چرا در اینستاگرام گیر می‌کنیم؟ (۱)

محمد شکوهیان، دانشجوی کارشناسی علوم کامپیوتر دانشگاه شریف

دو صنعت هستند که به مشتریان‌شان می‌گویند "user": مواد مخدر و نرم‌افزار.

شرکت‌های بیگ‌تک مثل گوگل، فیسبوک و... سرویس‌های رایگانی را در اختیار ما می‌گذارند که برای خودشان بسیار هزینه‌بر است. یک ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید:

"If you're not paying for the product, then you are the product"

یعنی ما مشتریان این کمپانی‌ها نیستیم؛ در واقع، ما محصولات‌شان هستیم. اما چگونه؟

در اقتصاد، آنچه تعیین‌کنندهٔ ارزش هر کالایی است، میزان کمیابی آن است. افزایش تصاعدی شمار رسانه‌ها و بمباران اطلاعاتی مخاطبان از سوی آن‌ها باعث شده که عنصر کمیاب در حوزهٔ اقتصاد رسانه، دیگر «اطلاعات» نباشد، بلکه «توجه مخاطبان» به رسانه‌ها باشد. کمیابی توجه، سبب پدید آمدن نظریه‌ای جدید دربارهٔ ماهیت اقتصاد به نام «اقتصاد توجه» شده است. هربرت سایمون (برندهٔ نوبل ۱۹۷۸) می‌گوید:

«ثروت اطلاعات، فقر توجه ایجاد می‌کند.»

پس در واقع، این «توجه» ماست که دارد فروخته می‌شود. بنابراین، این کمپانی‌ها تشنهٔ توجه ما هستند و هر کاری می‌کنند تا آن را جلب کنند.

وقتی استوری برای اولین‌بار معرفی شد، بسیاری می‌پرسیدند: «چرا باید چیزی منتشر کنیم که بعد از ۲۴ ساعت حذف می‌شود؟»

تان هریس (کارمند سابق گوگل) پاسخ می‌دهد:

«شبکه‌های اجتماعی ابزارهایی نیستند که منتظر بمانند تا ما به سراغ‌شان برویم.»

ذات استوری، سوءاستفاده از مفهوم Fear of Missing Out (FOMO) یا «ترس از دست دادن» است و در مرحلهٔ بعد، ایجاد عادت. البته این ترفند محدود به شبکه‌های اجتماعی نیست. در گذشته، بازی‌ها معصومانه مطیع کاربر بودند؛ هر وقت کاربر اراده می‌کرد، به سراغ بازی می‌آمد و هر وقت می‌خواست، از آن خارج می‌شد. اما امروزه بازی‌ها نمی‌توانند بقای خود را وابسته به ارادهٔ کاربر نگه دارند. اگر کلش‌آف‌کلنز یا کلش‌رویال بازی کرده باشید، متوجه مکانیزم‌هایی شده‌اید که پس از نیم‌ساعت یا یک ساعت، شما را ترغیب به بستن بازی می‌کنند (چون امتیاز ویژه‌ای به شما نمی‌دهند) که این خود عجیب است. اما در مقابل، ساختارهای متعددی طراحی شده تا شما را چند ساعت بعد دوباره به بازی بازگردانند. مکانیزم‌هایی مثل Day Streak که در ازای ورود روزانهٔ شما به بازی، امتیازهای ویژه‌ای را به صورت سخاوتمندانه اعطا می‌کند.

بحث آغاز شده در این یادداشت، در شماره‌های آینده ادامه خواهد یافت. دیدگاه‌های مطرح شده در این متن می‌توانند، و بلکه نیازمند آن هستند که مورد نقد قرار بگیرند. شما می‌توانید با ثبت و ارسال نظرات خود در این امر مشارکت نمایید.