پیشنهاد‌های مدرسه خبرنگاری در این «سیل اخبار جعلی»

هر چقدر بیشتر این سوگیری ها را درباره خودمان بشناسیم و بدانیم، بهتر می‌توانیم حواس جمع باشیم. بولد کن

امروز صبح بود که چنین خبری دیدم:

احمقانه‌تر از فراخوان دادن توی حوضه‌ها کنکور نیست. شناسنامه به دست پیش به سوی اعتراض. حماقت تمام. جز کشته شدن بچه‌هامون هیچ اتفاقی نمی‌افته. فراخوانی که از یک ماه قبل چیده شده باشه قطعاً ریگی به کفشش هست. نکنید خواهشاً، هر چیزی رو پخش نکنید.

به رغم صحت یا سقم این پیام از یک فرد عادی نباید چنین خبری رو منتشر کنیم. حتی اگه احساساتت رو تحریک می‌کنه و از طرفی نگرانت می‌کنه. به املای کلمه حوضه دقت کنید. ابتدا فکر کردم سهوی اتفاق افتاده اما همین نکته دیگه‌ای برای شک کردن به صحت خبر هستش. چنان که ممکنه به عمد وارد خبر شده باشه. مطلبی خوندم که به صورتی دقیق من رو متوجه اشتباهم کرد.

چه بهتر که این نکات اینجا هم نوشته بشه:

سیل اخبار جعلی، نادرست و سرشار از اغراق در شبکه‌های اجتماعی بیداد می‌کند.

شمار کاربرانی که در دام این اخبار جعلی می‌افتند، اصلن کم نیست. شمار آن‌ها هم که بر مبنای این اخبار تصمیم می‌گیرند و شروع به تاختن به آدم‌های واقعی می‌کنند، هیچ کم نیست. اینجا بعضی راهکارهای شناسایی این اخبار و شناسه‌های جعلی است که مدرسه‌ها و نهادهای آموزش روزنامه‌نگاری توصیه می‌کنند.

همیشه اول منبع خبر را چک کنید.

اگر سایت یا کاربر ناگهان سروکله‌اش پیدا شده، به او اعتماد نکنید. اگر سایتی «درباره ما» ندارد یا اسامی نویسندگانش همه مستعار است، منبع قابل اطمینانی نیست. کاربری که معلوم نیست چه کسی است، هرگز منبع خبری معتبری نیست.

در دام تیترهای جنجالی و غلط‌انداز نیُفتید.

بسیاری مواقع تیتر دارد مدعی چیزی می‌شود که با واقعیت آنچه رخ داده، تفاوت دارد. رسانه‌ها و کاربران جنجالی که از کلیک تغذیه می‌کنند، عادت دارند تیترهای جنجالی بزنند که سرشار از اغراق یا قلب واقعیت یا کوه از کاه ساختن است. همیشه متن خبر را بخوانید و بعد قضاوت کنید.

به خبری که فقط یک سایت خبری/ یک خبرنگار/ یک کاربر نوشته و مدعی شده، هیچ‌وقت اعتماد نکنید.

قاعده قدیمی رونامه‌نگاری همیشه معتبر است: هر خبر باید دست‌کم دو منبع معتبر داشته باشد و یادتان باشد کاربری با نام مستعار، هرگز منبع خبری نیست.

به نحوه نگارش دقت کنید.

اگر خبری غلط املایی دارد، غلط نگارشی فاحش دارد، در متن خبر یا در تیتر از علامت تعجب استفاده کرده، در متن چندید علامت سوال ردیف کرده و ... خبر و منبع معتبری نیست. از این دست نوشته‌ها بگذرید و آن‌ها را تبلیغ و بازنشر نکنید.

به نقل‌قول‌ها توجه کنید.

یک ویژگی ژورنالیسم معتبر، نقل‌قول از منابع و افراد معتبر و شناخته شده است. اگر کسی یا سایتی خبری را به نقل از «منابع محرمانه» نشر دادند و کس دیگری چنین خبری را کار نکرده، به آن‌ها شک کنید و این دست اخبار را بازنشر نکنید. اگر کاربری و سایتی مدعی است خودش به «شواهدی» دست یافته که هیچ‌کس دیگری درباره آن چیزی نمی‌داند، همیشه ابتدا شک کنید.

به منبعی که می‌خواهد با تحریک احساسات شما، توجه جلب کند، اعتماد نکنید.

تحقیقات نشان می‌دهد انسان‌ها مطلقن آنقدرها منطقی نیستند و به راحتی می‌شود آن‌ها را احساساتی و از این مسئله سوء‌استفاده کرد. جهان اخبار جعلی، بیش از هرچیز روی این ویژگی مخاطب مانور می‌دهد. واقعیت این است که خبرنویسی حرفه‌ای هیچ سنخیتی با احساسی نویسی ندارد. خبر حرفه‌ای خشک، سرد و مطلقن درباره واقعیت است و بس.

مهم‌ترین نکته اما این است که حواستان به سوگیری‌های خودتان باشد.*

همه ما انسان‌ها سوگیری داریم. هرچقدر بیشتر این سوگیری‌ها را درباره خودمان بشناسیم و بدانیم، بهتر می‌توانیم حواس‌جمع باشیم. اینکه علیه تفکر حاکم و سلطه‌ای باشید و نفرت و به ستوه‌آمدگی از وضع موجود داشته باشید معنایش این نیست که هر خبر شاخدار و عجیب و اغراق‌آمیز که درباره این نظام می‌بینیم، درست و معتبر است. عقاید و باورهای ما معادل «واقعیت» نیستند. واقعیت گاه کاملن در تضاد باور و عقیده ماست. نگذاریم سوگیری باعث شود هرچیزی را باور کنیم.

پ.ن:

• اینکه نحوه درست مواجهه با اخبار رو فرهنگ‌سازی کنیم و درباره شیوه برخورد و تشخیصِ صحت یک خبر آگاه‌سازی کنیم یک وظیفه جمعی و مهمه.
• نشر هر یک خبر غیر موثق و بی‌توجهی به هر یک خبر موثق عین خیانت بوده و بی‌توجهی در این موارد از تیغ تیز جلاد هم ممکن است در میدان عمل و نتیجه، برنده‌تر واقع شود.
• هر نوع اثرگذاری و اثرپذیری و پیشامد و نتیجه‌ای در همین خرده تحرکات شکل می‌گیرد. بنابراین لازم است یادآدور شد که تا چه حد این گونه اطلاع‌رسانی‌هایی از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.

برای مطالعه بیشتر اگر علاقه‌مند به موضوع هستید:

"Fake News," Lies and Propaganda: How to Sort Fact from Fiction?