بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی

بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی در برنامه تحلیلی هشتگ گفتگو

بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی – به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادیو گفت‌وگو؛ برنامه ” هشتگ گفتگو ” با موضوع والدین آنلاین، کودکان کار مجازی با حضور دکتر احسان پوری، مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد فضای مجازی و سواد رسانه‌ای، خانم دکتر انیس خوش لهجه، استاد دانشگاه، دکترای روانشناسی سلامت و دبیرکل خانه روانشناسان ایران و علی محمد رجبی مدیر وب سایت خانواده و اینترنت روانه آنتن شد.

بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی
بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی

هشتگ گفت و گو: امروزه والدین زیادی فرزندان خود را در فضای مجازی به نمایش می‌گذارند. چرا این کار برای کودکان خطرناک است؟

دکتر خوش لهجه: محتوای روان افراد با توجه به تجربیات دوران کودکی آنها متفاوت است. کودکان از نظر هیجانی و شناختی با بزرگسالان کاملا متفاوت هستند. زمانی که بزرگسالان برنامه‌ای برای آنها تدوین می‌کنند که متناسب با سطح رشد شناختی و هوش عاطفی آنها نباشد آسیب‌های جدی به دنبال دارد.
این موضوع برای کودکان یک نوع کار لاکچری محسوب می‌شود که متاسفانه امروز شاهد هستیم والدین ندانسته به این سمت حرکت می‌کنند و کودکان خود را وارد فضای مجازی می‌کنند و نداشته‌های خود را در کودکان خود جستجو می‌کنند. این کار می‌تواند آسیب جدی در ساختار شخصیتی کودک ایجاد کند.

هشتگ گفت و گو: چه وجهی از فضای مجازی منجر به بروز چنین رفتارهایی می‌شود؟

دکتر پوری: زمانی که در باره فضای مجازی سخن می‌گوییم باید مختصات ویژه این فضا را مدنظر قرار دهیم. باید به این نکته توجه داشت که امروز فضای مجازی از فضای حقیقی جدا نیست و همه ابعاد زندگی ما را در برگرفته است یعنی امکان برخورد سلبی با این ساختار وجود ندارد و نمی‌توانیم خودمان یا فرزندانمان را از آن دور کنیم.

باید دید فضای مجازی با توجه به تعریفی که از آن ارائه شده است با این شکلی که در جامعه ما وجود دارد همخوانی دارد یا خیر.
رسانه در هر قالبی جذابیت دارد و برای ما که مصرف کننده آن هستیم دارای ارزش است و همه برای بهتر دیده شدن از این امکان بهره می‌برند. همه افراد تمایل دارند محتوا تولید کنند و در فضای مجازی منعکس کنند. طبیعتا این برخورد و نوع نگاه به فرزندان هم انتقال پیدا می‌کنند. در فضای مجازی روی دیگری از فضای واقعی را می‌بینیم، به عبارت دیگر محدودیت‌ها در فضای واقعی که مانع از ظهور و بروز برخی رفتارها می‌شود، در فضای مجازی وجود ندارد و ابزارها و امکانات به افراد قدرت ابراز می‌دهند.

هشتگ گفت و گو: دیدگاه قانونی به این رفتار والدین چیست؟ آیا این کار جرم محسوب می‌شود؟

رجبی: حوزه قوانین موضوعی درباره حمایت از حقوق کودکان در فضای واقعی و مجازی تفاوتی ندارند یعنی بستر ارتکاب جرم برا‌ی مجازات اهمیتی ندارد. بر اساس ماده دوم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که به صورت کلی درباره کودک آزاری و بهره کشی از کودکان سخن گفته است؛ هرگونه اذیت و آزار کودکان که موجب صدمه جسمی، روانی و اخلاقی شود و سلامت جسم و روان انها را به مخاطره بی اندازد ممنوع است.
با این قانون می‌توان تشخیص داد که رفتاری که والدین با کودکان در هنگام نمایش آنها در فضای مجازی دارند تخلف است.

بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی

بیشتر کارها و رفتارهایی که والدین از فرزندان خود به نمایش می‌گذارند متناسب با سن فرزندشان نیست. به عنوان مثال گاهی کودکان زیر ۳ سال مدل می‌شوند در حالی که این کودکان هیچ درکی از محیط پیرامون خود ندارد. در واقع این کودک کاملا مجبور است و تسلیم فرآیندی است که والدین برای او تعیین می‌کنند.

همانطور که می‌دانیم ساختن کلیپ و فیلم از کودکان نیازمند تکرار است، این موضوع برای آنها خسته کننده و مضر است و نوعی بهره کشی از آنها به شمار می‌رود. متاسفانه برخی از پدر و مادرها پا را فراتر می‌گذارند و برای کسب درآمد کودکان را مجبور به حریم شکنی می‌کنند.

زمانی که کودک در محدوده سنی خود کار خاصی انجام می‌دهد جذاب است و در فضای مجازی طرفدار پیدا می‌کند، پس از مدتی این محبوبیت و جمع آروی فالوور متوقف می‌شود اما زمانی این طرفداری مجددا افزایش می‌یابد که کودک مورد نظر، حریم شکنی کند، مثلا بزرگتر از سن خود حرف می‌زند که کودک را به سمت و سوی نادرست می‌کشاند.

متاسفانه ضابطین قضایی در بسیاری از این موارد نمی‌توانند ورود کنند چرا که بر اساس قانون آسیب وارد به کودک باید مصداق صدمه جسمی باشد. کودک آزاری که با تنبیه همراه است به راحتی قابل اثبات است و چون نمونه عینی وجود دارد ضابط قضایی به راحتی ورود پیدا می‌کند اما کودکان کار سایبری از این قانون محرومند.

بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی | ورود ضابطان قضایی به موضوع کودکان کار اینترنتی با محدودیت های قانونی روبروست.

هشتگ گفت و گو: اثرات دیده شدن زود هنگام کودکان در فضای مجازی چیست؟

دکتر خوش لهجه: در فضای مجازی موضوع محبوبیت و شهرت مطرح است. باید دید چه اتفاقی در جامعه رخ می‌دهد که افراد به این کارها جذب می‌شوند و سبب تقویت والدین و ترغیب بیشتر آنها به بهره کشی از کودکان می‌شود. باید سطح را از افراد فراتر ببریم و به جو حاکم بر جامعه نگاه کنیم. گرایش جامعه به این موضوع آنقدر زیاد است که والدینی که این کارها را انجام نمی‌دهند متهم به کم کاری هستند.

اثرگذاری این مسائل بر روح کودکان در دراز مدت خود را نشان می‌دهد. مدتها می‌گذرد تا در فرآیند رشد شخصیت کودک کاستی‌ها و ارضای فوری نیازها که والدین برای او محیا کرده‌اند اثرات مخرب خود را ایجاد کند.هشتگ گفت و گو: این موضوع از دیدگاه سواد رسانه‌ای چگونه بررسی می‌شود؟

دکتر پوری: باید این موضوع را مدنظر قرار داد که استفاده از کودکان برای تبلیغات اولین بار توسط رسانه مطرح نشده است اما این موضوع در تلویزیون به اندازه فضای مجازی اهمیت ندارد و استفاده از کودکان صرفا در رسانه‌ها و تبلیغات امکانپذیر بوده است. دلیل این است که در فضای مجازی موضوع محتوای تولید شده مطرح است که ممکن است مضر باشد.
امروزه هر فردی می‌تواند محتوا تولید کند که ارتباط تنگاتنگی با ” سواد رسانه‌ای ” دارد. در واقع اگر سواد رسانه‌ای در سطح جامعه ارتقا پیدا کند، تولید محتوای فاخر هم اتفاق می‌افتد.

یکی از راه‌هایی که می‌توان سواد رسانه‌ای را در جامعه ارتقا داد آموزش است اما ما در این حوزه خوب عمل نکرده‌ایم. از سوی دیگر نوع محتوای تولید شده و نحوه نگاه به آن در فضای مجازی به برخاست‌های جامعه واقعی باز می‌گردد پس اگر این مسائل در جامعه واقعی حل شود و نگاه مثبتی داشته باشیم قطعا تاثیر گذار خواهد بود.

بررسی انتقادی استفاده از کودکان در تبلیغات بلاگرها در اتحادیه اروپا

ابعاد حقوقی

ظهور «کودک‌اینفلوئنسرها» موجی از نگرانی برای قانون‌گذاران اروپایی ایجاد کرده است. برخی کشورها مانند فرانسه قوانین جدیدی وضع کرده‌اند؛ برای مثال قانون سال ۲۰۲۰ فرانسه درآمد کودکان زیر ۱۶ سال را در حساب امانی مسدود می‌کند و حق «فراموش شدن» (حذف محتوا) را برای آنها فراهم می‌سازدhumanium.org. با این حال گزارش پارلمان بریتانیا هشدار داده فقدان قوانین دقیق در بازار پررونق اینفلوئنسرها می‌تواند به بهره‌کشی گسترده‌تر از کودکان منجر شودtheguardian.com. یونیسف نیز به «حمایت‌های ضعیف کاری» در این حوزه اشاره کرده و می‌گوید کودکان به‌راحتی در معرض استثمار اقتصادی قرار می‌گیرندunicef.org.

ابعاد اجتماعی و رسانه‌ای

تبدیل زندگی خصوصی خانواده به صحنه تبلیغاتی مورد اعتراض فعالان حقوق کودک است. در کانال‌های محبوب خانوادگی، کودکان با میلیون‌ها بیننده مواجه‌اند و جزئیات کاملاً خصوصی زندگی‌شان (مانند صبحانه خوردن، بازی یا استحمام) به نمایش گذاشته می‌شودdkhw.dedkhw.de. در نتیجه، آنچه باید «روزهای بازی» کودک باشد، به «روزهای فیلمبرداری» تبدیل می‌شود و کودک تحت فشار دائمی تولید محتوا برای جذب مخاطب و تبلیغات برندها قرار می‌گیردdkhw.de. برخی گزارش‌ها هشدار داده‌اند که در پس ظاهر درخشان اینفلوئنسرها، «دنیای تاریکی از استثمار و آسیب» برای کودکان پنهان استtheguardian.com.

ابعاد روان‌شناختی

فعالیت تبلیغاتی مداوم کودک در فضای مجازی با پیامدهای روانی جدی همراه است. روانشناسان می‌گویند کودکان اینفلوئنسر اغلب مهارت مقابله با انتقاد و کنترل هیجان لازم را ندارند؛ بنابراین زیر فشار بازخوردهای عمومی دچار اضطراب، احساس شرمساری و کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شوندpsychologytoday.compsychologytoday.com. مواجهه بلندمدت با لایک‌ها و کامنت‌ها موجب می‌شود کودک احساس کند برای موفقیت باید دائماً «نمایشی» از خود ارائه دهد و این مساله رشد هویت مستقل او را مختل می‌کندpsychologytoday.com.

نقدها و دغدغه‌های اصلی

  • بهره‌کشی اقتصادی: منتقدان می‌گویند کودکان «اینفلوئنسر» ممکن است میلیون‌ها دلار درآمد کسب کنند اما هیچ سهم قانونی از این درآمد ندارند و در عمل در معرض بهره‌کشی اقتصادی قرار می‌گیرندhumanium.orgunicef.org.

  • نقض حریم خصوصی: اشتراک‌گذاری مکرر لحظات خصوصی کودک (مثل بازی یا خواب) در شبکه‌های اجتماعی، مداخله‌ای بی‌سابقه در حریم خصوصی اوست و نقض آشکار حق حریم خصوصی و کرامت کودک محسوب می‌شودdkhw.dedkhw.de.

  • تأثیرات روانی: مواجهه مستمر کودک با قضاوت و بازخورد عمومی رشد هویت مستقل او را مختل می‌کند. مطالعات نشان می‌دهند این کودکان به اضطراب، احساس شرمساری و کاهش اعتمادبه‌نفس دچار می‌شوند و سلامت روانی‌شان تهدید می‌گرددpsychologytoday.compsychologytoday.com.

  • نقض حقوق کودک: فعالان حقوق کودک معتقدند این فعالیت‌ها حق بازی، آموزش و مشارکت کودکان را محدود می‌کند و در عمل مصداق نوعی «کودک‌کاری دیجیتال» استdkhw.dedkhw.de.

  • فشار رسانه‌ای و تجاری‌سازی: گسترش کانال‌های کودک‌-اینفلوئنسر فرصت اقتصادی بزرگی برای برندها فراهم کرده است. برخی رسانه‌ها این روند را «پایمال‌کردن دوران کودکی» می‌نامند و خواستار مقررات سخت‌گیرانه‌تر برای جلوگیری از تجاری‌سازی بی‌رحمانه کودکی شده‌اندlemonde.fr.

در مجموع، کارشناسان حقوق کودک و رسانه‌نگاران تأکید می‌کنند که بدون چارچوب قانونی محکم و نظارت دقیق، این پدیده کودکان را در معرض آسیب‌های متعدد – از قبیل استثمار اقتصادی، تجاوز به حریم خصوصی و فشارهای روانی – قرار می‌دهدtheguardian.comdkhw.de. آنها از قانون‌گذاران می‌خواهند با افزایش آگاهی عمومی و وضع قوانین حمایتی، از حقوق و سلامت کودکان در فضای مجازی محافظت کنند.

منابع: