ریویو فیلم: دکتر استرنجلاو (Dr. Strangelove)

یک کمدی کابوس‌وار

"فیلم نه ضد-جنگ است و نه موافق آن. شرایط موجود همین‌گونه است." این نظر استنلی کوبریک در مورد فیلم غلاف تمام فلزی محصول سال 1987 است. با اینکه فیلم دکتر استرنجلاو 23 سال قبل‌تر ساخته شده و در ژانر هجو قرار می‌گیرد، به نظر می‌رسد این گفته برای آن هم صادق است.

در دهه 50 میلادی، کوبریک در حال تحقیق برای ساخت فیلمی در زمینه کابوس اتمی بود. در همین بین با کتاب آژیر قرمز (Red Alert) اثر پیتر جورج آشنا می‌شود. کتاب روایتی است درام و پر تعلیق از یک حمله اتفاقی اتمی به روسیه شوروی. کوبریک با مطالعه کتاب، تصمیم به ساخت آن می‌گیرد اما در مورد ژانر آن خیلی مطمئن نبود. به نظر او تناقضات فراوان در سیاست‌های اتمی آمریکا در ژانر درام فرصت بازگویی مناسب نداشت. از طرفی ژانر کمدی مناسب موضوع جدی و سنگینی مانند پایان دنیا نبود. کوبریک در نهایت تصمیم گرفت فیلم را در ژانر هجو (satire) بسازد؛ شکلی از کمدی که بر نقد اجتماعی تاکید دارد.

در فیلم هیچ شخصیتی وجود ندارد که ارزنده اعتماد بیننده باشد. تمام شخصیت‌ها به نحوی بی‌کفایت و نالایق هستند. البته شخصیت‌ها به نحوی پرداخته شده‌اند که بیننده به تواند معادل آن‌ها را در دنیای واقعی پیدا و با آن‌ها مقایسه کند. استنلی کوبریک در کارنامه خود 3 فیلم با موضوع جنگ ساخته: راه‌های افتخار(1957)، دکتر استرنجلاو (1964) و غلاف تمام فلزی (1987).

همه این فیلم‌ها را می‌توان ضد-جنگ به حساب آورد. فیلم‌هایی تماماً مردانه و سرشار از خشونت. البته به گفته تروفو: "چیزی با عنوان فیلم ضد-جنگ وجود ندارد". شاید منظور تروفو این بوده که رسانه سینما به صورتی است که حتی اگر کارگردان در سبب ساختن اثری بر علیه جنگ باشد، صرف نمایش صحنه‌های برادری، شجاعت و مبارزه برای هدف والا آن را اثری موافق جنگ می‌سازد.

تم‌های پایه‌ای که کوبریک در 3 فیلم خود استفاده کرده، نمایش طبیعت غیرانسانی و روال‌های بوروکراتیک و ناکارآمد جنگ است. او سعی می‌کند به بیننده نشان دهد جنگ چگونه می‌تواند باعث فساد و نابودی انسان شود و حتی به آغازکننده آن آسیب بزند. در نهایت می‌خواهم متن را با یک نقل‌قول از استنلی کوبریک به پایان برسانم:

"ملت‌های بزرگ همیشه مانند گنگسترها رفتار کرده‌اند و ملت‌های کوچک همانند فاحشه‌‌ها".