست‌مایل دلیوریِ تحویل کالاها را انجام می‌دهد. مدیریت این بخش از زنجیره تأمین، به‌واسطه وجود بیش از 5 میلیارد کالا در سال برای تحویل، فراتر از توان و ظرفیت استاندارد شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات لجستیکی است و همین محدودیت، دلیل اصلی پیدایش آمازون فلکس بود. سیستم آمازون فلکس از زمان راه‌اندازی در آمریکا به بسیاری از کشورهای دیگر دنیا مثل کانادا، انگلستان، استرالیا و قاره‌های آسیا و آمریکای جنوبی نیز گسترش یافته است.

در این سیستم مانند اکثر بخش‌های اقتصاد اشتراکی، رانندگان صرفاً بابت کاری که انجام می‌دهند (که در اینجا تحویل کالاست) دستمزد می‌گیرند و برخلاف کارکنان تمام‌وقت، از هیچ مزیت دیگری مثل کمک‌هزینه‌های پزشکی و بازنشستگی و همین‌طور مرخصی استحقاقی برخوردار نیستند. آن‌ها از وسایل نقلیه شخصی‌شان برای انجام کار استفاده می‌کنند و حتی بابت هزینه‌های سوخت، پارکینگ و عوارض هم پولی دریافت نمی‌کنند.

دو: Airtasker

کمپانی Airtasker یک شرکت استرالیایی معروف است که با عرضه یک پلتفرم موبایلی آنلاین، امکان برون‌سپاری طیف متنوعی از کارها مثل حمل‌ونقل، عکاسی، امور فناوری، مشاغل حرفه‌ای و به‌طورکلی از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را برای افراد و شرکت‌ها فراهم ساخته است!

هر کاربر که قصد برون‌سپاری فعالیت مدنظرش را دارد، به‌عنوان کارفرما پستی را در این پلتفرم ارسال می‌کند و ضمن شرح وظیفه، بودجه‌ای را برای انجام آن پیشنهاد می‌دهد. در مقابل، کاربرانی که توانایی انجام این کار را دارند، بعد از تشریح مهارت‌ها و قابلیت‌ها، قیمت پیشنهادی‌شان را اعلام می‌کنند و در انتها، کارفرما پس از بررسی پیشنهادها، بهترینِ آن‌ها را انتخاب می‌کند. ثبت‌نام در پلتفرم Airtasker رایگان است اما این پلتفرم به ازای هر تخصیص وظیفه، 15 تا 20 درصد از مبلغ موردتوافق آن را به‌عنوان کارمزد برمی‌دارد. موضوعی که البته بسیاری از کاربران بابت آن ناراضی هستند.

این شرکت در سال 2012 در شهر سیدنی راه‌اندازی شد و از آن زمان تاکنون با فقط 209 کارمند، بیش از 2 میلیون کاربر دارد و دامنه فعالیت‌هایش را به کشورهای نیوزلند، انگلستان و ایرلند نیز گسترش داده است. تیم فونگ، مدیرعامل Airtasker معتقد است که ساختار ناب و پرسود این شرکت که بر مبنای مدل اقتصاد اشتراکی تعریف شده، با تکیه بر دو سیستم هوش مصنوعی و تیمی متشکل از دانشمندان داده، مهندسان و مدیران محصول ایجاد شده است.

سه: Uber Freight

شرکت Uber Freight در سال 2017 راه‌اندازی شد و با ارائه پلتفرم اختصاصی‌اش، رانندگان کامیون را به شرکت‌های لجستیکی متصل می‌کند. این شرکت کارش را به‌عنوان یک سرویس هم‌سفری آنلاین آغاز نمود که بین رانندگان و مسافرانی که نیاز به وسیله نقلیه داشتند، ارتباط برقرار می‌کرد.

چهار: HL Spaces

مشتریان با استفاده از پلتفرم HL Spaces می‌توانند فضاهای انبارشِ در دسترس را از طریق مختصات مکانی جستجو کنند. اپلیکیشن موبایلی HL Spaces مکان انبارها، متراژ قابل‌استفاده و اطلاعات تماس مربوط به آن‌ها را در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

پنج: UShip

یکی دیگر از نمونه‌های نقش‌آفرینی اقتصاد اشتراکی در لجستیک، شرکت UShip است که به دلیل محبوبیتش در حمل‌ونقل کالاهای بزرگ مثل پیانو، قایق و حتی دام، شهرت زیادی دارد. این شرکت مشتریان را به شبکه‌ای از شرکت‌های ترابری که با یکدیگر رقابت تنگاتنگی دارند، متصل می‌کند.

شش: Shipa Delivery، Postmates و Instacart

این سه شرکت، نام‌هایی مشهور در ارائه خدمات لجستیکی لست‌مایل دلیوری هستند که با استفاده از پیک‌های محلیِ شخصی، به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا محموله‌های ارسالی‌شان را در همان روز و گاهی حتی در کمتر از یک ساعت، درب منزل مشتریان تحویل دهند.

هفت: Freightos، Shipa Freight و Convoy

این پلتفرم‌های دیجیتال، نمونه‌های دیگری از کاربرد اقتصاد اشتراکی در صنعت لجستیک هستند که امکان تسهیم ظرفیت کامیون‌ها و کشتی‌ها را فراهم ساخته و از این طریق، به کاهش ناکارآمدی‌های مربوط به عدم استفاده بهینه از فضای حمل بار کمک می‌کنند.

پلتفرم Freightos با استفاده از یک مدل نرم‌افزار به‌عنوان سرویس (Software as a service)، شرکت‌های لجستیکی را قادر می‌سازد تا بتوانند از طریق آگاهی فوری از هزینه تدارکات، نرخ حمل محموله‌هایشان را مدیریت کنند. Shipa Freight پلتفرمی را ارائه می‌دهد که شرکت‌ها به‌واسطه آن می‌توانند از کل فضای یک کامیون (FCL) به‌صورت اختصاصی یا تنها قسمتی از آن (LCL) به‌صورت اشتراکی استفاده کنند. شرکت Convoy نیز رانندگان محلی کامیون را به شرکت‌های حمل‌ونقل متصل می‌کند.

سخن آخر

نقش اقتصاد اشتراکی و سیستم‌های خدمات مشارکتی در صنعت لجستیک، بی‌تردید پررنگ‌تر خواهد شد. آنچه استفاده از این مدل را در صنعت لجستیک امکان‌پذیر ساخته، پیشرفت فناوری و ظهور پلتفرم‌ها و سیستم‌های دیجیتال است. در این میان، توسعه هوش مصنوعی می‌تواند، نقطه عطف ماجرا باشد و قابلیت کاربردیِ مدل اقتصاد مشارکتی را در زنجیره‌های تأمین ارتقا دهد.